Бэлиитикэ

Үтүө киһини үтүө тылынан ахтан

Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр судаарыстыбаннай уонна бэлиитиичэскэй диэйэтэлэ, ССКП Саха Обкомун бастакы сэкэритээрэ, иккис ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата, СӨ Бочуоттаах гражданина Юрий Николаевич Прокопьев төрөөбүтэ 90 үбүлүөйдээх сылын бэлиэтиир тэрээһиннэрэ сыл устата ыытылыннылар. Ол курдук, бу күннэргэ Ю.Н. Прокопьев пааматынньыгар сибэкки дьөрбөтүн уурдулар уонна  үөрүүлээх мунньаҕы тэрийэн ыыттылар.

Үөрүүлээх тэрээһиннэри Ю.Н. Прокопьевка пааматынньыгар сибэкки дьөрбөтүн ууруу сиэриттэн-туомуттан саҕалаатылар. Тэрээһиҥҥэ өрөспүүбүлүкэ Ытык Сүбэтин бэрэссэдээтэлэ Люлия Григорьева, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Виктор Губарев, норуот дьокутааттара, СӨ Бырабыыталыстыбатын салайааччыта Георгий Михайлов,  Юрий Николаевич аймахтара уонна чугас дьоно, Үөһээ Бүлүү улууһун дьаһалтатын бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар.

Күн иккис аҥаарыгар өрөс­пүүбүлүкэ дьаһалтатын саалатыгар Ю.Н. Прокопьев үбүлүөйүгэр анаммыт уопсастыбаннас үөрүүлээх мунньаҕа буолла. Манна кинини кытта 1980-с сылларга комсомол уонна баартыйа уорганнарыгар бииргэ үлэлээбит доҕотторо, кэллиэгэлэрэ,  араас ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутааттара түмүстүлэр.

Айылҕаттан айдарыылаах салайааччы

Ил Түмэн вице-спикерэ Виктор Губарев бэйэтин этиитигэр ЫБСЛКС Үөһээ Бүлүүтээҕи райкомун уонна ССКП Горкомун сэкэритээриттэн саҕалаан, Саха АССР үрдүкү салалтатыгар тиийэ Юрий Прокопьев олоҕун суолун сүрүн кэрчиктэриттэн быһа тардан кэпсээтэ.

- Бу үбүлүөйдээх күнү бэлиэтээн туран, Саха Сирин эрэ буолбакка, бүтүн дойду бүттүүнэ судаарыстыбаннай уонна бэлитиичэскэй диэйэтэли үйэтитэбит. Төрөөбүт өрөспүүбүлүкэбит социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын суолталаах соруктарын быһаарыыга Сэбиэскэй Сойуус, Российскай Федерация судаарыстыбаннай боппуруостарын иһинэн,  норуот хаһаайыстыбатын комплекса, модун держава быһыытынан оҥорбута. Алмаас-, көмүс-, чох-, гаас-бырамыысыланнаһын, энергетика, массыына уонна тимир суол курдук экэниэмикэ бары салааларын сайыннарыыга киһи сыратын, билиитин-көрүүтүн, ис дуһаатын ураара эрэйиллэр. Итинник кытаанах үлэни кыайар киһи аҕыйах, айылҕаттан айдарыылаахтарга эрэ бэриллэр. Кини норуотунан уонна бэйэтин бириэмэтинэн талыллыбыта, - диэтэ Ил Түмэн вице-спикерэ Виктор Губарев. Салгыы кини  ССКП куораттааҕы салалтатыгар үлэлиир 1960-1970 сылларыгар, Дьокуускай куоракка бөдөҥ панеллаах таас дьиэлэри тутуу саҕаламмытын бэлиэтээтэ. Саха АССР Хоту сиригэр таба иитиитэ сайдан, эдэр каадырдар үлэҕэ тардыһыылара үрдүк буоларын санатта. Бырамыысыланнас сайдан, алмаас- көмүс- хостуур фабрикалар тутуллан, үһүс уочараттаах Бүлүүтээҕи ГЭС, Депутатскай ГОК тутуута саҕаламмыта, Саха АССР соҕуруу өттүгэр чох, кыһыл көмүс баайдаах сирдэригэр территориальнай оҥорон таһаарар комплекс тутуллан, производственнай былааҥҥа атын кыахтары үөскэппитэ.

Саныылларын тухары кини тыыннаах

Өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтигэр уонна салалтатыгар чэпчэкитэ суох 1990-с сылларга ырыынак сыһыаннаһыыларын үөскэтии кэмэ буолбута. Бу судургута суох сыллар уонна кэм-кэрдии туһунан комсомольскай үлэҕэ табаарыһа, кэллиэгэтэ Артур Алексеев ахтан-санаан ааста. Кини урукку салайааччыны СӨ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын федеральнай бырагырааматын дьаһалтатын генеральнай дириэктэрин солбуйааччытынан үлэҕэ ыҥырбыта. «Юрий Николаевич Прокопьев билиитэ уонна уопута саҥа усулуобуйаҕа ирдэнэр этэ», - диэн Артур Алексеев бэлиэтээтэ. Мунньах кэмигэр Юрий Николаевич Прокопьевы кытта бииргэ үлэлээбиттэрин туһунан Георгий Артемьев, Михаил Санников, о.д.а. кэпсээтилэр. Юрий Николаевич биир дойдулаахтарын ааттарыттан Үөһээ Бүлүү улууһун дьаһалтатын, улуус баһылыгын бастакы солбуйааччыта Семен Михалев тыл эттэ.  «Юрий Николаевич Ньурба оройуонугар төрөөбүтүн-үөскээбитин да иһин, оскуоланы бүтэрэн баран, комсомолга уонна баартыйаҕа бастакы хардыыларын Үөһээ Бүлүүгэ оҥорбута», - диэн Семен Михалев дьоҥҥо-сэргэҕэ биллибэт чахчыны бэлиэтээтэ.

Дьиэ кэргэн уонна аймах-билэ дьонун ааттарыттан Юрий Николаевич Прокопьев кыыһа Наталья Юрьевна Прокопьева тыл эттэ. Кини мустубут дьону аҕатын кэриэһигэр анаммыт мунньахха мустубуттарыгар махтанна. «Киһи туһунан саныылларын тухары кини тыыннаах», - диэтэ кини.

                                                                                                                (Ил Түмэн пресс-сулууспатын матырыйаалынан)

Санаалар, ахтыылар

Люлия Григорьева, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун бэрэссэдээтэлэ (1985-1989), Cаха АССР социальнай хааччыйыыга миниистирэ (1989-1992), өрөспүүбүлүкэ Ытык Сүбэтин бэрэссэдээтэлэ:

- Биһиги Юрий Николаевич Прокопьевтыын биэс сыл бииргэ үлэлээбиппит. Үлэлээбит бириэмэбит Сэбиэскэй Сойуус саамай туругуран турар бириэмэтигэр буолбута. Оттон 1980-с сыллардаахха «перестройка» саҕаламмыта. Ол биһиги үлэбитигэр биллэр этэ. Үлэтигэр саҥа истиили киллэрбитэ. Дьону кытта үлэни күүскэ туруорбута. Биһиги АГИП зоналара диэн тэрийэммит, кэнники түөлбэлэр диэн ааттаммыттара.Онно учууталлар, оройуоммут чулуу интеллигенцията сүрдээх улахан көмөнү оҥорон, дьону үлэҕэ көҕүлээһин күүһүрбүтэ. Саамай улахан сорук өрөспүүбүлүкэҕэ дьон доруобуйатын тупсарыыга, киһи үйэтин уһатыыга турар этэ. Ол онно баартыйа уобаластааҕы кэмитиэтэ сүрдээх элбэх тутууну ыыппыта: бастакы нүөмэрдээх поликлиника, 800 миэстэлээх клиничэскэй балыыһа уонна хааны кутар ыстаансыйа уо.д.а. Бу ыытыллар бириэмэҕэ эмп тэрилтэлэригэр хаачыстыба өттүнэн үлэ күүскэ барбыта. Баартыйа уобаластааҕы кэмитиэтэ бары салаалар сайдыыларыгар улахан болҕомтотун уурара. Онно Юрий Прокопьев киһи быһыытынан эйэҕэһэ-сайаҕаһа, киһини бэйэтигэр тардара үлэлииргэ сүрдээх үчүгэй этэ.

Артур Алексеев, СӨ  Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта (2002-2008), Саха АССР Х, ХІ, ХІI ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата, I и II ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ:

- Юрий Николаевич сүгүрүйэр, дириҥник ытыктыыр киһим, учууталым. Кини ииппит-такайбыт, үлэҕэ-хамнаска тутан-хабан көрбүт киһитэ буоламмын, улаханнык сүгүрүйэбин. Киһи тыла-өһө мааны, төһө баҕарар киһиэхэ сыстыгас буолуон сөп. Оттон киһи дьиҥнээх ис дууһата ыарахан эрэ кэмҥэ көстөр.Онон Юрий Николаевич саамай ыарахан кэмнэргэ, 1990-с сылларга, бастакы сэкэритээринэн олорон, Сэбиэскэй Сойууска «переворот» буолбутугар хайдах курдук туттубутун-хаптыбытын өйдүүбүн. Кини дьиҥнээх, чиэһинэй, бэрээдэктээх, коммунист, суобастаах киһи быһыытынан саныыбын уонна оннук даҕаны кинини билэбин.

Ю.Н. Прокопьев олоҕун олуктара

 Юрий Прокопьев 1932 сыл от ыйын 14 күнүгэр Ньурбаҕа элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Ол эрээри 1930 сылларга оҕолоро өлөн, ыалга икки оҕо улааппыта, Юрий уонна кини балта Тамара. Аҕата буҕаалтар, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. 1947 сыллаахха 7 кылаастаах оскуоланы бүтэрбитэ. Онтон пединституукка  үөрэнэн баран, биир сыл 1950-1951 сылларга Үөһээ Бүлүүгэ оҕо дьиэтин иитээччинэн үлэлээбитэ.

1958 сылтан ССКП чилиэнэ.

1951-1955 сс. — педагогическай институт устудьуона. «Саха оскуолатыгар нуучча тылын учуутала» идэни туйгуннук үөрэнэн бүтэрбитэ.

1955-1956 сс. — Үөһээ Бүлүү орто оскуолатын учуутала.

1956-1959 сс. — ЫБСЛКС Үөһээ Бүлүүтээҕи райкомун бастакы сэкэритээрэ.

1959-1961 сс. — ЫБСЛКС Саха обкомун сэкэритээрэ.

1961-1963 сс. — ССКП Саха обкомун инструктора.

1963-1966 сс. — ССКП КК Уопсастыбаннай наукалар Академиятын аспирана.

1966 сыллаахха ССКП КК Уопсастыбаннай наукаларын Академиятын бүтэрбитэ. Хандьыдаакка диссертациятын Саха Сирин уонна Бурятия арамааннарын үөскээһинигэр уонна сайдыытыгар көмүскээбитэ.

1966-1967 сс. — Тыл, литература уонна история институтун наукаҕа үлэһитэ.

1967-1970 сс. — ССКП Саха обкомун отделын сэбиэдиссэйэ.

1971-1978 сс. — ССКП Саха обкомун сэкэритээрэ.

1978-1982 сс. — ССКП Дьокуускай куораттааҕы кэмитиэтин бастакы сэкэритээрэ.

1982-1991 сс.— ССКП Саха обкомун бастакы сэкэритээрэ.

1992 сылтан — Ил Түмэн дьокутаата.

2003 сыл ахсынньы 22 күнүгэр олохтон туораабыта.