Общество

 Кини үтүө аатын, айар үлэтин тилиннэриигэ сүҥкэн үтүөлээх, өҥөлөөх киһинэн Зоя Петровна Багынанова буолар.

 Варвара Потапова барахсан, чахчы, айылҕаттан айдарыылаах кыыс төрөөн- үөскээн, бэрт кылгас кэмҥэ күлүм гынан ааста.

Биһиги аҕабыт Егор Неймохов кинини сүрдээҕин ытыктыыра, талааныгар сүгүрүйэрэ. ''Эдэр коммунист'' хаһыакка бииргэ үлэлээбиттэрэ. Мин кинини биирдэ-иккитэ көрөн турабын. Сүрдээх сэмэй көрүҥнээх, дьоҕус уҥуохтаах хатыҥыр кыыс этэ. Таҥаһа-саба наһаа мааныта, ырааһа, аккуратнайа, муодунайа харахха быраҕыллара.

Хаһыакка үлэлии сылдьан, үлэтигэр кэлбэтэ диэн, айдаан буолбута. Ити иннинэ суруналыыстар бырастыы гыналлара, өйдүүр буоллахтара. Ол кэмҥэ хаһыакка солбуйар редакторынан Обкомолтан М.К-ва ананан кэлэн, коммунист киһи сиэринэн, итинник быһыыны кытта сөпсөспөтөҕө. Мунньах тэрийтэрбитэ.

Биһиги аҕабыт Егор Петрович профорг, Варвара Угарова эмиэ туох эрэ дуоһунастаах, редактор Николай Герасимов-Айталын уонна МК. Тоҕо эрэ, редакция коллективын уопсай мунньаҕар таһаарбакка, аҕыйах буолан (олох репрессия саҕанааҕы тройка курдук) дьүүллээбиттэрэ. МК умайыктанан тыл бөҕө эппит. ''Обкомол уорганын, ыччат хаһыатын үлэһитэ эрээри, ыччакка холобур буолуон оннугар, итинник бэйэтинэн бэрээдэги кэһэ сылдьар, устуохха'', - диэбит. Варвара Угарова уонна Егор Неймохов көмүскэһэн көрбүттэр. Куоластааһыҥҥа икки иккигэ буолан куоластара тэҥнэһэн хаалбыт. Онуоха редактордара: “Мин салайааччы буоларбынан, икки куоластаахпын”, -- диэн,  үлэтиттэн устан кэбиспиттэрэ. Варвара Николаевна Угарова ол туһунан суруйан турар: ''Гошалыын куомуннаспыппыт табыллыбатаҕа, кыайтарбыппыт'', - диэн.

 Хаһыаттан баран баран, Варвара Потапова билиҥҥитэ Өрөспүүбүлүкэтээҕи лицейгэ, Шамаев оскуолатыгар, иитээччинэн үлэҕэ киирбитэ. Онтон ханна эрэ үрдүк хамнастаах үлэҕэ киирэн үлэлиир диэбиттэрэ.

 Айар үлэтигэр Кутурҕан Куо диэн ааттаабыттара. Сэбиэскэй былаас муҥутуурдук сайдан турдаҕына санаарҕабыллаах хоһоону суруйара, сэбиэскэй былааһы, хомуньуус баартыйаны, социализмы тутарга күргүөмнээх үлэни хоһуйбата. Эбиитин “олохпут наһаа үчүгэйэ суох” диэн санаарҕыыра, этэрэ. Ону оччотооҕу былаас да, айар коллегалара да ылымматахтара. Кинини, кини айар үлэтин аһаҕастык утарбаталлар да, саҥата суох моһоллору үөскэтэллэрэ, аанньа бэчээттээбэттэрэ, араадьыйаҕа, тэлэбиидэнньэҕэ таһаарбаттара. Улахан поэт киниэхэ анаабыт анабыл хоһоонун соппута. Айар киһини бохсуу хампаанньата барбыта.

 Барахсан ону тулуйа сатыыра. Санаата да оонньуура ханна барыай? Айар куттаах, чараас дууһалаах кыысчааҥҥа. Былаас утарара диэн сүрдээх буоллаҕа. Сатахха, ''Историктары билиммэппин, боруостуу иликтэр кинилэр ити боччумнаах ааттарын...'' диэх курдук хоһоон суруйан, аны учуонайдары бэйэтин үрдүгэр саба түһэрбитэ, өстөөх оҥостубута. Аны санаатахха, сөпкө да эппит эбит, ону олохпут туоһулаата. Ханнык да былаас кэллэҕинэ, бэйэтигэр сөптөөх гынан историяны ханарытан суруйарын.

 Варвара барахсан “былыргы үһүйээннэри, ойууттары итэҕэйэбин” диэн суруйбута оччотооҕу кэмҥэ хайаан сөп түбэһиэй, коммунизмы тутар сахаларга? Дьэ, оннук Потапова туһугар ыарахан кэмҥэ Зоя Багынанова харса суох кини айымньытын пропагандалаабыта, өрөспүүбүлүкэни кэрийэ сылдьан, кэргэнэ Федот Потаповтыын хоһоонун аахпыта. Араадьыйаҕа, тэлэбиидэнньэҕэ тахсарыгар: “Потапова хоһоонун аахпат буоллаххына”, -- диэн көҥүллүүллэрэ.

Дьэ, ити курдук. Дьиҥинэн, официальнай докумуонунан бигэргэммит туох да бобуу суоҕа эрээри. Варвара эрэйдээх, бэл, урукку үөлээннээхтэрэ, доҕотторум дии саныыр дьоно киэр хайыспыттара. Оннук быһыы-майгы Варвара барахсаҥҥа төһөлөөх охсууну оҥорбута буолуой?! Оннук тыйыс кэмҥэ Зоя Петровна Багынанова В.Потапова айар үлэтин умуннарбакка, харса суох сөргүппүтэ туһугар эмиэ хорсун быһыы буолар диэтэхпинэ сыыспатым буолуо.

''Үчүгэйиэн бу сиргэ'' кинигэтэ тахсыбыта, аны онно В.Саввин хоһооно киирбит диэн кириитикэлээбиттэрэ. Буолуо ээ, бииргэ олордохторо, архыыптара бииргэ булкуһа сырыттаҕа. Хайа поэт кыра кумааҕыга хоһоон айан суруйан баран, аатын суруйуой, илии баттыай?! Күлүм гыммыт строкалар кумааҕыга тиһилиннэхтэрэ. Зоя Петровна кэлин эмиэ 2006 с В.Потапова кинигэтин хомуйан таһаартарбыта.

''Мин сырдык санньыарым'' диэн ааттаах быһыылааҕа, ол кинигэ ойуутун худуоһунньук Дария Дмитриева сүрдээх ис киирбэхтик оҥорбута Потапова нарын, кэрэ бэйэтин, кини сэмэй уобараһын таба тайаммыт диэн сыаналаабытым. Тираһын 5000 эксэмпилээр гыныҥ диэн көрдөспүтүн, поэзияны аахпаттар диэн ылымматахтара, 3000 экз таһаарбыттара начаас бүппүтэ, кэлин мини-кинигэни 100 экз бэчээттээбиттэрэ.

Иван Гоголев пьесатыгар Зоя Петровна олох очуругар оҕустарбыт Халыан Галка уобараһын айарыгар, Потапова хоһооннорун киллэрэн аахпыта сүрдээх дириҥ иэйиини көрөөччүгэ биэрбитэ, бу барахсаҥҥа аһыныыны үөскэппитэ, чахчы да, Пушкинныы ''...И милость к падшим призывал...'' санааны сахпыта. Иван Гоголев утарбатаҕа, В.Потапова олохтон туораабыт кэмэ этэ. Зоя Петровнаҕа билэр суруналыыс дьахтара сураспыт этэ. ''Ити туох- туох хоһоону аахтыҥ?''—диэн. Ону: ''Потапова'', -- диэбит. ''Ээ, ол иһин да, Иван Гоголев туох буолан итинник хоһооннору суруйда диибин ээ”, -- диэн дьиктиргээбит этэ.

Ньурба театрыгар ''Мин кистэлэҥим'' диэн испэктээги Зоя Петровна уола Геннадий Багынанов туруорбута. В.Потапованы кыыһа Лиза Потапова, В.Саввины артист Егор Кириллин оонньообуттара туох эрэ бириэмийэҕэ тиксэн турар. Нерюнгри театрыгар эмиэ туруорбуттара. Аны В.Потапова туһунан документальнай киинэни Сайаҕа этэн уһултарбыта -- бэйэтэ туспа шедевр буолбута.

Балбаара барахсан эдэр да сылдьан бараахтаабыт эбит. Баара-суоҕа 33 сааһыгар. Сиппит-хоппут өйдөөх сааһа туолан, төһөлөөҕү айыа-тутуо этэй?.. Билигин баара буоллар, 76 сааһын туолуо этэ. Үтүө айылаахтар олохторун саҥалыы оҥостор кэмнэрэ. Ол да Варвара туһугар ыарахан буолла.

Былырыны төрөөбүтэ 75 сылынан Саха театрыгар кини айымньыларынан дьүһүйүү буолуохтааҕа, хамсык ыарыы бэргээн бобуллубута. Кутурҕан Куо үбүлүөйэ, аата да этэринии, эмиэ курустук түмүктэммитэ. Ол дьүһүйүү Алампа аатынан кып-кыра саалаҕа буолуохтаах этэ. Тоҕо да суруйааччы 75 сыллаах улахан, сокуонунан көҥүллэммит үбүлүөйүгэр үөрдэ-көтүтэ улахан саалга оҥорорго былааннаабатахтара буолла? Киһи бөҕө кэлиэ этэ дии саныыбын. Саала толору буоларыгар эрэллээхпин. Алампа кыра саалыгар кэлбит дьон батара да саарбах этэ.

Кэм да, үйэ да уларыйда, сэбиэскэй былаас да суулунна, арай Варвара Потапова туһугар улахан уларыйыы суох. Уруккуттан быһа тоҕо эрэ бастакы дьахтар поэт диэн ааты суруйааччылар бэйэлэрэ утараллар. Варвара барахсан, сэмэй муҥутаан, оннук аат самалыктанарын бэйэтэ да утарыа этэ. Ону норуот инньэ диэн билинэн ааттыыр. Мин саныахпар, кини аан маҥнай суруйааччыларга улахан поэтынан биллибит, билиниллибит, поэт дьахтар диэн дорҕоонноохтук ааттаппыт курдуга. Оттон хайа кыыс-дьахтар таптал уотугар умайан, ийэ буолуу үөрүүтүн билэн, киҥинэйэн ыллаабатаҕай, кумааҕыны марайдаабатаҕай? Урут да, билигин да ол барыта поэт дэммэт буоллаҕа. Оннук бастакы уонна бастыҥ улахан ПОЭТ Варвара Потапова эрэ диибин.

Дьиҥинэн, өлбүт поэт төрөөбүтэ 75 сылыгар бырабыыталыстыба таһымынан бэлиэтиир дьаһал тахсыахтааҕа эбитэ ини. Баҕар, тахсыбытын билбэтим буолуо, биэнсийэҕэ олорор, хамсыкка хаайтарбыт киһи... Өрөспүүбүлүкэ бүтүннүү, төрөөбүт-үөскээбит Ньурбатын улууһа киэҥник бэлиэтиэхтээҕэ, таарыйа баар-суох поэттарын аатын тилиннэрбит, умуннарбатах үтүөтүн иһин Зоя Багынановаҕа махтаныах этилэр, аҥаардас Ньурба театрын төрүттэспит да үтүөтэ сыттаҕа, тыыннааҕар кинини соччо сэҥээрбэтэх араадьыйата. тэлэбиидэнньэтэ хаһыаттар, сурунааллар сырдатыахтаахтара буолуо. Ол тоҕо эрэ симик. Аны 100 сылынан эрэ оннук тоҕоостоох кэм үөскүө. Биһиги көлүөнэ, Потапованы кытта тэҥҥэ хаамсыбыт, илэ харахпытынан көрбүт, эт кулгаахпытынан истибит дьон, үгүстэрэ сиик буолан симэлийбиттэрин кэннэ. Кырдьык даҕаны, тоҕо куруһай, хобдоҕой...

М.Неймохова