Политика

Аһынан-үөлүнэн хааччыллыы

Владимир Путин суруналыыс Павел Зарубины кытта кэпсэтиигэ аан дойду ырыынагар ас-үөл кырыымчыга Донбасс анал операцията саҕаланыан быдан инниттэн үөскээбитин эттэ. Ол эбэтэр 2020 сыл олунньутуттан -- COVID-19 пандемията саҕаланыаҕыттан. Онон Арҕаа дойдулар бу салааҕа күөдьүйбүт кыһалҕалары Арассыыйаҕа аҥаардастыы соҥнуу, эппиэтинэһи биһиэхэ сүктэрэ сатыыллара оруна суоҕун чопчулаата.

“Коронавирус пандемиятын кэмигэр аан дойду хаһаайыстыбата, экэниэмикэтэ мөлтөөбүтэ. Ону чөлүгэр түһэриигэ, холобур, ол эмиэрикэлэрбит былаастара даҕаны буоллун, нэһилиэнньэни уонна биирдиилээн тэрилтэлэри, хаһаайыстыба салааларын улахан харчынан өйүүртэн ордук ньыманы булбатахтара», - диэтэ Арассыыйа лиидэрэ.

Путин бэлиэтээбитинэн, Арассыыйа эмиэ оннук дьаһаммыта эрээри, арыый сэрэнэн, ыһа-тоҕо буолбакка, барытын учуоттаан-суоттаан, чопчу хайысхаларынан үлэлэспитэ. Оттон Вашингтон дьаҥ кэмигэр дьайыылара – 2020 олунньутуттан 2021 сыл бүтүөр диэри – харчыларын маассатын улаатыннарыы эрэ буолла: 38,6% улаатан, уопсай түмүгэр 5,9 трлн долларга тэҥнэспит.

«АХШ былаастара доллар аан дойдутааҕы валюта буолан, уруккутун курдук, төһөнү баҕар бэчээттээтэххэ, судаарыстыбаларынан барыта тарҕаныа диэн санаанан салайтарбыттар быһыылаах. Ону баара бу сырыыга оннук буолбата. Ол эрээри, кинилэргэ да сөпкө толкуйдуур дьон баар. Холобура, соторутааҕыта АХШ үп миниистирэ итинник дьаһаммыттара сыыһатын билиммитэ. Онон аан дойдутааҕы ырыынакка аска-үөлгэ үөскээбит соччото суох балаһыанньа – АХШ үп, экэниэмикэ былаастарын сыыһата. Арассыыйа Украинаҕа дьайыытын кытта туох да сибээһэ суох», - диэн быһаарда Путин.

Путин санаатынан, ас-үөл кириисиһин иккис төрүөтэ -- Европа Сойууһугар баар дойдулар энэргиэтикэ эйгэтигэр бэлиитикэлэрэ. Бэрэсидьиэн этэринэн, Европа дьайыылара табаар сыаната улаатарыгар тиэрдибиттэр.

  «АХШ уонна Европа бэлиитикэтин үгүс күүстэрэ энэргиэтикэ эйгэтигэр үспүкүлээннээн барбыттара. “Күөх” бэбиэскэни тарҕатан саҕалаабыттара үчүгэй гынан баран, квалификацията суох эрэкэмэндээссийэлэринэн альтернативнай энэргиэтикэ (күн, тыал, водород) кыаҕын наһаа үрдэтэр куһаҕан. Бу кэскиллээх хайысха эрээри, сөптөөх кээмэйгэ, хаачыстыбаҕа уонна тоҕоостоох сыанаҕа тустаах энэргиэтикэ бүгүн биһиэхэ суох. Энэргиэтикэ үгэс буолбут көрүҥнэрин (гаас, чох, ньиэп, о.д.а.) кыахтарын намтатар буолбуттара туохха тиэртэ: бааннар кирэдьиит биэрэн бүппүттэрэ, страховой хампаанньалар маннык сделкалары страхованиелаабат буолбуттара, олохтоох былаастар оҥорон таһаарыыны кэҥэтэргэ сир биэрэн тохтообуттара, анал тырааныспар, ол иһигэр турба ситимин, тутуутун аҕыйаппыттара. Бу барыта аан дойду эниэргийэтин сиэктэрэ ситэри инвестицияламматаҕар тиэрдибитэ. Ол түмүгэр сыана үрдээтэ», - диэн быһаарда.

         Арассыыйа судаарыстыбатын баһылыга эниэргийэ альтернативнай төрүттэрэ (күн, тыал, водород) халлаан туругуттан наһаа тутулуктаахтарын бэлиэтээн эттэ. Ону кытта, бэрэсидьиэн этэринэн, Арассыыйа айылҕа гааһын тиэйэн илдьэргэ уһун болдьохтоох хантараактары оннунан хаалларарга көрдөспүтүн Европа ахсарбатах.

         «Европа ырыынагар бу куһаҕаннык дьайбыта. Сорох уоҕурдуу айылҕа гааһын көмөтүнэн оҥоһуллар буолан, гаас сыанатын кытта уоҕурдуу сыаната эмиэ ыараабыта. Барыта бэйэ-бэйэтин кытта ситимнээх», - диэн эбэн эттэ.

  Украинаттан туорааҕы тиэйии

    Украина туорааҕын муора пуортарыттан тиэйэн таһаарыыны Арассыыйа харгыстыырын туһунан этиини Путин сымыйанан аахта.

 “Украина туорааҕын тиэйэн таһаарыыны этэр буоллахха – биһиги итини мэһэйдээбэппит. Туорааҕы тиэйэн таһаарыы хас да ньымалаах. Бастакыта – Украинаҕа бас бэринэр Хара муора бассыайынынан, Одесса уонна чугастааҕы пуортарынан тиэйэн таһаарыахха сөп. Биһиги пуорка киирэр сири миинэлээбэтэхпит. Украина бэйэтэ миинэлээбитэ. Кэллиэгэлэрбитигэр барыларыгар элбэхтэ эппитим: “Миинэлэрин уһулан баран, баһаалыста, туораахтаах хараабылларын пуортартан таһаардыннар», - диэн”.

    Ону таһынан, Путин маннык этиилэр тоҕо олоҕо суохтарын дьиҥнээҕинэн ыйан биэрдэ:  «Аан дойдуга сыл аайы 800 мөл. туонна кэриҥэ туорааҕы үүннэрэн таһаараллар. Билигин Украина 20 мөл. туоннаны экспортыырга бэлэмин этэр. Бу көрдөрүү бүттүүн аан дойду туорааҕыттан 2,5%-ын ылар. Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрин дааннайынан, сэлиэһинэй аан дойду аһылыгыттан 20%-ын эрэ ылар буоллаҕына, Украина 20 мөл. туонната 0,5% эрэ буолар. Бу бастакынан. Иккиһинэн, 20 мөл. туонна – экспорт буолуон сөптөөх. Билигин Америка официальнай уорганнара даҕаны: “Украина 6 мөл. туонна сэлиэһинэйи экспортыан сөп этэ”, -- диэн этэллэр. Ол эрээри РФ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин дааннайынан, 6 буолбакка, 5 мөл. туонна буолуохтаах, оттон кукуруза – 7 мөл. туонна. Бу аҕыйах буоларын өйдүүбүт», - диэн кэпсээтэ бэрэсидьиэн.

         Кини бэлиэтээн этэринэн, быйыл Арассыыйа 37 мөл. туоннаны экспортыаҕа, оттон 2022-2023 сылларга 50 мөл. туонна туораахха диэри үрдэтэр былааннаах.

         Путин этэринэн, туорааҕы Украинаттан Дунай, Румыния, Венгрия биитэр Польша нөҥүө таһаарыахха сөп. Ол гынан, кини санаатынан, туорааҕы Белоруссиянан тиэйэн таһаарыы саамай судургу уонна экэниэмикэҕэ барыстаах буолар, тоҕо диэтэххэ, онтон таһаҕас быһаччы Прибалтика пуортарыгар барар. Ол эрэн, ити туһугар, өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнэ Александр Лукашенко эрдэ этэ сылдьыбытын курдук, Белоруссияттан сааҥсыйалары устуохха наада.

         «Ким эмэ кыһалҕаны (ол баар буоллаҕына) быһаарыан баҕарар буоллаҕына, баһаалыста, саамай судургу ньыма – Беларусь нөҥүө. Ким да мэһэйдээбэт. Онон Украинаттан туорааҕы тиэйэн таһаарарга кыһалҕа суох», - диэн эттэ бэрэсидьиэн.

Сэбилэнии туһунан

Америка бэрэсидьиэнэ Джо Байден Украинаҕа күргүөм ытар (РСЗО) HIMARS реактивнай тиһиги көмө быһыытынан ыытарга дьаһайбытын Путин сонун көстүү курдук көрбөтүн эттэ. «Бастатан туран, бу күргүөм ытар систиэмэ курдуктар Украина аармыйатын сэриитин сэбигэр бааллар – “Град”, “Смерч”, “Ураган” диэн ССРС, РФ оҥорон таһаарбыт атылыы тиһиктэрэ», -- диэн эттэ. Кини ракета төһө ыраах көтөрө ханнык систиэмэтиттэн буолбакка, туһаныллар ракеталарыттан тутулуктааҕын ыйда. Артиллерияны тиэйэн аҕалыы туһунан этэригэр бэрэсидьиэн: “Ити сүтэрбити толуйуу буолуохтаах”, -- диэн бэлиэтээтэ. Кини этэринэн, Киевкэ арҕааҥҥы сэрии сэбин аҕала тураллара биир эрэ сыаллаах – иирсээни төһө кыалларынан уһатыы.

    Ону таһынан, ыраахха көтөр ракеталары Киевкэ тиэйэн аҕаллахтарына, Москуба быһаарыы ылыныа: ол аата сэрии өссө кэҥээри гынна, онон тыыппатах эбийиэктэри эһиэхпит диэн...