Бырамыысыланнас

Ол ону аҥаардас тылынан эрэ этэн кэбиһэр судургута бэрт буолуоҕа, ол иһин сыыппараларга уонна чахчыларга сигэниэҕиҥ. «Сахаэнерго» бастаан тэриллэригэр, киниэхэ «Хотугу элэктириичэскэй ситимнэр», «Хотугулуу-Илиҥҥи ситимнэр», «Сахасельхозэнерго», «Агропромэнерго» курдук энэргиэтикэ эйгэтигэр бэйэлэрин эрэгийиэннэрдээҕи миэстэлэрин булуммут тэрилтэлэр, ону таһынан кыра кыамталаах тэрилтэлэр холбоммуттара.

«Сахаэнерго» АУо бэйэтин тус уратылаах үлэтинэн-хамнаһынан өрөспүүбүлүкэ 2,4 мөл. кв. м иэннээх, 97 тыһ. Киһи олорор 161 нэһилиэнньэлээх пуунун хабар. Тэрилтэ генерацията: олохтоммут кыамтата – 216,7 МВт, (87,9 Гкал/ч). Электро-ыстаансыйатын ахсаана: 145, ол иһигэр гааһынан үлэлиир ыстаансыйата – 8, диисэл электро-ыстаансыйата – 137. Депутатскайдааҕы ТЭЦ (7,5 МВт, 68,9 Гкал/ч).

Электро-ыстаансыйалар састааптарыгар киирэр: күн күүһүнэн үлэлиир электро-ыстаансыйалар – 21 (1621 кВт). Тыал күүһүнэн үлэлиир ыстаансыйалар – 2 (940кВт). Хочуолунайдарын ахсаана -- 5.

Элэктириичэскэй ситимнэр: үрдүк күүрүүлээх лииньийэ устата – 2058 км. ТП ахсаана – 836 эдинииссэ.

Ититэр уонна инженернэй ситимнэр: усталара – 61 км.

Производственнай көрдөрүүлэр (2020 сылга дьиҥнээҕинэн): электро- эниэргийэни оҥорон таһаарыы – 284,8 мөл. кВт.ч. Т/Э-ни биэрии – 65,9 Гкал.

Оттук ороскуота: диисэл оттук – 71,6 тыһ. туонна. «Сиикэй ньиэп» - 0,4 тыһ. туонна. Чох – 18,5 тыһ. туонна. Гаас - ,5 мөл. куб.м.

Үлэһитин ахсаана – 2588 киһи. Суһал, күннэри-түүннэри электро- уотунан хааччыйар дьон – 1100 киһи. Ыйдааҕы орто хамнас – 77 937 солк. Туһанааччылар ахсааннара: юридическай сирэйдэр – 2858. Олох-дьаһах абоненнара – 39 194.

«Сахаэнерго» үлэтэ-хамнаһа

 -- Электро-эниэргийэнэн хааччыйар тэрилтэ кэлэктиибигэр, салайааччытыттан боростуой үлэһитигэр тиийэ, ураты ирдэбил уонна биир оннук эппиэтинэс сүктэриллэр, -- диэн кэпсээнин саҕалыыр  «Сахаэнерго» АУо генеральнай дириэктэрэ Гаврил Алексеев. 

– Биһиги эппиэтинэстээх зонабыт – өрөспүүбүлүкэ бары хотугу улуустара, уопсайа 23 улууска үлэлиибит. Хоту уонна Аартыка улуустарын тэҥэ Хаҥалас, Бүлүү, Үөһээ Бүлүү, Ленскэй, Өлүөхүмэ, Алдан курдук улуустар ыраах, кытыы нэһиэлэктэр ДЭС-тэрэ эмиэ биһиэхэ киирсэр буолан, эппиэттиир улууспут олус элбэх.

Үлэбит-хамнаспыт, үлэлиир усулуобуйабыт биһиэхэ эрэ сыһыаннаах уратылардаах. Хотугу кылгас навигацияҕа бары наадалааххын кэмигэр булунан, тиэйтэрэн, тастаран кэбистэххинэ сатанар. Оччотугар эрэ кыстыгы бэлэмнээх көрүстүбүт диэхпит. Кыһыҥҥы суол-иис турдаҕына эрэ, сиринэн сылдьар кыахтанабыт. Кэлин сылларга килиимэт да, дьыл да биллэ уларыйаннар, суол-иис саҥа сыл үүммүтэ балачча ыраатыыта аһыллар буолла.

Икки тыһ. км усталаах лииньийэ хаһаайыстыбалаахпыт. Хас сайын ахсын 100-тэн тахса км усталаах өрөмүөн үлэтэ ыытыллыан наада. Билигин быраактыкаҕа полиэтилен бүрүөһүннээх боробуоттар туттуллар буоланнар, хаачыстыба биллэ тубуста. Биһиги ыстаансыйаларбыт 

• Үөһээ Аммаҕа ДЭС уонна СЭС

сүнньүнэн диисэл оттукка үлэлииллэр. Бу оттук сыаната ыарахан эрээри, ордук Уһук Хотугу усулуобуйаҕа хаачыстыбатынан уратыйар. Чэ, холобур, 2,5 сыл харайарыатын ханнык да оттук кыайан тулуйбат. Диисэл оттук кыһынын тоҥмотун кэриэтэ. Онон сыаната ыараханын хаачыстыбатынан толуйар. Диисэл оттугу Архангельскайтан муора суолунан, Ускууттан өрүһүнэн уонна Аллараа Бэстээхтээҕи тимир суолунан тиэллэн кэлэр. Муора суолунан тиэллэрэ ордук барыстаах. Диисэл оттук хаачыстыбатын «Саханефтегазсбыт» АУо көрөр.

Биһиги 700-тэн тахса диисэл генератордаахпыт. Бу эрэсиэрбэ барыта 100% сыысхала суох үлэлиэ диэн ким да мэктиэлиир кыаҕа суох. Ол иһин диисэл ыстаансыйа булгуччу үстэн аҕыйаҕа суох саппаастаах буолуохтаах. Ыраах кырыы олохтоох нэһилиэктэр эрэсиэрбэлэрэ 5 төгүл элбэх буолар. Сыл аайы 40 диисэл генераторы атыылаһабыт. Эмиэ сылга 3- 4 диисэл ыстаансыйалары тутабыт.

Улахан диисэл ыстаансыйаларбыт уустуктардаахтар. Бу өссө сэбиэскэй кэмнээҕи, ааспыт үйэ 70-с, 80-с, өссө 90-с сылларыгар собуоттан оҥоһуллан тахсыбыт ыстаансыйалар, ресурсалара бүтэн эрэллэр. Улахан ыстаансыйалар улуустар кииннэригэр үлэлии тураллар. Бу ыстаансыйа 1 млрд. солкуобайтан тахса сыаналаах. Ол оннугар кыра нэһилиэктэр балаһыанньалара үчүгэй. Үксүлэрэ саҥа ыстаансыйаларынан хааччыллан тураллар. Хаачыстыбалаах оҥоһуулаах, эрэллээхтик үлэлиир ыстаансыйа сыаналаах буолара өйдөнөр.

1 киловатт электро-эниэргийэ бэйэҕэ турар сыаната биһиэхэ 45 солк. Нэһилиэнньэ 5 солк. 30 харчыга туһанар. «Тарыыпкыт үрдүк» диир саҥа-иҥэ суох буолбатах.

• Өлөөннөөҕү ДЭС

Бэйэбит кыаныахпыт дуо?

Манна генеральнай дириэктэри быһа түһэн, олохпут бу соторутааҥҥы чахчытыгар төннө түһэн ылыахха. Хотугу улуустар кыра дохуоттаах нэһилиэнньэлэригэр, өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ тэрилтэлэрэ бэйэлэрин барыстарыттан хардарыта хатайданар субсидиялааһыны оҥороллорун түмүгэр, анарааҥҥылар электро-эниэргийэҕэ тарыыптара намтаан биэрэрэ. 2016 сылга дойду Бэрэсидьиэнэ В.Путин итинник көрүҥнээх субсидиялааһыны Арассыыйа таһымынааҕы предприятиеларга сүктэрэргэ сорудахтаабыта.

-- Нэһилиэнньэ тарыыбы төлөөбүтүн ордугун, 85% курдуга, Арассыыйа туһанааччылара төлөөн олорор харчыларыттан киирэр. Ааспыт сылга өрөспүүбүлүкэбитигэр 13 млрд. солк. харчы киирдэ. Мантан 9,5 млрд. солк. «Сахаэнергоҕа» киирбит. Урут өрөспүүбүлүкэ таһымынан субсидияланар эбит буоллаҕына, 4 сыл Арассыыйа таһымынан субсидияланан кэллэ. Эрэгийиэннэр маны сөбүлээбэттэр, ордук бөдөҥ предприятиелара. Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Арассыыйа бырабыыталыстыбатын кытта кэпсэтэн, итинник субсидиялааһын биир сылга уһатылынна. Ол эрээри эһиилги сылтан урукку бэрээдэгэ төннүөхтээх. Оччотугар улахан уустуктар үөскүөхтэрин сөп.

• Орто Халыма Ойуһардааҕын үлэһиттэрин кытта 

Саҥаны олохтооһун туһунан

 Күн сардаҥаларын күүһүнэн үлэлиир 22 ыстаансыйалаахпыт. Бу гынан баран, бэйэлэрин кыамталара кыра буолан, диисэлбитигэр көмө күүс эрэ курдук туһаныллаллар. Тыал күүһүнэн үлэлиир хас да дьоҕус ыстаансыйабаар. Биһиги усулуобуйабытыгар, чуолаан тыалбытыгар үчүгэйдик барсыбаттар. Биһиги тыалбыт эбэтэр улахан сэниэтэ суох, эбэтэр төттөрүтүн аһара дохсун буолар. А.И.Чомчоев бырайыактаабыт дьоҕус куормалаах атомнай ыстаансыйатын билсэ сылдьыбытым. Суоттааһыннарыгар элбэх ыйытыктар бааллар. Быйыл АХШ Техас штатыгар сылытыы, ититии аныгы ньымаларын кытта ситимнээх сэрэхтээх балаһыанньа үөскээн сылдьыбытын аан дойду барыта биллэ, иһиттэ. Биһиги соҕотох тутаах сорукпут – нэһилиэнньэни хаачыстыбалаахтык уонна муҥутуур эрэллээхтик элэктэриичистибэ уотунан-сырдыгынан уонна уматыгынан-итиинэн хааччыйыы. Дьон олоҕунан эспэримиэнниир бырааппыт суох.

Каадыр туһунан

 «Сахаэнерго» каадыры бэлэмнээһиҥҥэ сыл аайы 40 мөл. солк. харчыны көрөр. Тыа сиригэр үлэлиир исписэлиистэрбит хос үөрэнэн, квалификацияларын үрдэтинэллэр. Квалификациялаах каадырдарга анал бырагыраама оҥоһуллан, сылга 16 мөл. солк. көрүллэр. Киин эрэгийиэннэргэ, улахан ыстаансыйаларга баран үөрэнэн, быраактыкаланан, кылаастарын үрдэтиннэллэригэр улахан көмөлөөх. Үрдүк үөрэхтээх инженер састаабын хаҥатыыга уустуктар бааллар. Бэйэбит үнүбэрсиэппитин бүтэрбиттэр саахар да манньаҕа хоту үлэлии барбаттар. Наар манна хаалар дьулуһуулаахтар. Антах бэйэлэрин бэйэлэрэ салайынан үлэлээн, улаханнык уопутуруо, түргэнник үүнүө да этилэр буоллаҕа.

• Томпо улууһун Эдьэннээҕи ДЭС үлэһиттэрэ

Профессиональнай парламент ордук

 Гаврил Николаевич бэһис уонна алтыс ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата. Бүддьүөт уонна тыа сирин, агыраарынай бэлиитикэ сис кэмитиэттэрин чилиэнэ. Туох да элбэх лабаҥхата суох, Ил Түмэни уларыта тутууга сыһыаннаах уонна икки ыҥырыы дьокутаата быыбардааччыларыгар төһө көдьүүстээхтик үлэлээбитин туһунан ыйыттым.

- Өссө бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэҥҥэ дьокутааттыы сылдьан, профессиональнай парламент наадатын туһунан эппитим. Туох баар эйгэ сайдыыта, кыайыыта-хотуута профессионаллартан тутулуктаах. Бэлиитикэ бастакы уочарат. Өрөспүүбүлүкэбит сирэ-уота мыыныыта суох киэҥ, улахан. Дьокутаат ахсаанын чопчулуурга улахан дьүүллэһии уонна кэпсэтии барыан наада. Сүрүн сыал -- норуот бэрэстэбиитэллэрэ киэҥ Саха сирин хас биирдии муннугар баар буолуохтаах. Онтон сиэттэрэн, дьокутааттар ахсааннара тахсыахтаах.

Мин Үөһээ Бүлүүтээҕи уонна Куорунайдааҕы быыбардыыр уокуруктан баартыйа испииһэгинэн турбут дьокутааппын. Үөһээ Бүлүү улууһун бэтэрээ өттө айылҕа гааһынан оттунан олорор, оттон өрүс уҥуоргутааҕылара элэктириичистибэ уотун туһаналлар. Дьокутааттар туруорсаммыт, Ил Түмэн сокуонун таһаартаран, гааһынан хааччыллыбыт улуустар сорох нэһилиэктэрэ ол онно хапсыбатахтарынан, намтатыллыбыт электро- эниэргийэ тарыыбынан туһанар бырааптара олоххо киирбитэ. Куорунай улууһугар электро-лииньийэ туруктаах өрөмүөнэ ыытыллара ситиһиллибитэ.