Доруобуйа

Саахарнай диабет аан дойдуга барытыгар өрө турбут ыарыынан билиниллэр. Бу ыарыынан (ордук 2-с тииптээх саахарнайдаахтар суоттарыгар) 371 мөл. киһи ыалдьар. Эпидемиологтар ыалдьар дьон ахсаана 2025 сылга 560 мөл. тиийиэҕэ диэн сабаҕалыыллар.

Эндокринолог-быраас, профессор Владимир Иннокентьевич Гагарин саахарнай диабет ыарыытын уонна хайдах бу ыарыыны сэрэтиэххэ сөбүн туһунан бу курдук кэпсиир:

--Кэлиҥҥи бириэмэҕэ олус элбэх киһи ыалдьарынан, саахарнай диабет мэдиссиинискэй-социальнай кыһалҕаҕа кубулуйда. Ыарыы содула олус улахан. Ыарыһах сүрэҕэр, тымырдарыгар, сүһүөхтэригэр, харахтарыгар уонна да атын уорганнарыгар охсуон сөп. Бэргээн истэҕин аайы көрбөт буолуон, бүөрдэрэ сүһүрэн аккаастыан, тымырдара кэбирээн инфаркт, инсульт ыарыыга кубулуйуон сөп.

Саахарнай диабет – ноор былчырхайдарыгар оҥоһуллар инсулин гормон тиийбэтиттэн, киһи хааныгар саахар таһыма үрдээбититтэн үөскүүр хроническай ыарыы. Саахарнай диабеттаах дьон олохторун устатын тухары эмтээх диетаны, саахары түһэрэр эми иһиэхтээх эбэтэр инсулин укуолун ылыахтаах.

Аныгы кэмҥэ саахарнай диабет 4 көрүҥэ биллэр: 1-кы тииптээх сахарнай диабет, 2-с тииптээх саахарнай диабет, оҕо күүтэр дьахтар ыалдьар диабета уонна диабет атын көрүҥнэрэ.

Саха сиригэр 29 тыһ. тахса киһи ыалдьар буоллаҕына, 90-ча бырыһыаныгар 2-с тииптээх саахарнай диабет, 10 бырыһыаныгар 1-кы тииптээх саахарнай диабет тиксэр.

2-с тииптээх диабет

2-с тииптээх саахарнай диабекка сүрүннээн 40 саастарын ааспыт, олус уойар дьон хаптарар. Бу көрүҥ утумунан бэриллиэн сөп. Ыарыы сайдар кутталынан уойуу, олорор сири уларытыы (ордук үгэс буолбут олоҕу арҕааҥҥы дойдулар укулааттарыгар уларытыы), чугас аймахтарыҥ ыалдьаллара, аҕыйахтык хамсаныы, диета уратыта (түргэнник иҥэр чэпчэки углеводтарынан үлүһүйүү уонна клетчатка аҕыйаҕа), артериальнай гипертония, сааһырыы, стресс буолаллар.

1-кы тииптээх диабет

1-кы тииптээх саахарнай диабетынан кыра уонна обургу оҕолор, 30-гар диэри саастаах эдэр дьон ыалдьар. Оҕолор вирустаах инфекциянан ыалдьыбыттарын кэнниттэн (куор, кыһыл ымынах, эпидемическай паротит) сыыстараллар.

Биллэрэр бэлиэлэр:

-Ыарыһах бастаан айаҕа куурар, утатар. Ол иһин элбэх ууну иһэр, сотору-сотору ииктиир, тириитэ кыһыйыан, этэ бааһырыан, хаанын баттааһына үрдүөн, сүрэҕэ ыарытыйыан сөп.

-2-с тииптээх диабеттаахтар ыйааһыннара үрдүүр, уойаллар, сүһүөхтэрэ ыалдьар. Ордук үгүстүк көстөр бэлиэлэр: сотору-сотору ииктээһин, утатыы, түргэнник сылайыы.

-1-кы тииптээх диабеттаах дьон ыйааһыннара түһүөн, сороҕор истэрэ ыалдьыан сөп, сүрэхтэрэ көбөр, хотуолууллар, утуйуохтарын баҕараллар, сэниэлэрэ эстэр. 1-кы тииптээх саахарнай диабеттаахтарга ыарыы сытыытык киирэр уонна сыыстарыылаах буолар. Ыарыы бэргээтэҕинэ, комаҕа түһэллэр. Сыыстардахтарына, организм бары систиэмэтэ уонна уорганнара (сүрэх, тымырдар, бүөр, быар, уос ньиэрбэ киин системата, атах уллуҥаҕа) сүһүрэллэр уонна эчэйэллэр.

Диагноз туруорулуннаҕына:

-Саахарнай диабетынан ыалдьар дьон үс ыйга биирдэ лабораторияҕа тиийэн холестериҥҥа, 6 ыйга биирдэ гликированнай гемоглобиҥҥа (НВА1 с) анаалыстарын туттарыахтарын наада. Доруобай киһи аччык кэмигэр хаанын биэрдэҕинэ, саахара 3,5=5,5 ммоль/л, онтон НВА 1с – 6-6,5 % буолааччы, иигэр саахар суох буолуохтаах. Ыарыһах аһаан баран, 2 чааһынан хайаан да саахардарын кэмнэниэхтээхтэр: ол кэмҥэ саахардарын таһыма 7,8 – 8,0 ммоль/л үрдүө суохтаах.

Маннык ыарыһахтар 9 №-дээх эмтээх остуолу тутуһуохтаахтар, күҥҥэ биэстэ-алтата уонна биир кэмҥэ аһыахтаахтар (бүтэһигин 20-21 чааска, эбэтэр утуйуон икки чаас иннинэ).

2-с тииптээх саахарнай диабеттаахтар эмтиир диетаны (9-с остуол) кытаанахтык тутуһаллара, ону таһынан хамсаналлара ирдэнэр. Аһылык кэнниттэн хамсаныахха-имсэниэххэ, сүрэх-тымыр туруга үчүгэй буоллаҕына, кыратык сүүрүөххэ да сөп. Ордук харбааһын, өрөҕө былчыҥнарын сайыннарыы улахан суолталаахтар.

Сахарнай диабеттардаахтарга эмтээх диетаттан ураты саахары түһэрэр аныгы эмтэри аныыллар. Холобур, саҥа инсулин (лантус, детемир, новорапид, апидра) эбэтэр саахары аҕыйатар саҥа препараттар (амарил, глюкованс, галвус, глюкофаж) уонна да атыттар ананаллар.

Туһалаах сүбэлэр:

-Киһи ыарыйдар эрэ аан бастакынан олорор сиринэн баар поликлиникатыгар тиийэн, эндокринолог-бырааска көрдөрөр уонна диспансерга учуокка турар.

-Эндокринолог-быраас анаабыт эмтээх диетатын, саахар түһэрэр эмин күннэтэ көтүппэккэ, кэмиттэн-кэмигэр иһэр эбэтэр инсулин укуолун ылар.

-Хайаан да «Сахарный диабет» оскуолатыгар үөрэнэр уонна бэйэни кэтээн көрүнэр дневнигы толорор. Манна глюкометрынан (саахары кээмэйдиир приборунан) сатаан туһанарга үөрэтэллэр.

-Күн аайы саахарын үстэ эбэтэр биэстэ бэрэбиэркэлэниэхтээх уонна ол түмүгүн дневнигэр суруйан иһиэхтээх. Итинник дьаһаныы эмтэниигэ улаханнык көмөлөһөр.

- Маны таһынан ыарыһах күн аайы этин-хаанын эрчийиэхтээх, 30-40 мүнүүтэ устата хаамыахтаах. Сатанар буоллаҕына, нэдиэлэҕэ иккитэ-үстэ бассейнҥа сылдьыахтаах, 45 мүнүүтэ устата харбыахтаах.

-Сыл аайы харах, ньиэрбэ быраастарыгар көрдөрүөхтээх. Эндокринолог-бырааска сылга түөртэ сылдьыахтаах. Оччоҕуна эрэ кини ыарыыта этигэр-хааныгар содула суох буолуоҕа, туруга лаппа тупсуоҕа.

-Саахарнай диабеттаахтар дьон тэҥинэн үөрэнэллэр, идэлэринэн үлэлииллэр, ыал буолаллар, оҕо төрөтөллөр.

Ити курдук, мэлдьи кэтээн көрүүгэ уонна эмтэниигэ наадыйаллар. Олорор сирдэринэн эндокринолог-бырааска кыбаартал аайы консультацияҕа сылдьыахтаахтар. Кыһаллан эмтэннэхтэринэ, ыарыы содула кыра уонна эмтэнии туһалаахтык ааһар.

Сыыппаралар

Сахарнай диабетынан 425 мөл. киһи ыалдьар;

Саха сиригэр 29 тыһ. тахса киһи;

Кинилэртэн 90 бырыһыана – 2-с тииптээх диабет;

10 бырыһыана 1-кы тииптээх диабет;

Эпидемиологтар сабаҕалыылларынан, 2025 сылга саахарнай диабеттаахтар ахсааннара 560 мөл. тиийиэҕэ.

Сылын аайы 65000 киһи сахарнай диабетынан ыалдьар.

2-с тииптээх саахарнай диабеттаах дьон ахсаана улаатарын төрүөтүнэн аан дойду балысханнык сайдарыгар буолар итэҕэстэр дьайаллар. Сайдыы үгэс буолбут олохпут укулаатын уларытта. Полуфабрикат, фасфуд диэнинэн биллэр астарынан аһыырбыт

элбээтэ. Ити барыта киһи сөптөөхтүк, доруобуйатыгар туһалаахтык аһыыр тутулугун кэһэр. Киһи олоҕун тэтимэ түргэтээбитин, уйулҕатыгар ноҕорууската элбээбитин түмүгэр, дьон мэлдьи стресскэ сылдьар. Ол киһи доруобуйатыгар охсорун таһынан, миэрэтэ суох аһыырга тиэрдэр. Аныгы киһи ордук олорон үлэлиир, хамсаммат буолла. Онон 2-с тииптээх диабекка сыыһа аһааһын, хамсаммат буолуу, мэлдьи стресскэ сылдьыы тиэрдэр. Тоҕо диэтэххэ, бу төрүөттэртэн сылтаан киһи сиэри таһынан уойар (ожирение).

Надежда Егорова.