Доруобуйа

Аахсыйаҕа ортотунан 30 киһи кытынна. Үксүлэрэ арыгыттан тутулуктаах буолуу боппуруостарын ыйыттылар. Сорох дьахталлар уһун депрессияттан, оҕо саастарыттан илдьэ сылдьыбыт уйулҕа хамсааһынын, сүтүктэрин, буола турар дьайыылартан уолуйууларын тула кэпсэттилэр. Тэрээһин кыттааччылара элбэҕи туһаннылар. Миэстэтигэр дезинтоксикационнай терапия, арыгыттан кодирование оҥортордулар. Сорохтор наркология күнүскү стационарыгар амбулаторнай реабилитацияҕа суруттардылар, ол иһигэр психологтарга чөлүгэр түһэрии приемнарыгар киирдилэр. Бу өҥө барыта босхо уонна анонимнайдык оҥоһулунна.

Дьокуускайдааҕы наркологическай диспансер диспансернай-поликлиническай отделениетын сэбиэдиссэйэ Мария Афонская тэрээһини маннык сырдатта:

- Исписэлиистэрбит консультациялара уонна көрүүлэрэ босхо ыытылынна. Баҕалаахтарга арыгыттан кодирование оҥоһулунна. Бу өҥө атын кэмҥэ төлөбүрдээх. Киэһээҥҥи кэмҥэ бириэмэ булан кэлбит кэрэ аҥаардарга өйөбүл оҥордубут. Бу кинилэр чөл олоххо биир улахан хардыылара буолар диэн сыаналыыбыт.

Санатан эттэххэ, маннык эмтэнии киэһэлэрэ наркологияҕа иккис төгүлүн ыытыллар. Маҥнайгы тэрээһин бэс ыйыгар буолбута уонна нэһилиэнньэ сэҥээриитин ылбыта.

Диспансер кылаабынай бырааһа Альбина Сивцева кэпсииринэн, аахсыйа Ийэ сылын чэрчитинэн биллэриллибит  «Шанс для мамы» социальнай бырайыак быһыытынан ыытыллар.

-Ил Дархаммыт улахан инникигэ эрэли саҕар Ийэ сылын биллэрбитэ. Кырдьык, ийэттэн дьиэ кэргэн ис тутула олус улахан. Ийэлэргэ көмө улаата, инникитин да кэҥии уонна элбии турдун, - диэн этэр кини.

Дьахтар арыгылааһына уратыта элбэх

Диспансер наркологическай салаатын сэбиэдиссэйэ Юлия Ростовщикованы кытары сиһилии бу кыһалҕаны ырытан кэпсэттибит.

- Алкоголизм, сахарнай диабет эбэтэр бронхиальнай астма кэриэтэ  хроническай ыарыы биир көрүҥэ буолар. Онон бу ыарыыттан үтүөрдүҥ диэн биир даҕаны быраас этиэ суоҕа. Дьахтарга да, эр киһиэхэ да тэҥнээх бириигэбэр буолар. Онон биһиги сыалбыт - уһун ремиссияны олохтооһун, арыгыга ылларбыт дьону чөл олоххо тиэрдии.

Кэрэ аҥаардарга арыгыттан аккаастаныы ордук ыараханнык ааһар. Кинилэргэ баҕа санаалара суох буолара, элбэҕи иһэр буоллубут диэн билиммэттэрэ мэһэйдиир. Пациенткалар быраастарга дьиҥ чахчы аккаастана диэн буолбакка, психосамотическай статустарын чөлүгэр түһэрэр сыаллаах кэлэллэр. Ол эбэтэр, өлөттөрүүттэн доруобуйаларын чэбдигирдэ, утуйар ууларын чөлүгэр түһэрэ, куттанар, уолуйар санааларын уста, ардыгар аһары арыгылаан галлюцинацияларын суох оҥороору. Оттон арыый да үчүгэй буоллахтарына, бу кыһалҕалара түргэнник умнуллар, дьэ бу кэннэ барытын бэйэм кыайыам диэн санааҕа кэлэллэр.

Дьахтар арыгылааһына уратыта элбэх. Үксүгэр кинилэр иһиэххэ диэтэххэ аккаастамматтар, толкуйдуу барбаттар. Бу тиип «пассивное непротивление» дэнэр. Ыалдьыбыппын диэн билинэригэр элбэх психологическай мэхэньиисимнэр мэһэйдииллэр: арыгыһыт буолан эрэбин диэнтэн куотунан, «хаһан баҕардахпына тохтуом», «атыттартан ордугу испэппин», о.д.а. санааларынан салайтараллар.

Иһэрэ дьаллык буолбут дьахтарга кириитикэлэнэр сыһыана намтыыр. Кинилэр бэйэлэрин бодолоругар уларыйыылары көрбөттөр, дьоҥҥо сыһыаннара, олоххо көрүүлэрэ тосту уларыйар. Сымыйалыыр, кулбурхай, бэйэни эрэ өрө тутар, булгуччута суох буолаллар. Аны биир да үрүүмкэ арыгы испэппин диэн элэ-была тылларын этэн баран, тутумматтар.

Бу ыарыы уодаһына оннук. Ыалдьыбыт киһи эппит тылбар хайаан да туруом диэн бигэ эрэллээх буолар эрээри, сатаан туттуммат... Дьэ, онон кырдьык ыалдьабын, чөл олохтоох буолуохтаахпын диэн өйдөбүлгэ тиийдэҕинэ эрэ бу хара чүөмпэттэн тахсыан сөп.  Дьолго диэххэ сөп, үлэ уопутуттан көрдөххө, арыгыттан аккаастаммыт дьахталлар чөл олоҕу тутустахтарына, өр болдьохтоох буолар. Олохторугар нус-хас буолаллар. Кинилэр санааларыгар өссө истэхпинэ бу дьаҥ төннөр, өссө күүскэ киирэн барытын алдьатыан сөп диэн өйдөбүл дириҥник киирэр.

Бу өйдөбүл эмтэнээччилэргэ киирэригэр, кыһалҕаларыгар харахтарын арыйалларыгар психиатр-наркологтар, клиническэй психологтар, химияттан тутулуктаах буолуу консультаннара үлэлэһэллэр. Ол эрэн, аны испэппин, чөл олоҕу тутуһабын диэн бигэ санаа дьахтартан бэйэтиттэн эрэ тутулуктаах. Кини тус баҕа санаатыттан, инники дьайыыларыттан олоҕо салгыы хайдах буолара түстэнэр.

— Бу кэпсээбиккиттэн, баҕар, сорох кэрэ аҥаардар бэйэлэрин көрүнүөхтэрэ, бэйэ бодолорун тардыныахтара. Кинилэргэ тугу сүбэлиэҥ этэй?

- Күндү дьахталлар, эһиэхэ бэйэҕититтэн ураты, ким даҕаны көмө буолар кыаҕа суох. Кимиэхэ эрэ үчүгэй буолаары арыгы хара дьайыттан аккаастанар сатаммат. Кэргэниҥ, оҕолоруҥ, төрөппүттэриҥ, оннооҕор оҕолоруҥ туһугар. Бэйэҥ эрэ тускар аккаастаныахтааххын. Эһиги иннигитигэр сүрдээх күүстээх боппуруос турар – өлөөрүбүн салгыы арыгы иһэбин, эбэтэр дьоллоохтук олороору арыгытыттан кыккыраччы аккаастанабын диэн.

Манна даҕатан эттэххэ, эмтэнии кууруһун ааһан баран, дьахталлар биһиги харахпыт далыттан сүтэн хаалбаттар. Кинилэр мэдиссиинэ арыаллааһыныгар наадыйаллар. Биһиги исписэлиистэрбит кинилэргэ амбулаторнай эмтээһиннээх диспансернай кэтэбил, амбулаторнай эмтээһини, психологичекай арыаллааһыны, реабилитациялыыр бырагырааманы сүбэлииллэр. Биһиги биэрэр өйөбүлбүтүн толору туһаныан баҕалаахтар бааллара олус үөрдэр. Маныаха арыгыны сидьиҥник испит дьахталлар көнөр суолга туран, олох очурдарын ааспыттара хайдах баҕарар быһыыттан көнөр суол баарын дакаастыыр. Санааҕытын түһэримэҥ. Онтон, өскөтүн, эһиги алкоголизм ыарыыта баар буолбут диэн сабаҕалыыр буоллаххытына, чөл олоҕу саҕалыыр сыал туруоруннаххытына, Дьокуускайдааҕы наркологическай диспансер исписэлиистэригэр, нарколог быраастарыгар уонна психологтарыгар кэлиэххитин сөп.  Чөл олохтоох олоруҥ, оҕолоргутугар холобур буолуҥ.

• - Диспансернай-поликлиническай салаа –Автодорожнай уул., 38 дьиэтэ (2 этээс). Билсэр нүөмэргит –
  33-15-49
• - Стационарнай салаа – Богдан Чижик уул., 33/2 дьиэтэ, 1 подъезд. Билсэр нүөмэргит –
  21-00-64
• - Реабилитациялыыр салаа – Кангаласс мкрн., Дачнай уул., 1 дьиэтэ. Билсэр нүөмэргит –
  20-04-67
• - Арыгыттан, наркотиктан уонна да атынтан тутулуктаах буолууттан босхолонууга итэҕэл нүөмэрэ –
  8-924-567-8990
• - Эмтэнии уонна госпитализация боппуруостарыгар биир нүөмэр – 8-924-591-1020.

Саха Сиригэр арыгылааһын балаһыанньата хайдаҕый?

Дьокуускайдааҕы наркологическай диспансер дааннайдарынан, бүтэһик биэс сылга арыгы иһииттэн тахсар наркологическай кэһиллии ыарыыларын көрдөрүүтэ аччыыр. Арыгы иһээччилэр ахсааннара, ол иһигэр алкоголизм курдук ыарыылаахтар, арыгыттан психозтаахтар ахсааннара 2021 сылга 15421 киһиэхэ тэҥнэспит, оттон биэс сыл анараа өттүгэр - 17367. Эрэгийиэҥҥэ ордук элбэх 40-тан 59 диэри саастаахтарга алкоголизм диагноһын туруоруута бэлиэтэнэр (уопсай ыарыһахтар ахсааннарыттан 47%), маны тэҥэ 38%  эдэрдэргэ — 20-тэн 39 саастарыгар диэри.

Ол эрэн, дойду таһымыгар ылан көрдөххө, балаһыанньа оччото суох. Ол курдук арыгыттан тутулуктаах буолуу 2021 сыл көрдөрүүтүнэн, эрэгийиэҥҥэ 100 тыһ. нэһилиэнньэҕэ 1330,5 ыарыһахха тэҥнэспит. Бу Арасыыйа көрдөрүүлэриттэн 64 %-нан үрдүк, оттон Уһук Илиҥҥи федеральнай  уокурук дааннайдарын 11,2 % куоһурар.

Алкоголизм диагноһын туруоруута эмиэ аччыыр эрээри, ортотунан ылан көрдөххө дойду үрдүнэн үрдүк ахсааннарыгар киирсэр.

Буруйу оҥоруу Саха сиригэр Уһук Илин федеральнай уокурукка биир саамай кыра көрдөрүүлээхтэргэ киирсэр, ол иһигэр ыар уонна уһулуччу ыар састааптаах сокуону кэһии. Ол эрэн, РФ арыгы иһиилээх буруйу оҥорууну таһаарыыга үрдүк көрдөрүүлээхпит, 10 эрэгийиэн иһигэр киирэ сылдьабыт.

Манна даҕатан эттэххэ, Сахабыт сирин 188 нэһилиэнньэлээх пуунугар алкогольнай бородууксуйа атыытыгар бобуу киирэн турар. Бу нэһилиэнньэ уопсай мунньаҕынан ылыммыт баҕа санаата.  Хомойуох иһин, сорох урбаанньыттар сокуоҥҥа быыс булан, уопсастыбаннай аһыыр сирдэри тэрийэн арыгы атыылыыллар, ол иһигэр лицензията суох көҥүллэнэр пиибэни, пиибэ утахтарын, сиидири, медовуханы уонна пуарены. Дьэ, маннык көстүүнү суох оҥорорго норуот дьокутааттара көдьүүстээх үлэни көрсөллөр. 

Ол курдук, Ил Түмэн дьокутааттара быйыл Госдумаҕа эрэгийиэннэринэн испиир атыытын хааччахтыырга боломуочуйаны хаҥатарга сокуон барылын бэлэмнээн киллэрбиттэрэ. Билиҥҥитэ олохтоох былаас уорганнара маҕаһыыннарга биирдиилээн арыгы атыытын бобор эбит буоллахтарына, сокуон барыла ылыллар түгэнигэр, эрэгийиэннэр биирдиилээн нэһилиэнньэлээх пууннарга арыгы араас көрүҥүн маҕаһыыннарга, уопсастыбаннай аһыыр сирдэргэ атыылааһыны бобор кыахтаналлар.

Сокуон барылыгар этиллэринэн, докумуон арыгы атыылааһына толору бобуллубут нэһилиэнньэлээх пууннарын олохтоохторун көрдөһүүлэринэн оҥоһуллубут.

— Эрэгийиэн нэһилиэнньэтэ арыгы атыылааһына толору бобуллубут нэһилиэнньэлээх пууннарыгар арыгы бородууксуйата атыыланар кафелар, баардар арыллалларын бопсоллор», — диэн быһаарыы сурукка бэлиэтэнэр.