Тустаах уокуруктан талыллыбыт Ил Түмэн дьокутаата Владимир Черноградскай Арктика сайдыытыгар уонна хотугу норуоттар дьыалаларыгар миниистиринэн ананан, боломуочуйатын тохтоппута.

 Хаһааҥҥытааҕар да чуумпутук

 Кэлиҥҥи кэмҥэ судаарыстыба өттүттэн Арктикаҕа хаһааҥҥытааҕар да күүстээх болҕомто ууруллан эрэр. Хоту сир дойдубут инники сайдыытыгар стратегическай суолталанна. Онон өрөспүүбүлүкэ парламеныгар тустаах быыбардыыр уокуруктан ким норуот дьокутаатынан талыллара улахан оруоллааҕа. 

35 №-дээх Арктикатааҕы биир мандааттаах быыбардыыр уокурукка норуот дьокутаатын талар быыбар хаһааҥҥытааҕар да чуумпутук, иллээхтик-эйэлээхтик ааспытын бэлиэтиэм этэ. Кистэл буолбатах, ити иннинээҕи бары таһымнаах быыбардар «айдааннаахтык» бараллара. Этэргэ дылы, онтон сүрэхпит астарбыта, эппит саласпыта баар суол. Ол эрээри күн-дьыл ааһар, ити тэҥэ сайдыылаах дойдулар курдук биһиги да политическай култуураҕа син үөрэнэн эрдэхпит. 

Маны таһынан үгүс араас таһымнаах быыбардары аастыбыт. Онон дьон-сэргэ быыбар үрүҥүн-харатын араарар буолла дии саныыбын.

Бэлиитикэ диэн бэлиитикэ

 Быыбар чуумпутук ааспыт өссө биир биричиинэтинэн, дьокутаакка турбут дьону бары өттүнэн баһыйа тутар кандидат баара буолар. Оннук кандидатынан, биллэн турар, бу быыбарга кыайыы көтөллөммүт биллэр урбаанньыт, промышленник, уопуттаах парламентарий, «Биир ньыгыл Арассыыйа» партия чилиэнэ Матвей Евсеев буолар.

Биллэрин курдук, Матвей Евсеев бэлиитикэттэн балачча өр кэм устата тохтуу, туоруу сырытта. Кинини бу эйгэттэн букатын да туораан, бизнескэ барда да диэччилэр бааллара. Бэлиитикэ диэн бэлиитикэ, үрүҥ да, хара да өрүттэрдээх. Өбүгэлэрбит «уол оҕо биирдэ ат өрөҕөтүгэр, биирдэ ат уорҕатыгар» диэн мээнэҕэ эппэтэхтэрэ. Кини түһүүнү-тахсыыны билбит, ыстаал курдук хатарыллыбыт бэлиитигинэн буолар. Оттон бу эйгэҕэ маннык олоххо эриллибит-мускуллубут, буспут-хаппыт уопуттаах дьон өрүү наадалар. Онон аан дойду отуора хамсаабыт, сарсыҥҥы күммүтүн ыйдаҥардан билэрбит уустук, бэлиитикэҕэ да, экономикаҕа да бары өттүнэн ыарахан кэмҥэ Матвей Николаевич бу эйгэҕэ эргиллибититтэн үгүстэр астыммыт буолуохтаахтар.

Итини таһынан билиҥҥи чэпчэкитэ суох кэмҥэ парламеҥҥа кини курдук бигэ позициялаах, дириҥ билиилээх-көрүүлээх патриот, норуот дьокутаата баар буолара наадата чуолкай. Матвей Евсеев уопуттаах бэлиитик буолара 2018 сыллаахха ыытыллыбыт Ил Түмэн быыбарыгар өссө төгүл ырылыччы көстүбүтэ. Кини бэйэтэ ити быыбарга кыттыбатын туһунан иһитиннэрбитэ. Кистэл буолбатах, бу иһитиннэрииттэн өрөспүүбүлүкэ үгүс олохтооҕо хомойбута. Матвей Николаевич быыбарга кыттыбатаҕа эрээри, ол оннугар биир санаалаахтарын, коллегаларын «Сиэрдээх Арассыыйа» партияҕа сыһыаран, өрөспүүбүлүкэ парламенын быыбарыгар кытыннарбыта.

Биллэрин курдук, 2019 сылы өрөс­пүүбүлүкэбит Ил Дархана Айсен Николаев Сомоҕолоһуу сылынан биллэрбитэ уонна урукку өттүгэр туоратыллыбыт оппозиционердары былааска чугаһатан, өрөспүүбүлүкэ олоҕор-дьаһаҕар кытыннаран киирэн барбыта. Кинилэр истэригэр Матвей Николаевич баара.

Матвей Евсеев «Биир ньыгыл Арассыыйа» партияҕа киирээри сайабылыанньа иккистээн биэриитин дьон-сэргэ араастык ылыммыта. Сиилээччилэр да, хайҕааччылар да бааллара. Бэлиитик күннээҕинэн олорбот. Инникигэ сыалланан-соруктанан үлэлииллэрэ-хамсыыллара, быһаарыныы ылаллара баар суол. Кини маннык бары өттүнэн уустук кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ салалтатын кытта биир өйгө-санааҕа кэлэн, баһылыыр-көһүлүүр политическай партияҕа эргиллэн, төрөөбүт-үөскээбит дойдубар, дьоммор-сэргэбэр туһалаатарбын ханнык диэн толкуйунан итинник боростуойа суох быһаарыныыны ылыммыта саарбаҕа суох.      

 Арктикаҕа туспа көрүүлэрдээх

 Кини тустаах быыбардыыр уокуруктан Ил Түмэн эбии быыбарыгар кыттыыны ылбыта мээнэҕэ буолбатах. Ол курдук, өр сыллар усталара саталлаахтык салайбыт «Анаабыр алмаастара» уонна билигин салайар ааттыын «Арктик Капитал» хампаанньалара ити түөлбэни, Арктиканы кытта ыкса ситимнээхтэр. Онон кини бу тыйыс тымныылаах сир-дойду олоҕун-дьаһаҕын иһиттэн билэрэ саарбаҕа суох. 

Матвей Евсеев Арктиканы хайдах гынан сөптөөхтүк сайыннарыыга бэйэтэ туспа көрүүлэрдээх. Ол идеяларын ааспыт сыллаахха бэс ыйыгар Дьокуускайга Федерация Сэбиэтин Арктика боппуруостарыгар ыытыллыбыт көһө сылдьар киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар уонна Москваҕа эмиэ Федерация Сэбиэтин «2035 сылга диэри Россия Федерациятыгар Арктика түөлбэтэ сайдыытын Стратегиятын барылын бэлэмнээһин хаамыытын туһунан» диэн парламент истиилэригэр иһитиннэрэн, этэн турардаах.

Кини Москваҕа Федерация Сэбиэтигэр: «Чугас эргиннээҕи үүнүүнү-сайдыыны сыал-сорук оҥостон, бөдөҥ хампаанньаларга сир баайын түҥэтэн, бүтэр уһугар преференциялары көҥүллээтэхпитинэ, ити иһигэр нолуокка, бары үлэни вахтовай ньыма оҥорон, оттон нэһилиэнньэни атын сиргэ көһөрдөхпүтүнэ, биһиги киһи аймах иннигэр улахан буруйу оҥоробут. Хотугу төрүт норуоттарбытын, кинилэр үгэстэрин уонна култуураларын сир үрдүттэн туора сотобут», — диэн эппитэ. Матвей Николаевич Арассыыйа  сыалынан-соругунан Арктиканы баһылааһын, экэниэмикэни сайыннарыы эрэ буолуо суохтааҕын, киһи аймах боппуруостара эмиэ учуоттаныллыахтаахтарын туһунан бэлиэтээбитэ.

 Атыттарга — уопут

 35 №-дээх Арктикатааҕы биир мандааттаах быыбардыыр уокурукка Аллайыаха, Абый, Усуйаана уонна Аллараа Халыма улуустара киирсэллэр. Кулун тутар 22 күнүгэр ыытыллыбыт быыбарга 12 721 быыбардааччыттан 5446 киһи (42,81%) кыттыыны ылбыта.

Биллэрин курдук, быыбарга түөрт дьокутаакка кандидат кыттыыны ылбыта. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, «Биир ньыгыл Арассыыйа» партияттан Матвей Евсеев, «Сиэрдээх Арассыыйа» партияттан Аркадий Клепечин, РФКП-тан Валерий Арешкин, РЛДП-тан Евгений Рябченко.

Матвей Евсеев 46,68% ылан, быыбардааччылар баһыйар үгүс куоластарын хомуйбута. Киниэхэ балачча утарылаһыыны Хоту дойду хоһуун уола Аркадий Клепечин оҥордо. Киниэхэ киһи 34,98% куоластаата. Авиатор идэлээх, олоххо актыыбынай позициялаах Аркадий Клепечин бэлиитикэҕэ бастакы хардыытын оҥорон, уопутурда. Кэлин кини аатын-суолун бу эйгэҕэ истиэхпит диэн эрэнэбит.

* * *

Уопуттаах парламентарий Матвей Ев­сеев бэлиитикэҕэ эргиллиитэ, норуот дьокутаатынан талыллыыта өрөспүүбүлүкэбитигэр туһаттан атыны аҕалбата чуолкай.

Людмила НОГОВИЦЫНА