Тутуу

Бастакы боппуруоһунан ыраах сытар нэһилиэктэргэ кытаанах бөҕү хомуйарга эрэгийиэннээҕи операторы булууну судургутан биэрэр туһунан федеральнай сокуон бырайыагар уларытыыны киллэриини көрдүлэр. СӨ ОДьКХ уонна энергетика миниистирин солбуйааччыта Наталия Готовцева субъект бэйэтэ кытыы сытар нэһилиэктэр испииһэктэрин оҥорорун туһунан эттэ. Сис кэмитиэт сокуон барылын өйүүргэ куоластаата. Онон сыл бүтүөр диэри бастакы ааҕыыга ааһара күүтүллэр.

Сокуон барыла, уларыйыылар

Салгыы Любовь Папок, СӨ кылаабынай архитектора өрөспүүбүлүкэҕэ куораты тутар бэлиитикэҕэ кэккэ уларытыылары киллэрэр туһунан сокуон барылын билиһиннэрдэ. Кини биир кэлим докумуон диэн саҥа өйдөбүл киирэрин, өрөспүүбүлүкэ боломуочуйата кэҥиирин туһунан кэпсээтэ. Ити курдук РФ куораты тутар сокуонун ирдэбилигэр СӨ куораты тутар бэлиитикэтин сөп түбэһиннэрэн биэрэллэрин туһунан бэлиэтээн эттэ.

РФ куораты тутар сокуонун тиһилигэр кэккэ уларыйыылар киирбиттэринэн сибээстээн, СӨ сокуонун 16 ыстатыйатыгар уларыйыы киириэхтээх. Кылаабынай архитектор генеральнай былааҥҥа уонна тутуу быраабылатыгар сөп түбэспэт түгэннэр баалларын туһунан иһитиннэрдэ. Онон куораты, бөһүөлэктэри, нэһилиэктэри тутууга биир кэлим ирдэбил сокуон барылыгар киирэрэ өрөспүүбүлүкэ инники сайдыытыгар сүрүн олук буолуохтаах.

Норуодунай дьокутаат Иван Данилов куоракка тутууну ыытарга ким көҥүл биэрэрин, бырайыактыыр-сметалыыр докумуоҥҥа тоҕо биир ирдэбил суоҕун о.д.а. ыйытыктары биэрдэ.

Онуоха кылаабынай архитектор Любовь Папок тутуу эбийиэгэ баар сиригэр тутууга көҥүл биэрэллэрин туһунан хоруйдаата, холобур, Дьокуускайга куорат дьаһалтата. Өскөтүн өрөспүүбүлүкэ сирэ буоллаҕына, Ил Дархан иһинэн архитектура уонна куораты тутуу управлениета ону быһаарар. Любовь Папок уу ылар сиригэр тутууну ыытарга көҥүл бэриллибэтин туһунан эттэ.

Архитектордар тиийбэттэр

«Муниципальнай тэриллиилэр эбийиэктэри былаанныырга бары тус-туһунан оҥороллор, олоҕо суох бырайыактыыр-сметалыыр докумуоннар бааллар. Онон куорат, нэһилиэк социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын ырытан көрөн баран туох наадатын, холобур, оскуола, уһуйаан ону көрүөххэ наада. Дириҥник ырытан көрүү кэнниттэн, бастатан туран, туох наадатын быһаараллар. Муниципальнай тэрээһиннэр ити боппуруоска министиэристибэлэри кытта бииргэ үлэлэһиэхтээхтэр. Күн бүгүн бары улуустарга архитектордар тиийбэттэр, кинилэр куорат, бөһүөлэк тутуутун былаанын оҥоруохтаахтар», — диэтэ Любовь Папок.

Дьокутааттар дьүүллэһэн баран сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылынарга куоластаатылар.

Хапытаалынай өрөмүөнү ыытарга

Ону таһынан, Саха Сиригэр элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ хапытаалынай өрөмүөнү ыытарга СӨ сокуонугар уларытыыны киллэрэр туһунан сокуон барылын сис кэмитиэккэ көрдүлэр. 2023 с. балаҕан ыйыгар РФ дьиэтин-уотун кодексатыгар уларытыылары киллэрэр федеральнай сокуон олоххо киирбитэ. Итиниэхэ олоҕуран, хапытаалынай өрөмүөнү ыытар эрэгийиэннээҕи оператор, өрөспүүбүлүкэҕэ хапытаалынай өрөмүөнү ыытар пуонда тутуу матырыйаалын бэйэтэ атыылаһар кыахтаныаҕа. Сис кэмитиэт сокуон барылын өйүүргэ куоластаата.

Салгыы дьокутааттар «Хаачыстыбалаах дьиэнэн-уотунан хааччыйыы» судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа уларытыылары киллэрэр СӨ Бырабыыталыстыбатын уурааҕын барылын көрдүлэр. 

СӨ тутуутун миниистирэ Виктор Романов СӨ Бырабыыталыстыбатын уурааҕын барыла судаарыстыбаннай бырагырааманы 2023 с. алтынньы 23 күнүгэр ылыныллыбыт «Судаарыстыбаннай бүддьүөт» туһунан сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэр сыалтан оҥоһуллубутун туһунан билиһиннэрдэ. Манна олоҕуран, үбүлээһин кээмэйэ уларыйбыт, итиэннэ муниципалитеттарга субсидия бэриллиэҕэ. Кини нэһилиэнньэ бары араҥатыгар дьиэ-уот атыылаһарга кыах бэриллиэхтээҕин туһунан эттэ.

Виктор Романов иһитиннэрбитинэн, судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа уопсайа 60 млрд. солк. үп көрүллүбүт, онтон 2024 с. 15,9 млрд. солк. ыытыахтара. Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрөргө 12,6 млрд. солк., итинтэн Дьокуускай куорат өлүүтэ 3,5 млрд. солк.

2024 с. Дьокуускайга ДСК-ҕа «Воинская» түөлбэҕэ суолу оҥорорго 311,9 мөл. солк. көрүллүбүт. Күн бүгүн «А» сектор тутуллан бүппүт, онон эһиил кыбаартал иһинээҕи суоллары тутуохтара.

Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрөргө - 80 млрд. солк.

Норуодунай дьокутаат Иван Данилов хаарбах дьиэттэн көһөр дьоҥҥо туох көмө оҥоһулларын туоһуласта.

Миниистир Виктор Романов хаарбах дьиэттэн көһөргө саҥа дьиэ, эбэтэр толуйуу харчытын биэрэллэрин туһунан эттэ. Холобур, саахалланар туруктаах эргэ самнархай дьиэ сыаната 3 мөл., оттон саҥа дьиэ сыаната 5 мөл., ол араастаһыытын толуйуу харчыны ылар киһи бэйэтэ уйунар.

Арассыыйаҕа хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагыраама үһүс түһүмэҕин олоххо киллэрэргэ 3 трлн. солк. ордук үп ирдэнэр. Саха Сиригэр 2023 с. тохсунньу 1 күнүгэр 1 мөл. 260 тыһ. кв.м. иэннээх хаарбах дьиэ испииһэккэ киирбит. Дьокуускайга — 480 тыһ. кв.м. саахалланар туруктаах дьиэ көтүрүллүөхтээх. Бу үлэ 2030 с. диэри ыытыллыаҕа, итиниэхэ 80 млрд. солк. ордук үп наада.

«Биллэн турар, ити үлүгэрдээх үп ирдэнэр. Холобур, кыбаарталга уонча хаарбах дьиэ баар, онтон биэһин бүддьүөт үбүлүөн сөп, биэһин тутуу хампаанньата. Оччотугар федеральнай бүддьүөккэ атын сиртэн эмиэ үп-харчы киириэ этэ даҕаны, боппуруос ситэ быһаарылла илик.

Дьокуускай агломерациятыгар дойду бэрисидьиэнэ Владимир Путин ыйааҕынан, 2024 с. муус устар 1 күнүгэр диэри 2017 с. тохсунньу 1 күнүттэн 2023 с. тохсунньу 1 күнүгэр диэри хаарбах дьиэлэр испииһэктэригэр киирбит эргэ дьиэлэри көтүрэргэ «суол каартата” оҥоһуллуохтаах», — диэтэ миниистир.

Кини хаарбах дьиэлэри барыларын көтүрэн, дьону саҥа дьиэнэн хааччыйарга күн бүгүн үп тиийбэтин туһунан эттэ.

Өлүүлэһэн тутууга

Норуодунай дьокутаат Дмитрий Поисеев өлүүлэһэн тутууга албыннаппыт дьон кыһалҕата хайдах быһаарылларын ыйытыласта. Кинилэр ороскуоттарын уйунарга өрөспүүбүлүкэҕэ 64 мөл. солк. ирдэнэр. Харчыга хараҥарбыт түөкүттэр саҥа тутулла турар кыбартыыраны хас да киһиэхэ атыылаан, дьону албыннаабыттар.

Миниистир Виктор Романов ити боппуруоһу  быһаарарга өлүүлэһэн тутууга албыннаппыт дьон пуондата баарын, 64 мөл. кинилэргэ ситэри төлөнө илигин туһунан хоруйдаата. Өскөтүн ыйыллыбыт харчы сотору кэминэн барыта төлөнөн бүттэҕинэ, албыннаппыт дьон кыһалҕата быһаарыллан бүтүөхтээх. 

Мунньахха сис кэмитиэт 2024 сыл бастакы аҥаарыгар ыытар үлэтин былаанын дьүүллэстилэр.  Тыа сиригэр уу ситимин тардыы, кирдээх ууну тоҕуу турбатын оҥорууга аны саас Бырабыыталыстыба чааһа ыытылларын туһугар этии киллэрдилэр.

Албыҥҥа киирэн биэримэҥ

Түмүккэ эскроу счет көмөтүнэн дьон олорор дьиэтин тутууга тутуу бэдирээтин дуогабарын оҥорорго федеральнай сокуон барылын туһунан СӨ тутуутун миниистирэ Виктор Романов иһитиннэрдэ.

«Бэдирээт дуогабарынан төлөммүт харчыны харыстыыр туһугар эскроу счет оҥоһуллар, тутааччы дьиэтин тутан бүппүтүн кэннэ биирдэ харчытын ылар. Билигин чааһынай дьиэни туттарга дьон биригээдэ булан, дуогабар түһэрсэллэр,  ол эрэн бэдирээччит үгүстүк үлэтин ситэри толорбот, сүтэн хаалар. Ипотека чааһынай дьиэҕэ бэриллэр буолбутун кэннэ ити элбээтэ. Маннык ньыма дьиэ сыаната ыараан хааларыгар тиэрдиэн сөп эрээри, сокуон барыла дьон албыҥҥа киирэн биэрбэтин туһугар оҥоһулунна.

Сыана наһаа ыараабатын туһугар типовой бырайыактыыр докумуону булгуччу туттар туһунан ирдэбили ыларга этии киллэрэбит.  Чааһынай дьиэни туттарга бырайыак араас буолуон сөп», — диэн бэлиэтээтэ миниистир.

Онон сис кэмитиэт чилиэннэрэ тутууга киириэхтээх федеральнай сокуон барылын бастакы ааҕыыга өйөөтүлэр.