Биһиги интервьюбут

Бүгүн тыа хаһаайыстыбатын наукатын доктора, ветеринарнай наука кандидата, профессор Константин Степановы кытары көрсөн, атах тэпсэн олорон кэпсэтэ олоробун.

 Дойду аһын туһата

- Константин Максимович, дойдуҥ этэ-аһа доруобуйаҕа туһалаах, үтүө дьайыылаах диэн өйдөбүл төһө сөптөөҕүй?

- Сөптөөх. Төрөөбүт-үөскээбит дойдуҥ аһылыга доруобуйаҕа олус туһалаах. Экология сокуона баар. Сүөһү уонна сылгы экологическай алдьархай буолбут сиригэр аһаабат, онтон тэйэн, эмтээх оттору-мастары сии сатыыр. Итинник гынан бэйэтин көмүскэнэр. Организмыгар ханнык вещество тиийбэтинэн аһылыктанар. Ол иһин ол дойдуга үөскээбит киһи ити сылгы, сүөһү этин сиэтэҕинэ, үүтүн истэҕинэ, айылҕалыын алтыспыкка тэҥнэһэр, күүһэ-уоҕа эбиллэр, сэниэлэнэр.

Кэлиҥҥи кэмҥэ ас-үөл химическэй састаабын үөрэтэр буоламмыт, итини билэбит.

- Оттон өрүстээх, үрэхтээх сирдэр сүөһүлэрин этэ, алаастарга мэччийбит сүөһү этинээҕэр сымсах. Оччоҕо минньигэһи талбакка, дойдуҥ үүтүнэн-этинэн аһылыктанарын ордук буоллаҕа дии.

- Оннук. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, дойдуҥ аһа-үөлэ ордук туһалаах. Киһи ханна эмэ көһөн тиийэн баран, «климаттаабыт», ыалдьыбыт үһү диэн буолааччы. Ити аата кини атын сир-дойду айылҕатын аһын ылыммат. Киһи доруобуйатын туругун 60-70% тугу аһыырыттан улахан тутулуктаах. Онон ааҕааччылары дойдугут этинэн аһлыктана сатаан сүбэлиэм этэ.

- Атын регионнартан, дойдулартан аҕалыллыбыт эттэри боруобалаан көрбүтүм, кырдьык, киһи ылыммат. Биирдэ эмэ эрэ сиэххин сөптөөх.

- Тастан киллэриллэр эттэр, бастатан туран, олус өр айаннаан кэлэллэр. Онон харайыллар болдьохторун уһатаары, аһылыктарыгар ону-маны эбэллэр. Антибиотик да сиэтиэхтэрин сөптөөх. Билэргит курдук, сыата үп-үрүҥ уонна амтана суох буолар.

- Константин Максимович, саха сылгытын этин туһунан кэпсии түс эрэ.

- Саха сылгытын этэ организмҥа наадалаах битэмииннэринэн уонна минеральнай эттиктэринэн олус баай. Киниэхэ кальций, фосфор, тимир, натрий, алтан, магний, кремний, сыыҥка, никель курдук макро уонна микро элеменнэрэ атын көрүҥ эттэри кытта тэҥнээтэххэ, быдан элбэх. Маны таһынан сылгы этэ В, А, РР, Е бөлөх битэмииннэринэн баай.

Үс саастаах убаһа ис сыатыгар, итиргэ Омега-3 уонна Омега-6, альфа-линоленовай кислоталара наһаа үрдүк. Муора балыгын курдук. Рафинад саҕаны, эмп курдук сии сыалдьыахтаахпыт.

Убаһа этигэр наадалаах холестрина элбэҕин бэлиэтиибин. Онон сылгы, убаһа этэ доруобуйаҕа олус туһалаах.

- Убаһа этэ ол иһин балык курдук сыттаах эбит дии. Этин буһардахха, ол Омега-3 суураллыбат, сүтэн-оһон хаалбат дуо?

- Кырдьык, убаһа этэ балык курдук сыттаах уонна амтаннаах. Этин буһардахха, альфа-линоленовай кислоталара улаханнык суураллыбаттар. Ол эрээри сиикэйдии сиир ордук.

(PS. Ааҕааччыларбар биир интэриэһинэй түмүк санааны кытта билиһиннэриэхпин баҕарабын. Хомойуох иһин, бу сурук ааптара уонна кини ханнык омук буолара биллибэт. Ол эрээри Константин Степанов научнай үлэтигэр олоҕурбута, көстөн кэлэр. «Мин сахалар тоҕо маннык өйдөөхтөрүй уонна барыга бары дьоҕурдаахтарый диэн өр толкуйдаабытым. Олох соторутааҥҥа диэри алаастарынан бытанан олорбуттара. Кылгас кэм иһигэр аныгы олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаатылар. Дириҥ толкуйдаахтар. Бары кэриэтэ үрдүк үөрэхтээхтэр. Үрдүк интеллектээхтэр. Хотугу «дьоппуоннар» диэн ааттыахха сөптөөх. Тииҥи харахха ытар, снайпер дьоҕурдарын эппэккэ туран, туохха барытыгар наһаа талааннаахтар, музыкальнайдар. £р толкуйдаабытым уонна тэҥнээн көрбүтүм… Африка уонна Перу племяларыгар сайдалларыгар кыах бөҕө бэриллибитин үрдүнэн маннык сайдыбатахтара. Америка индеецтэрэ, мексиканецтар эмиэ. Муора балыгын сыатыгар эмиэ ити кислота элбэх. Дьоппуоннар үгүстүк балыгынан аһылыктанар буоланнар, итинник өйдөөх буолуохтарын сөптөөх. Сахалар балыгынан аһылыктамматтар. Кинилэр үүммүттэрин-сайдыбыттарын төрүөтүнэн убаһа этэ буолар дии саныыбын. Киниэхэ Омега-3 олус элбэх, өйдүүр дьоҕургун уонна интеллеккын үрдэтэр. Убаһа этинэн сахалар эрэ аһылыктаналлар ээ. Нууччалыыттан тылбаастанна).

-  Атын дойду сылгыларын этигэр Омега-3 баар дуо?

- Суох. Саха сылгыта кыһынын  хаһан аһыыр буолан, Омега-3 уонна Омега-6 кислоталара элбэх.

- Константин Максимович, оттон саха ынаҕын этэ туох уратылааҕый?

- Саха ынаҕа мраморнай эттээх. Этин быыһа бүтүннүү сыа. Ыһаарылыырга эҥин ханнык да арыы туттуллубат. Ууга бустаҕына. үллэн хаалар уонна этигэр сыата тэбис-тэҥник тарҕанар. Онон наһаа минньигэс амтаннаах. Саха сүөһүтэ олох ураты эттээх.

Аны, үүтүн сыата 9% диэри үрдүк. Билигин биһиги дьоммут туттарар үүттэрин орто сыата 3,4% буолар. Онон саха ынаҕын биир киилэ үүтэ, икки киилэҕэ тэҥнэһэр. 

- Саха ынаҕын этиттэн ураты, атын дойду сүөһүлэригэр мраморнай эт диэн баар дуо?

- Калмыкия сүөһүлэрэ мраморнай эттээхтэр уонна атын дойдуга итинник суох.

Биир интэриэһинэйи кэпсиэхпин баҕарабын. Японияҕа уонна Англияҕа мраморнай эттэн оҥоһуллубут бүлүүдэ олус ыарахан сыаналаах. Ол сыаната ыараханын үрдүнэн дьон ол эти боруобалаары рестораҥҥа сылы-сыллаан уочараттыыллар.

Ити сайдыыллаах дойдуларга сүөһүлэрин этин искусственнайдык мраморнай оҥороллор. Ынаҕы хамсаппакка эрэ, баайан туруораннар аһаталлар. Дьаабылыка, моркуоп, араас иҥэмтиэлээх астары аһаталлар. Оннооҕор премиум кылаастаах пиибэ иһэрдэллэр. Оннук эрэ гынаннар мраморнай эти ылары ситиһэллэр.

- Саха вегетарианец буолар кыахтаах дуо?

- Суох. Муоданы батыһаннар быстах кэмҥэ эрэ вегетарианец аатырыахтарын сөптөөх. Бу үлүгэрдээх тыйыс тымныылаах дойдуга олороммут, этэ-балыга суох киһи буолуохпут

- Константин Максимович, кымыс туһунан тугу этиэҥ этэй?

- Бастаан кымыһынан дьарыктанарбар дьиҥнээх кымыс амтанын билбэт этим. Ап-аһыы амтаннаах дии саныырым.

Кымыс диэн биэ эрэ үүтүттэн оҥоһуллубут буолуохтаах. Олох аһыыта суох, бэйэтэ ураты амтаннаах. Уу эҥин эбии кутуллуо суохтаах.

Ыһыахха биһиэхэ үксүн быырпаҕы атыылыыллар. Дьиҥнээх кымыһы атыылааччылартан дьоннор сыаната ыарахан диэн атыыласпаттар. Онтон кинилэр хомойоллор. Биэ ыаһына наһаа ыарахан үлэ. Аны, кымыһын доруобуйаҕа туһата. Иммунитеккын үрдэтэр. Былыр-былыргыттан сэллиги эмтээһиҥҥэ тутталлар.

Биэ үүтэ химическэй састаабынан ийэ үүтүгэр майгылыыр. Белога үксэ альбумин. Ынах үүтүн курдук казеин буолбатах. Аны, саахара элбэх. Онон кымыс оҥорорго хаһан да саахар эбиллибэт. Маны таһынан атын үүттэрдээҕэр С битэмиинэ элбэх. Сэллик ыарыытын үөрэтэн көрбүтүм. Кох палочкатын, сэллиги биэ үүтэ С битэмиинэ элбэх буолан кыайар эбит.

- Константин Максимович, кэпсээниҥ иһин махтанабын.