Өрөспүүбүлүкэҕэ тахсыбыт былырыыҥҥы уонна быйылгы ойуур уотун баһаардарыгар электро-ситим хаһаайыстыбата сүкпүт хоромньута өссө чуолкайданыан наада.

Ол үрдүнэн, күн бүгүн даҕаны эрэллээхтик этиэххэ сөп: энэргиэтиктэр профессиональнай бэлэмнэрэ, сөптөөх быһаарыныыны суһаллык ылына охсор үөрүйэхтэрэ, чахчы, үрдүк таһымҥа турар эбит диэн.

Биһиги, боростуой дьон, ону бу үлүгэр уһуннук уонна киэҥ далааһыннаахтык бара турар уот кэмигэр, электро-хаһаайыстыбаҕа, эбийиэктэргэ кутталлаах саахалланыы тахсыбатаҕыттан уонна баһаарга хаптарбыт нэһилиэнньэ им балайга олорон хаалбатаҕыттан эрэ сылыктаан, итинник толкуйга кэлиэхпитин сөп. Биһиэхэ, аныгы дьоҥҥо, куорат буоллун, тыа сирин олохтоохторо буоллуннар, икки-үс хонукка, чэ, бэркэлээтэҕинэ нэдиэлэҕэ элэктэриичэскэй уота суох олоруу, чахчы, былдьаһыктаах быһыыга-майгыга тэҥнэниэҕэ.

270 тирэх туһаттан таҕыста

-- Уот баһаара хара туруоҕуттан бастайааннай мониторинг ыыта олоробут, -- диир «Киин элэктэриичэскэй ситимнэр» предприятие кылаабынай инженерэ Михаил Варейкис. – Улуустар дьаһалталарын кытта сибээһи тутуһабыт. Куттал суоһуурун туһунан сигналы ыллыбыт да, ону уруттуур дьаһаллары олоххо киллэрэ охсорго турунабыт. Уот суоһаатаҕына, лииньийэлэр эниэргийэлэрин араартааһын, мас тирэхтэрин буортан хаһан таһааран, уоттан куттала суох сиргэ тиэйээһин ыытыллар. Киин энэргэтиичэскэй оройуон лииньийэлэрэ бары мас тирэххэ үлэлииллэр. Чурапчы – Хаандыга ВЛ 110 кВЛ-112 лииньийэҕэ ордук элбэх мас тирэх (133) туһаттан таҕыста. Ытык Күөл – Харбалаах – Чымынаайы лииньийэлэринэн көһөрүллэ сылдьар ыстаансыйалары туруортаабыппыт. Хас биирдии хочуолунай бэйэтэ генератордаах, ол генератордар эниэргийэ питаниетын оҥорон таһаараллар. Нам улууһун Балыктаах-Харыйалаах ВЛ 35 кВЛ-64 лииньийэҕэ, Фрунзе, Арбын, Көбөкөн нэһилиэктэригэр итинник источниктартан туһана олороллор. Чурапчы-Майа КВЛ 110 лииньийэҕэ 8 тирэх, Күп-Уус Маайа лииньийэҕэ 10 тирэх туһаттан тахсыбыта. Амматааҕы, Элдьикээннээҕи, Хаандыгатааҕы диисэл ыстаансыйаларга ноҕоруускалар үллэриллибиттэрэ. Сулҕаччы-Элдьикээн, Чурапчы-Хаандыга лииньийэлэргэ бэдэрээттээх тэрилтэлэрбитин тардыбыппыт. Бэдэрээттээх тэрилтэлэрбит – «Техэлектроснаб», «Энергострой-ДВ», «Мегастрой» уонна «Техресурс».

Уот уотунан, оттон кыстыкка бэлэм буолуу эппиэтинэһэ хайа да түбэлтэҕэ биһигиттэн уһуллубат. Бэлэмнэнии үлэ, бигэргэтиллибит графигы тутуһуннаран, бара турар. Саҥа мас тирэхтэри Уркуускай уобалаһынааҕы «Энерголес» эрэсиэрбэттэн атыылаһабыт.

Тэрилтэбит үлэһиттэрэ, ыксаллаах быһыыга-майгыга үөскээбит ханнык да ыарахаттартан чугуйбакка, бары күүстэрин уонна сатабылларын биэрэн, үрдүк эппиэтинэстээхтик уонна сыралаахтык үлэлээтилэр. Предприятиебыт бары наадалааҕынан толору хааччыйбыта. Таатта уонна Уус Алдан улуустарыгар дьиэлэри бэлэмнээн түһэртээбиттэрэ. Бэйэбит балоктардаах, вагончиктардаах этибит.

Ааспыт сыллааҕы уокка тахсыбыт хоромньуну чөлүгэр түһэрбиппит. Быйылгы уокка 270 тирэх туһаттан таҕыста, онтон 86-тын чөлүгэр түһэрдибит.

Ойуур, тыа ирбэт тоҥмут көмүскэлэ буолар. Уота да суох килиимэт күүстээх сылыйыыта бара турар. Кэлиҥҥи икки сыллаах ойуур күүстээх уотуттан сир-дойду экологията улахан охсууну ыллаҕа. Ойуура–хаххата умайбыт сир-уот экологическай балаансата кэһиллэн, уутуйбут бадарааҥҥа, маарга кубулуйуо, туһатыттан тахсыа. Ойуур, сир-уот көмүскэлигэр наука уонна бүттүүн дьон-сэргэ турунуохтарын наада.

Билсэн кэбиһиҥ: Михаил Владимирович Варейкис.

Хаҥалас улууһун Бокуруоскайыгар төрөөбүт, Хаандыгаҕа улааппыт. Ставрополлааҕы политехническай үнүстүүтү «Электроэнергетическай систиэмэлэр уонна ситимнэр» идэлээх бүтэрбит. Үлэтин Хаандыгатааҕы диисэл электро-ыстаансыйатын электро-уоту биэрэр лииньийэлэрин уонна трансформаторнай подстанцияларын өрөмүөннээһиҥҥэ уонна хааччыйыыга электромонтерун дуоһунаһыттан саҕалаабыт. 2009 сылтан «Киин элэктэриичэскэй ситимнэр» предприятие кылаабынай инженерэ.

Михаил Варейкис сүрүн инженеринэн үлэлиирин тухары «Киин элэктэриичэскэй ситимнэр» эниэргийэ эбийиэктэрин тиэхиньиичэскэй хааччыйыынан эрэ буолбакка, бэйэтэ улахан тутар уонна өрөмүөннүүр үлэлэри толорор бөдөҥ предприятиеҕа кубулуйбута. Ол курдук, кэлиҥҥи сылларга  Дьокуускайдааҕы ГРЭС-2 үлэлиэҕиттэн, 110 кВ кыамтаны биэрэр исхиэмэ олоххо киллэрилиннэ. Оттон ВЛ 35-110 кВ киирэр «Майя» аныгы подстанцияны үлэҕэ киллэриэхтэн, Киин энерго-оройуон Илиҥҥи биир кэлим энерго-систиэмэтин кытта холбоспута. Ол түмүгэр Саха Сирин Киин өттүнээҕи туһанааччыларын электро-эниэргийэнэн хааччыйыы эрэллээх буолуута хас эмэ төгүл улаатта.

Михаил Владимирович киһилии сиэрдээх хаачыстыбаларынан кэлэктиибигэр, кэллиэгэлэригэр улахан убаастабылынан туһанар, оттон салайааччы уонна профессионал быһыытынан ыйааһыннаах тыллаах аптарытыат буолар.

Баһаары бохсууга

 «Киин элэктириичэскэй ситимнэр» предприятие суруйар: «Сахабыт Сирин ойуура үһүс ыйын умайар, ону кытта электро-лииньийэлэр мас тирэхтэрэ бииргэ умайсаллар. Биһиги тэрилтэбит үлэһиттэрэ, биир бастакынан, уоттан эниэргийэ эбийиэктэрин харыстааһыҥҥа таас истиэнэлии туруммуттара”.

Сэмэй буолуу – киһини киэргэтэр хаачыстыба. Ол да үрдүнэн, үчүгэй киһи туһунан кэпсиир булгуччу наадалаах дии саныыбын. Бэрдьигэстээҕи РЭС бульдозериһа Егор Данилов -- дьоҥҥо итиини уонна сырдыгы биэрээччилэртэн биирдэстэрэ. Егор Данилов маннык кэпсиир:

-- Амыр уобалаһыттан кэлбит ойуур хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин уонна парашютистарын эдэр хамаандатын уот ыкса кэлбит Маҕарас сэлиэнньэтин көмүскээһиҥҥэ ыыппыттара. Миигин ити хамаандаҕа киллэрбиттэрэ. Минерализацияламмыт балаһаны оҥорууга РЭС булууктаах тыраахтарынан үлэлээбитим. Күнүһүн ханна түбэһиэх утуйар этибит, оттон түүнүн уоту кытта охсуһарбыт. Итинник нэдиэлэ үлэлээбиппит, сылайыы барбыта. Ол эрээри уоту бохсубуппут. Дьиэ кэргэниҥ хайдах ыыппытай диигин дуо? Бу үлүгэрдээх алдьархай буола турдаҕына, ама, өттүгэстээн сытыам этэ дуо? Дьонум да инньэ дии саныыр буоллахтара.

Егор Данилов 60 саастаах, туохтан да чаҕыйан турбат туруу үлэһит, олус сэмэй киһи, дьиэ кэргэн эрэллээх баһылыга буолар.

Тугу да аахсыбакка туран

Тааттатааҕы уонна Чурапчытааҕы РЭС-тэр холбоһуктаах биригээдэлэрэ үөһэнэн барар ойуур уотуттан умайбыт Уолба -- Мэҥэ Алдан үөс лииньийэ 21 мас тирэҕин чөлүгэр түһэриинэн дьарыктаммыттара.

-- Бастаан көрөргө, үнтү буомбаланан хаалбыт сир курдуга, тулаҥ барыта хап-хара буор, күл-көмөр, -- диэн кэпсиир Тааттатааҕы РЭС маастара Роман Рахлеев.

-- Ханнык да хамсыыр харамай баара биллибэт, оннооҕор кумаар суоҕа. Хойуу буруоттан киһи кыайан тыыммат буолан ылара. Солооһун кытыытыгар уокка сиэммит тайах сытара. Сарсыныгар тайах өлүгэ суох буолбут этэ, суоллаан көрбүппүт, «кырдьаҕас» харайбыт этэ. Бастаан куттаныах курдук буолан баран, кэлин уоскуйбуппут. Салгыннааҕы лииньийэлэр маастардара буоларбынан тирэхтэрбин аһыйабын, сабыс-саҥа тирэхтэр этилэр эбээт!

Бэйэм дьоммор уонна чурапчыларга махтанабын. Ыарахан усулуобуйаҕа, чахчы, чиэһинэйдик үлэлээн сорудахтарын толордулар.

Эн эдэргин, эрчимнээххин!

Чурапчы Мэлдьэхситин олохтоохторо ыксаллаах, кутталлаах балаһыанньаҕа киирэн ыллылар. Уот олорор дьиэлэргэ, хаһаайыстыбаннай тутууларга чугаһаан сырытта. Улуус дьаһалтатын көмө туһунан ыҥырыытыгар Чурапчы орто оскуолатын 1987 сыллаахха бүтэрбиттэр Чурапчы нэһилиэгин баһылыга Владимир Сивцев салалтынан сэлиэнньэҕэ чугаһаабыт уоту кытта охсустулар. Кинилэр ортолоругар биһиги кэллиэгэбит, Чурапчытааҕы РЭС технологическай холбооһуҥҥа исписэлииһэ Виктор Пермяков баара.

Үс күн устата кини табаарыстарыныын анаммыт учаастактарыгар уоту кытта охсуһан, ол кэнниттэн дьуһуурустубалаан бэриллибит сорудаҕы чиэстээхтик толордулар.

Виктор Пермяков кэпсиир: «Бастакы күҥҥэ кутталлаах этэ. Тыаллааҕа, ол үөһэ хайысхата уларыйа сылдьара. Буруоттан киһи хараҕа аһыйара бэрт этэ. Хоптоҕо нэһилиэгин олохтоохторо аһынан хааччыйан абыраатылар. Олохтоохтор, улуус баһаарынай чаастарын, доброволецтар, МЧС күүстэринэн сэлиэнньэ уоттан эмсэҕэлээбэтэ.

Биһиги кэллиэгэбит Виктор Пермяков уонна кини доҕотторун мыыныыта суох үтүөлэрэ ол уопсай дьыалаҕа баарын бэлиэтээбэт буолуохха сатаммат.

Прокопий ИВАНОВ