Култуура

Кинилэр кэккэлэригэр эбээн чулуу кыыһа, өрөспүүбүлүкэ норуотун үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, Усуйаана уонна Муома улуустарын бочуоттаах олохтооҕо, Хонуутааҕы Оҕо айар дьиэтин уһуйааччыта Мария Федотова-Нулгынэт баар.

Мария Прокопьевна ахсынньы 31 күнүгэр, 75 сааһын туолла. Кини оҕолорго элбэх остуоруйаны, кэпсээни, сэһэни суруйан литература киэҥ эйгэтигэр билиннэ, хас да айымньыта нууччалыы тылбаастанан, Москва, Санкт-Петербург куораттарга бэчээттэннилэр. Балаҕан ыйын 10-12 күннэригэр Москваҕа ыытыллыбыт Оҕо кинигэтин аан дойдутааҕы конгреһыгар Саха сириттэн соҕотоҕун ыҥырыллан, «Сказки мудрой Нулгынэт» кинигэтинэн лауреат буолбута. Ол туһунан итиэннэ айар үлэтин, инники былааннарын туһунан Мария Прокопьевна маннык кэпсиир:

Дьоһун тэрээһин

Конгресска ыҥырыахтара эрэ дии санаабатаҕым. Бу иннинэ 2018 с. Питергэ «Сказки мудрой Нулгынэт» уонна 2019 с. Москваҕа «Игра в камешки» диэн кинигэлэрим тахсыбыттар этэ. Онон Оҕо кинигэтин аан дойдутааҕы сэбиэтин (IBBY) ыҥырыытынан, Москваҕа барар буолбутум. Арктика министиэристибэтигэр биллэрбитим, улуус дьаһалтатыттан кэлэ-бара айаным ороскуотугар көмөлөһөллөрүгэр көрдөспүтүм. Ону кэлбитим кэннэ төлөөбүттэрэ.

Москваҕа гостиницаҕа олохтообуттара. Бастаан Москва-ситигэ сырытыннарбыттара. Онно Оҕо издательствотын департаменын дириэктэрэ Ольга Муравьева көрсүбүтэ. Кини араас тиэмэлэринэн кинигэ таһаарар биэс издательствоны салайар эбит. «Малыш» диэн сэбиэскэй кэмтэн биллэр издательствоҕа көрсүһүү оҥорбуттара, остуоруйаларгын бэчээккэ ыытаар диэбиттэрэ. Питергэ тахсар «Костер» сурунаалга интервью ылбыттара.

Конгресс А.С.Пушкин аатынан Судаарыстыбаннай музейга буолбута. Миигин онно Екатерина Загорская диэн оҕо кинигэтин ассоциациятын толорооччу дириэктэрэ таксинан илдьибитэ. Мин бэйэм тикпит эбээннии таҥаспын, сэлиэччикпин, сайыҥҥы бэргэһэбин кэтэн тиийбитим. Конгресска элбэх омук дэлэгээттэрэ, Европаттан, Африкаттан, Америкаттан, Азия дойдуларыттан бааллара. Саха сириттэн соҕотох этим. Даҕатан эттэххэ, Оҕо кинигэтин аан дойдутааҕы сэбиэтин салаатын Арассыыйаҕа 1968 с. Сергей Михалков уонна Агния Барто тэрийбиттэр. Сэбиэт үлэтин билигин Арассыыйа култуураҕа, искусствоҕа уонна үөрэхтээһиҥҥэ ассоциацията сүрүннүүр.

Аҕыс араас хайысханан сиэксийэлэр үлэлээбиттэрэ, уопсай мунньахтар, “төгүрүк остуоллар” тэриллибиттэрэ. Мин Камерунтан сылдьар дэлэгээссийэни кытары билсибитим, кинилэртэн оҕо кинигэтин издательстволара хайдах үлэлииллэрин, оҕолор төрөөбүт тылларын төһө билэллэрин уонна кинигэни төһө ааҕалларын туһунан ыйыппытым. Онуоха бэйэлэрин тылларын оскуолаҕа үөрэтэллэрин, кинигэлэри ааҕалларын эттилэр. Урут кинигэлэри Францияҕа таһаараллар эбит, билигин бэйэлэрэ бэчээттиир буолбуттар. Мин «Сказки мудрой Нулгынэт» кинигэбин интэриэһиргээбиттэр, илдьэн тылбаастыахпыт этэ диэтилэр.

Бу конгресска «Сказки мудрой Нулгынэт» кинигэбин Питер-БХВ издательство таһаарбыта лауреат буолла. Уруһуйун худуоһунньук Надежда Микрюкова оҥорбут. Сөбүлээтим, ис хоһоонугар сөп түбэһэллэр. Бу кинигэни атын омуктар эмиэ тылбаастыылларыгар көҥүл биэрдим, дуогабар түһэристим.

Былыргыны аныгыны тэҥҥэ тутан

Суруйааччылар сойуустарыгар 1999 с. киирбитим. «Тэбэнэттэх Нулгынэти» тылбаастыырга Василий Тарабукин көмөлөспүтэ. Тылбааһын нууччалыы суруйар Ариадна Борисова оҥорбута.

Кэлин иккис арамааммын бэчээккэ биэрбитим, билигин уочаракка сытар. «Таптал күүһэ» диэн ааттаах. Манна Нулгынэт кэнники олоҕо, дьиэ кэргэн буолара, оҕолоноро ойууланар.

Улахан дьоҥҥо остуоруйалары эмиэ суруйабын. Дания остуоруйаһыта Г.Х. Андерсен улахан дьоҥҥо суруйар дии. Ол курдук.

Билигин оҕолорго анаан сэттэ кинигэлээхпин. Улахан дьоҥҥо икки-үс буолла, «Өбүгэлэрим күлүктэрэ» уонна «Кутталлаах сундуук» диэн кинигэлэр бааллар. Итини таһынан методическай кинигэни таһаартардым, быйыл «Чукачан икэн» (“Чыычаах ырыата”) диэн кыра оҕолорго хоһооннор хомуурунньуктарын бэчээттэттим. Ону өссө тута иликпин.

Айымньыларбар былыргы, билиҥҥи олоҕу тэҥҥэ ойуулуубун. Номохтору, үһүйээннэри, ойууннар тустарынан кэпсээннэри эмиэ суруйабын. Кэнники кэмҥэ кэргэммин, Григорий Михайловиһы, кытта араас дойдуларга, куораттарга сырыттыбыт, ону уус-уран айымньы гынан суруйар былааннаахпын. Кыргыттарбыт Саргылааналаах Хаарчаана биһиги холбоһон олорбуппут 50 сылынан, иккиэммит 75 сааспытынан кинигэ бэлэмнии сылдьаллар.

«Үүтүн көрдүүр тугутчааны» хаттаан таһаарарга бэлэмниибин. Түөрт тылынан: эвеннии, сахалыы, нууччалыы уонна английскайдыы тахсыаҕа. Билигин ойуутун оҥорторобун.

Театр сыанатыгар

Кэнники драматургия жанрыгар киирдим. 2019 с. Зашиверскай куорат төрүттэммитэ 380 сылыгар народнай театр оччотооҕу режиссера Николай Нестерев испэктээк суруйарбар көрдөспүтүгэр «Өлбүт куорат» диэн драманы суруйбутум. Ону сыанаҕа бэркэ туруорбута, дьон уйадыйбыт, хараастыбыт этэ. Бу драма «Күрүлгэн» сурунаалга уонна Григорий Михайлович Зашиверскай туһунан кинигэтигэр тахсыбыта. Нууччалыы «Мертвый город» диэн Аркук тылбаастаабыта.

Муома народнай театра «Хорооло хоһууну» (режиссер Ирина Слепцова), «Ый кыыһын» (Екатерина Винокурова) уонна Эбээн Бытантай улууһун народнай театра, оттон номохторбун Хотугу норуоттар театрдара туруорбуттара. «Үүтүн көрдүүр тугутчааны», «Биэс тарбах бырааттары» эмиэ элбэхтик туруораллар. Орто Дойдуга Кылаана Слепцова үгүс айымньыларбын туруоран көрдөрөр.

Билигин

Оҕо айар дьиэтигэр эбээн тылын куруһуогун салайабын. Манна төрүт тылларын интэриэһиргиир оҕолор сылдьаллар, эбээннии аахтарабын, тылбаастатабын. Миэхэ дьарыктаммыт оҕолортон Клим Черемкин, Сарыада Атласова, Валерия Коротких, Ньургуйаана Слепцова, о.д.а. эксээмэннэрин үрдүк баалга туттаран, үөрэххэ киирбиттэрэ, билигин сорохтор магистратураҕа үөрэнэллэр. Виола Оконешникова үөрэххэ киирэригэр эбээн тылын үөрэппитэ көмөлөспүт этэ.

Айымньыларым нууччалыы тылынан Москваҕа, Питергэ бэчээттэннилэр, Екатеринбурга «Шалунья Нулгынэт» электроннай кинигэм таҕыста, москвалар «Игра в камешки» диэн ааттаабыттар этэ. Бу кинигэбинэн оҕо суруйааччыта Владислав Крапивин аатынан аан дойдутааҕы бириэмийэ лауреата буолбутум. Франция учуонайа Эмили Май Муомаҕа кэлэ сылдьан, «Шалунья Нулгынэт» кинигэни бэйэтин тылыгар тылбаастыах буолбута.

Айар үлэм туһунан ХИФУ профессора, филологическай наука доктора Варвара Окорокова монографията тахсыбыта. Онно «Тэбэнэттээх Нулгынэти» сиһилии ырыппыт этэ.

Түмүк оннугар

Суруйааччы Мария Нулгынэт айар үлэтин, ситиһиитин туһунан кэпсээнэ итинник буолла. Быйыл Арассыыйа суруйааччыларын антологияларыгар оҕо литературатыгар кини икки айымньыта: «Шалунья Нулгынэт» «Проза» альманахха, «Мертвый город» айымньыта «Драматургия» альманахха киирбиттэрэ. Онтон бу аҕыйах хонуктааҕыта Мария Прокопьевна Арассыыйа култуураҕа, үөрэхтээһиҥҥэ уонна искусствоҕа деятеллэрин ассоциацияларыгар чилиэнинэн киирбитин туһунан үөрүүлээх сонун кэллэ!

«Өлбүт куорат» драма билиҥҥи Муома улууһун сиригэр баар буола сылдьыбыт Зашиверскай куорат туһунан уус-уран литератураҕа бастакы айымньы буолар. Бу тиэмэ Арассыыйаҕа, Саха сиригэр улахан интэриэһи ылар. Антологияҕа киирбитин кэннэ, өссө да ылыа турдаҕа. Бу драманан итиэннэ Нулгынэт атын да айымньыларынан, бэртээхэй киинэлэри, холобур, ыстаада олоҕун кыракый кыысчаан хараҕынан оҕолорго анаммыт киинэни, уһулуохха сөп. Баҕалаах, энтузиаст дьон ылсыахтарын эрэ наада...