Промышленность

Тэрээһиҥҥэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев, норуот дьокутааттара Владимир Прокопьев, Андрей Дорогань, Игорь Григорьев, Александр Кошуков, СӨ Баһылыгын уонна Бырабыыталыстыбатын дьаһалтатын, министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр бэрэстэбиитэллэрэ, муниципалитеттар бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттара, о.д.а. кыттыыны ыллылар.

Инники күөҥҥэ

СӨ Бырамыысыланнаска уонна геологияҕа миниистирин солбуйааччы Андрей Сычевскай «Сааҥсыйа кэмигэр СӨ бырамыысыланнаһын уонна геологиятын сайыннарыы» диэн темаҕа дакылаат аахта. Саха Сирэ дойду үрдүнэн минеральнай-сырьевой бааза саппааһынан инники күөҥҥэ сылдьарын, бырамыысыланнас сайдыыта ханнык да сыллардааҕар тэтимэ күүһүрбүтүн билиһиннэрдэ. Тас экэниэмикэҕэ төһө да уустуктар баалларын үрдүнэн, 2022 сыл түмүгүнэн бырамыысыланнас эйгэтигэр эрэгийиэн көрдөрүүтэ 110,1%-ҥа тэҥнэстэ. Онуоха геологическай карталарынан чинчийиитэ 12,6% эрэ буоларын, минеральнай-сырьевой баазаны салгыы сайыннарарга сүҥкэн кыахтааҕын туһунан сырдатта. Ити барыта Сахабыт Сирэ дойду үрдүнэн айылҕаттан хостонор баайынан иккис миэстэни ыларын көрдөрөр. Ону тэҥэ, өрөспүүбүлүкэҕэ геологическай-чинчийэр үлэни ыытыыга көҕүлээһини СӨ Ил Дархана Айсен Николаев бигэргэппит СӨ сайдыытын сүрүн стратегическай хайысхата буолар. Былааннаммыт үлэлэр эрэгийиэн инфраструктуратын сайыннарыытыгар, ону таһынан дойду хостонор баайынан суверенитеты тэрийиигэ кэскиллээх буоларын хааччыйар.

- Кэнники биэс сылга 9 ньиэп-гаас 247 млрд куб.м. гаастаах уонна 90 мөл. туонна ньиэп саппаастаах, Токко Өлүөхүмэ оройуонун бассейыныгар үс улахан көмүһү хостуур сирдэр булулуннулар. Көрдүүр үлэлэри күүһүрдүүтүгэр, сүрүн биричиинэтинэн, саҥа сиэрийэлээх каарталар, онно сир аннынааҕы баайдаах сирдэр бастакы ресурсалара ыйыллар буолбуттара көмөлөстө, - диэн бэлиэтээтэ Андрей Сычевскай.

Дохуот алта төгүл үрдүүр

Туһааннаах министиэристибэ ааҕыытынан, хас биирдии угуллубут солкуобай аукцион төлөбүрүн уонна нолуок суоттарыгар алта төгүллээх дохуоту аҕалар. Холобур, быйыл аҥаардас биир аукцион 200 мөл. солк. тахса сууманы киллэрбит. Ол суотугар хас да министиэристибэ үлэтэ хааччыллыан сөп. СӨ бүддьүөтүттэн үбүлээһин эмиэ социальнай суолталаах боппуруостары быһаарар. Ол курдук, 2022 с. биэс нэһилиэнньэлээх пууҥҥа сир аннынааҕы уу булуллубут (Бүлүү улууһун Таһаҕарыгар, Алдан оройуонун Якокитыгар, Уус Алдан улууһун  Балыктааҕар уонна Эһэлээҕэр). Ити курдук, СӨ социальнай-экэнэмиичэскэй туруктаах сайдыытын хааччыйыытыгар, сиртэн хостонор баайын үрдэтиигэ сыл ахсын 100 мөл. солк. уонна сир аннынааҕы уулары көрдүүргэ 100 мөл. солк. көрүллүөхтээх.

1987 с. рекорду үс төгүл куоһарар

Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев 2022 с. түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэҕэ 40 мөл. туонна чох хостонуллубутун уонна үлэлэр барыта кэриэтэ Нерюнгри оройуонугар  ыытыллыбыттарын бэлиэтээтэ.

- Сэбиэскэй былаас кэмигэр 1987 с. рекорд олохтоммута – 12 мөл. 700 тыһ. туонна чох хостоммута, билигин бу көрдөрүү 3,5 төгүл элбэх. Маныаха Нерюнгри оройуонун тэрилтэлэрин үлэһиттэрин улахан өҥөлөрө баар, – диэн иһитиннэрдэ Алексей Еремеев.

Дьүүллэһии түмүгүнэн бырабыыталыстыбаҕа 200 мөл. солк. итэҕэһэ суох үбү-харчыны судаарыстыбаннай бүддьүөккэ учуоттуулларыгар, сырьевой баазаны сайыннарыыга «2023-2027 сс. Саха Сиригэр геологическай-чинчийэр үлэлэри сайыннарыы» судаарыстыбаннай бырагырааманы хаҥатарга сүбэлээтилэр.

Бииргэ үлэлээһиҥҥэ тирэх уурулунна

Тэрээһин кэмигэр эҕэрдэ тылы Нерюнгри оройуонун баһылыга Роман Щегельняк эттэ. Ону таһынан көһө сылдьар мунньах чопчу Нерюнгри оройуонугар ыытыллыбытыгар киэн туттарын биллэрдэ, онтон парламент спикерэ Алексей Еремеев Нерюнгри оройуонун салалтатыгар махталын тиэртэ. Сэбиэт үлэтин бэлиэ түгэнинэн дьокутааттар бочуотунай грамоталарынан, махтал суруктарынан, Софрон Сыранов аатынан түөскэ кэтиллэр бэлиэлэринэн наҕараадаланнылар. Ол курдук, үрдүк наҕараадалары  Нерюнгри дьокутааттара Валерий Селин, Анатолий Шевченко, Лейс Нурусамова, Цырема Миронова уонна Егор Собов ыллылар.

Валерий Селин, Нерюнгри оройуонун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

 Маннык улахан мунньах Нерюнгрига аан бастакытын ыытылынна. Биһиги улууспутугар өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан 21 оройуоннааҕы уонна улуустааҕы дьокутааттар Сэбиэттэрин бэрэссэдээтэллэрэ ыалдьыттаатылар. Саха Сирин киин бырамыысыланнай соҕурууҥҥу куоратыгар аан бастакытын Абый, Эдьигээн, Усуйаана, Эбээн-Бытантай, Муома курдук Аартыка улуустарын дьокутааттарын Сэбиэттэрин бэрэссэдээтэллэрэ сырыттылар. Бу күн Саха Сирин хотугу уонна соҕуруу оройуоннарын икки ардыларыгар өр кэмнээх уонна көдьүүстээх бииргэ үлэлээһиҥҥэ тирэх уурулунна.

Нолуокка чэпчэтиилэр

Ил Түмэҥҥэ министиэристибэ көҕүлээһининэн, 2023 сылтан саҕалаан эрэгийиэҥҥэ чэпчэки бырамыысыланнаһы сайыннарыыга туһуламмыт тэрилтэлэр баайдарыгар-дуолларыгар 0%-наах чэпчэтиилэри олохтуурга этии киллэрдэ.

Гаас эбийиэктэринэн хааччыллыбыт олохтоох салайыныы уорганнарыгар 2023 сылтан саҕалаан 2024 сылга диэри муниципальнай тырааныспардарын 50 %-рын гаас оттукка көһөрүүнү хааччыйалларыгар, сапыраапкалыыр ыстаансыйалаах сир учаастактарыгар нолуокка чэпчэтиилэри киллэрэллэригэр ыйылынна. Ону таһынан, СӨ Бырабыыталыстыбатын кытта 2023 сылтан саҕалаан 2024 сылга диэри бары тиэхиньикэни гаас оттукка көһөрүүгэ тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрин кытта ыкса үлэлэһэргэ сорудахтанна. Маны сэргэ Сэбиэт чилиэттэрэ СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар миниистирэ Евгений Перфильев Алдан уонна Нерюнгри оройуоннарыгар экологическай балаһыанньа туһунан дакылаатын иһиттилэр.

– Тас дойдулартан сааҥсыйалар киирбиттэрин да үрдүнэн, СӨ Ил Дархана Айсен Николаев «2030 сылга диэри Алдан уонна Нерюнгри оройуоннарын сайдыытын туһунан» ыйааҕа бырамыысыланнас үүнүүтүн түргэтэтэргэ көмөлөһөр, - диэн бэлиэтээтэ Евгений Перфильев. Алдан уонна Нерюнгри оройуоннарыгар экологическай куттал суох буолуутун, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын хааччыйыы сүрүн түгэннэрин сырдатта. Ил Түмэн дьокутааттара бэлиэтииллэринэн, «вахтовай бөһүөлэктэр» тустарынан боппуруос билиҥҥэ диэри чопчу быһаарылла илик. Санаттахха, парламент бэс ыйын саҥатыгар федеральнай сокуон барылын Уһук Илин уонна Забайкалье парламеннарын Ассоциациятын, оттон кэлин Госдума көрүүлэригэр ыыппыта.

- Сокуон барылын Госдума дьокутааттара өйүөхтэрэ дии саныыбын. Боппуруос сытыы. «Вахтовай бөһүөлэктэргэ» олорор киһи ахсаана элбиир, - диэн бэлиэтээтэ Алексей Еремеев.

Биир сомоҕонон

Экологическай хайысханан, бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр сыһыаннаан, суол-иис, айылҕа харыстабылын сокуоннарын тутуһууну, ууну киртитэр эбийиэктэри хонтуруоллааһыны хааччыйалларыгар, оройуон территориятыгар салгыы уу киртитиитин сабардыыр туһунан дьаһаллары ылыналларыгар сүрүн соруктар ыйылыннылар. Маны таһынан СӨ олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар мунньуллубут экологическай буортуну суох оҥорууга, чөлүгэр түһэриигэ уонна көҥүлэ суох сыбаалкалары дьаһайыыга көхтөөхтүк кыттыһалларыгар быһаардылар.

Түмүккэ Сэбиэт чилиэттэригэр СӨ Счетнай балаататын аудитора Татьяна Осипова СӨ тас уонна ис финансовай хонтуруолу тэрийии боппуруостарыгар иһитиннэрии оҥордо. Сэбиэт чилиэттэрэ федеральнай сокуон ирдэбилинэн муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарыгар тас уонна ис финансовай хонтуруол боппуруостарыгар хонтуруоллуур-счетнай уорганнары тэрийиигэ үлэлэрин түргэтэллэригэр эбэтэр туһааннаах боломуочуйаларын биэрэллэригэр сүбэлээтилэр. Маны таһынан муниципальнай тэриллиилэргэ бүддьүөт сокуонун ирдэбиллэрин тутуһалларыгар, ол иһигэр ис финансовай аудиты тэрийии чааһыгар кэһиини тохтоторго сыаллаах-соруктаах боппуруостары көрөллөрүгэр сүбэлээтилэр.

Мунньах кыттыылаахтара өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар чопчу дьаһаллары ылыналларыгар уонна сытыы кыһалҕалары быһаарарга көмөлөһөллөрүгэр эрэнэллэрин эттилэр.

Ил Түмэн пресс-сулууспатын матырыйаалынан Василий ПРОКОПЬЕВ бэлэмнээтэ