Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Үөһээ Дьааҥы улууһугар Верхоянскай куоракка Анна Васильевна Слепцова диэн бибилэтиэкэри кытары билсибитим. Дойдутугар, үлэтигэр дьиҥ бэриниилээх киһи диэн кинини ааттыахха сөп. Бибилэтиэкэринэн үлэлиирин таһынан, кини өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи Верхоянскай оройуон олоҕун-дьаһаҕын, дьонун-сэргэтин туһунан кэпсиир хас да кинигэ ааптара.

Үөһээ Дьааҥы улууһугар Верхоянскай куоракка Анна Васильевна Слепцова диэн бибилэтиэкэри кытары билсибитим. Дойдутугар, үлэтигэр дьиҥ бэриниилээх киһи диэн кинини ааттыахха сөп. Бибилэтиэкэринэн үлэлиирин таһынан, кини өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи Верхоянскай оройуон олоҕун-дьаһаҕын, дьонун-сэргэтин туһунан кэпсиир хас да кинигэ ааптара.

Анна Васильевна Верхоянскай куорат уруккутун уонна билиҥҥитин туһунан элбэҕи кэпсээбитэ. Ол иһигэр сыылынай, биллиилээх этнограф Вацлав Серошевскай кэргэниттэн, Дьааҥы сахатын кыыһыттан Аннаттан оҕотун, Мария, олоҕун, бу тыйыс хоту дойду оҕотун уустук, ураты дьылҕатын туһунан умсугутуулаахтык сырдаппыта.

серошевский

Вацлав Серошевскай 1879 с. бууҥҥа кыттан, аҕыс сылга сыылкаҕа Саха Сиригэр утаарыллар. 1880 с. Верхоянскай куоракка сыылкаҕа ананан кэлэр. Бу кэмтэн ыла Польша ыччата хоту сир тыйыс олоҕун этинэн-хаанынан билэр. Чуҥкук олоҕун аралдьытаары, Дьааҥы сиригэр кэлэн баран, сахалар олохторун, дьарыктарын туһунан матырыйаал хомуйан саҕалыыр.

Ити кэмҥэ биир дойдулааҕа, эмиэ сыылынай Ян Заборовскай кэргэнин балтын, Анна Слепцованы, кытары билсэн ыал буолаллар. Эдэр ыал 1881 с. Мария диэн кыыстаналлар. Сыылынай суруйбутун аахтахха, Анна нууччалыы олус үчүгэйдик саҥарар, ааҕар эбит. Кэргэнин Вацлавы сахалыы саҥарарга, быһаарсарга бэйэтэ үөрэппит эбит.

Анна туһунан сыылкаҕа Вацлав Леопольдовичтыын бииргэ олорбут киһи С. Лион: "Она была большой, так сказать, патриоткой своего племени и, хотя отлично понимала и недурно говорила с нами по-русски, но с Серошевским упорно отказывалась употреблять русский язык и отвечала ему только тогда, когда он говорил с ней по-якутски. Этим верным способом она выучила его за одну зиму свободно понимать и изъясняться по-якутски и дала ему прекрасный ключ к изучению якутского народа, эпоса и его быта...", — диэн ахтан суруйбут.

Вацлав Леопольдович саха тылын билэр дьиҥ соруга, кини сыылкаттан күрүүрүгэр олохтоох дьону кытары наадатын кэпсэтэригэр, сирдэр ааттарын сурунарыгар диэн эбит. Ол эрэн кэлин, сахалыы билэн баран, былыргы номохтору, үһүйээннэри сурунар буолбут. "Вскоре я собирал рассказы и предания уже ради них самих. Я нашел здесь своеобразную поэзию и много полезных научных сведений", — диэн ол туһунан ахтыбыт. Манан сиэттэрдэххэ, биллиилээх этнограф Вацлав Серошевскай саха тылын, дириҥ историялаах култууратын чинчийиитигэр, кэлин биллиилээх учуонай буола үүнэригэр кэргэнэ, саха кыыһа Анна Слепцова-Чылба кыыһа сүҥкэн өҥөлөөх эбит.

Вацлав Серошевскай 1882 с. бэйэтин курдук биир санаалаах сыылынайдары кытары Дьааҥы өрүһүнэн Хотугу Муустаах муораҕа тахсан, куота сатыыллар. Серошевскай оҥорбут болуота мууска хаайтаран, күрүөйэхтэр тутуллаллар. Күрүөйэхтэргэ сыһыан кытаанах. Уунан, суолунан сырыылаах сиртэн 100 биэрэстэ, дьон түөлбэлээн олорор сириттэн 300 биэрэстэ ыраах сиргэ олохтууллар. Инньэ гынан Вацлав Халымаҕа Андылаах диэн сиргэ утаарыллар.

Бу баран иһэн, Верхоянскай куоракка аҕыйах күҥҥэ тохтоон, ойоҕун, оҕотун кытта көрсөр дьоллонор. Ол туһунан: "В Верхоянске мне позволили остановиться только на несколько дней. Повидался с женой и дочкой", — диэн суруйбут. Ити кэмнэргэ бука ыарытыйарыттан уонна соҕотох хаалбытыттан буолуо, кэргэнэ Анна оҕотун аймахтарыгар ииттэрэ биэрбитин, бэйэтэ атыыһыттарга тылбаасчытынан сылдьыбытын ахтар. Салгыы ити сырыытын туһунан Серошевскай: "...Родственники жили в 25-30 километрах от Верхоянска. Вместе с Аннушкой мы поехали к дочке. Маня не узнала меня, с плачем убежала и спряталась за печь", — диэн суруйбут. Бу кылгас, судургу суруйууга төһөлөөх улахан таптал баарый? Харахпар кыракый кыысчаан оһох кэнниттэн куттаммыттыы көрбүт төгүрүк харахтара көстөн кэлэргэ дылылар…

Серошевскай кэлин Нам улууһугар олордоҕуна, кэргэнэ Анна кыыһынаан Мариялыын кэлэллэр. Бу кэлэн баран, Анна 1886 с. ыалдьан өлөр. Вацлав Серошевскай кыыһынаан, бэйэтэ этэринэн, Манятынаан иккиэйэх толугураһан хаалаллар. 1892 с. сыылкатыттан босхолонон кыыһынаан Иркутскайдыыр. 1894 с. Манятын Фелиция уонна Станислав Ладнайдар диэн ыалга ииттэрэ хаалларан баран, бэйэтэ Петербурга айанныыр. 1906 с. Ладнайдар дьиэ кэргэннэрэ Марияны илдьэ Москва куоракка көһөн тиийэллэр.

1897 с. Серошевскай дойдутугар Польшаҕа барар, барарын былаастар көҥүллүүллэр. Бу тиийэн баран, Вацлав Леопольдович кыыһын, тапталлаах Манятын умнубат. Балтытынаан Паулинаны кытары кыыһы Арассыыйаттан аҕалтара сатыыр. Аҕалаах кыыс кэлин, Мария улааппытын кэннэ, 1913 с. көрсөллөр. Ити кэмҥэ Серошевскай иккистээн ыал буолбут эбит. Саҥа ыал төһө да истиҥник көрсүбүтүн иһин, Мария аҕатыгар уһаабакка, тѳттѳрү Арассыыйаҕа төннөр. Төһө да тус-туһунан судаарыстыбаларга олордоллор, аҕалаах кыыс ситимнэрин хойукка диэри быспатахтар эбит. 1926 с. аҕатыгар суругар Мария: "...Твое письмо тронуло меня. Спасибо тебе за заботу обо мне, но я ни на минуту не думала о жизни в Польше...", — диэн, аҕата бэйэтигэр ыҥырбытыгар, хоруйдуур. Төрөөбүт Сахатын Сириттэн дойду тэбэр сүрэҕэр Москваҕа кэлэн олохсуйбут саха кыыһа туох да иһин атын дойдуга барарыттан аккаастанар. Ол туһунан аҕатыгар сиһилии быһааран суруйар. Мария суругун ааҕа олорон, дьиҥ саха холку дьахтара санаатын эппитинии санаа киирэр. Ити эбитэ дуу хаан, удьуор тыына?

0e660db5 eb60 4275 8b21 24d720947a33

efb83835 0a63 4fc8 bf32 91f037db5919 copy

Мария Вацлавовна Москваҕа аатырбыт нуучча худуоһунньуга Валентин Серов ("Девочка с персиками", "Похищение Европы" уо.д.а. хартыыналар ааптардара) ийэтинээн Валентина Семеновна Серованы кытары чугастык алтыспыт эбит. Бэл, кэлин, 1964 с. Мария өлбүтүн кэннэ Новодевичай кылаабыһаҕа кинини Валентина Семеновнаны кытта биир ииҥҥэ көмпүттэр. Арааһа, киин сирдэргэ кылаабыһа сирэ ыараханыттан эҥин буолуо. Мария Москваҕа олорбут кэмигэр Фёдор Шаляпины, кэлин Олег Табаковы кытта ыкса билсибит, сибээстэспит эбит. Серовтар Марияны "наша якутка" диэн таптаан ааттыылларын туһунан кинигэҕэ суруллубут.

b715f92c d38f 432a aa87 fe49c37d6a39

Хомойуох иһин, Мария Серошевская тус олоҕун, дьылҕатын туһунан суруйуулар, ахтыылар суохтарын кэриэтэ. Бэл, хаартыската суох эбит. Ол эрэн кинини көрбүт дьон ахтыытынан сиэттэрдэххэ, Мария дьүһүнүнэн ийэтигэр майгынныыр, кэрэ сэбэрэлээх дьахтар курдук ойуулууллар. Бу уустук эрээри ураты олохтоох саха биир кыыһын олоҕо итинник түмүктэммит эбит. Дойдутуттан чиэски сиргэ. Баҕар, ону сэрэйэн буолуо, аҕата Вацлав Серошевскай кырдьан олорон: "Может быть, я плохо поступил, когда со временем вырвал из привычной среды. Может, она была бы счастлива, оставаясь там, где всегда выделялась бы красотой и умом", — диэн мунчааран суруйбут.

Бу тылларга биллиилээх учуонай оҕотугар муҥура суох таптала, ыраах Саха Сиригэр ытыктабыла иһиллэргэ дылы. Ким билиэй, Саха сиригэр хаалбыта буоллар, Мария, Маня кыыс дьылҕата хайдах буолуон. Ол эрэн Дьылҕа Хаан оҥорбут анала оннук буоллаҕа. Арай, биирдэ эмэ "көр, хаһан эрэ саха кыыһа Маня дойдубут тэбэр сүрэҕэр олох олорон, дьон үтүөтүн, бастыҥын кытта алтыһан, саха дьоно үтүө, сырдык санаалаахтарын бэйэтинэн көрдөрөн ааспыта ээ" диэн саныырга олус истиҥ. Маня барахсан...

  • 3
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением