Биллэн турар, орто дойду олоҕо сайдыбакка турбат. Күн аайы саҥа өйдөбүллэр, уопсастыбаннай сыһыаннаһыылар, кыһалҕалар күөрэйэн тахса тураллар. Онон сокуону оҥоруу – тохтообот үлэ. Сокуон киһи аймах баарын тухары олоҕу-дьаһаҕы бэрээдэктиир аналлаах. Бүгүҥҥү нүөмэргэ РФ төрүт омуктарын (национальнай) парламеннарын үлэлэрин билиһиннэриэхпит. Болҕомтобутун эрэгийиэннэр сокуону оҥорор үлэлэригэр уурабыт. Дьэ, туох сокуоннар ылыллаллар эбитий?

Арыгыны утары сокуон

Эл Курултай Судаарыстыбаннай Мунньаҕын официальнай саайтыгар Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин 2006 сыл тохсунньу 12 күнүгэр ылыллыбыт 14-РЗ №-дээх «Алтаай Өрөспүүбүлүкэтигэр этиловай спирт, арылыгылаах уонна спиртээх бородууксуйа оҥоруутун уонна атыытын-тутуутун туһунан» сокуон уларытыыларын сүнньүнэн уопсастыбаннай дьүүллэһии саҕаламмыт.

Саайтка сокуон барылын үөрэтэн баран, этиилэри Эл Курултай электроннай аадырыһыгар ыыталларыгар көрдөһөллөр. Санатан эттэххэ, РФ субъектара элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр истэригэр үлэлиир уопсастыбаннай аһылык тэрилтэлэригэр арыгыны атыылыылларын хааччахтыыр эбэтэр бобор бырааптаахтар. Эл Курултай бу быраабы туһанан 20 кв м итэҕэс иэннээх аһылык тэрилтэлэригэр арыгылаах бородууксуйа атыыланарын бобор сокуон барылын оҥорбут. Этиилэри 2021 сыл олунньу 12 күнүгэр диэри хомуйалларын туһунан иһитиннэрбиттэр.

Ыксаллаах быһыы-майгы сокуонун көннөрбүттэр

Тохсунньу 30 күнүгэр Курултай XXX пленарнай мунньаҕа буолан ааспыт. Башкортостан дьокутааттара 30 боппуруостаах бэбиэскэни дьүүллэспиттэр.

Бу мунньахха «Башкортостан Өрөспүүбүлүкэтин олохтоох бэйэни салайыныы уорганын туһунан» сокуон 14-с ыстатыйатыгар уларытыылары киллэрэр сокуон барыла көрүллүбүт. Билигин өрөспүүбүлүкэ муниципальнай тэриллиилэрэ ыксаллаах быһыы-майгы, айылҕа быһылаана үөскүүр түгэнигэр урбаанньыттар уонна инвестордар интэриэстэрин таарыйар дьаһалларын хайаан даҕаны бэрэбиэркэлэтиэхтээхтэр. Ити сиэрэ суох хааччахтааһын уонна ороскуот тахсыбатын курдук оҥоһуллар булгуччулаах ирдэбил.

«Ол гынан баран, ыксаллаах быһыы-майгы суһал быһаарыныылары ирдиир. Ардыгар бэрэбиэркэ бүтэрин күүтэ олорор бириэмэ да суох буолар», – диэн Курултай Бэрэссэдээтэлэ Константин Толкачев бэлиэтээбит. Онон норуот дьокутааттара ити булгуччулаах бэрэбиэркэни суох оҥорор туһунан сокуон барылын бэлэмнээбиттэр. Бу сокуон ааспыт мунньахха бастакы ааҕыыны ааспыт.

Бурятия Хураалыгар сарбыйыы

Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин Хураалыгар «Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин сорох сокуонун аакталарыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» сокуон барыла оҥоһуллубут. Бу докумуон Хураал хамнастаах дьокутаатын ахсаанын 4 киһиэхэ диэри кыччатар туһунан этэр.

Бу сокуону Батор Цыбиков, Петр Носков, Виктор Ячменев, Иннокентий Вахрамеев, Намсарай Намсараев, Николай Дашеев, Оксана Бухольцева, Александр Цыденов, Солбон Дашинимаев диэн дьокутааттар оҥорон киллэрбиттэр.

Парламентарийдар Хураал кэлэр ыҥырыылаах мунньаҕыттан спикер солбуйааччыларыттан биирдэстэрэ сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлин, иккиһэ аппараат салайааччытын дуоһунастарын тэҥинэн толороллорун туруорсубуттар. Хураал салалтата бэйэтин холобурунан үбү-харчыны кэмчилээһини көрдөрүөхтээх диэн этии киллэрбиттэр.

Өскөтүн уларытыы олоххо киирдэҕинэ, Хураал кэлэр 5 сылга уопсайа 27,5 мөл. солк. хамнаска кэмчилиэн сөп диэн этиллэр.

«44»-с тарыып

Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕар Ыччат парламенын V мунньаҕа буолан ааспыт. Мунньахха Казань устудьуоннарын уопсастыбаннай тырааныспарга айаннарын төлөбүрүн сыанатын кыһалҕата күүскэ турбут.

Татарстан устудьуоннарын лигатын бэрэсидьиэнэ Руфат Киямов устудьуоннар ыйга уопсастыбаннай тырааныспарынан 44 төгүл кэлэ-бара айанныыллар уонна элбэх харчыны ороскуоттууллар диэн эппит. Онон өрөспүүбүлүкэ устудьуоннарын лигатын 25 сыллаах үбүлүөйүн көрсө, бары уопсастыбаннай тырааныспарга айанныыр кыаҕы биэрэр «44» диэн тарыыбы киллэриэххэ диэн этии киллэрбит. Бу тарыып сыаната 880 солк. үрдүө суохтаах диэбит.

 Устудьуоннар көҕүлээһиннэрин Судаарыстыбаннай Мунньах вице-спикерэ Татьяна Ларионова өйөөбүт. Билигин көрдөһүүнү Ыччат парламена өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнин көрүүтүгэр ыытар былааннаах.

Култуура эбийиэктэрин көмүскэлэ

Бу сылга Хакасия Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтигэр өрөспүүбүлүкэ Төрүт сокуонун балаһыанньаларын РФ саҥардыллыбыт Төрүт сокуонугар сөп түбэһиннэрии үлэтин тэтимнээхтик ыыта сылдьаллар. Тохсунньу 27 күнүгэр «Хакасия Өрөспүүбүлүкэтигэр РФ норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин эбийиэктэрин туһунан» олохтоох сокуону федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрбиттэр.

 Бастатан туран, култуурунай пааматынньыктары харыстааһын боломуочуйата өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыттан култуурунай нэһилиэстибэ эбийиэктэрин харыстабылын судаарыстыбаннай иниспиэксийэтигэр көспүт. Ону таһынан, өрөспүүбүлүкэ баһылыгын боломуочуйалара чопчуламмыттар. Холобур, кини култуура эбийиэктэрин сиринэн тырааныспар айанын-сырыытын хааччахтыыр эбэтэр бобор бырааптаммыт.

Итинэн пааматынньыктар алдьамматтарын-кээһэммэттэрин хааччыйаллар.

Хотугу Осетия-Алания бүддьүөтэ төһөнүй?

 Тохсунньу 28 күнүгэр Хотугу Осетия-Алания Өрөспүүбүлүкэтин парламенын быйылгы сыллааҕы бастакы мунньаҕа буолбут. Мунньаҕы спикер Алексей Мачнев салайан ыыппыт. Парламеннарийдар өрөспүүбүлүкэ 2021 сыллааҕы бүддьүөтүн көннөрүүлэрин туһунан сокуон барылын көрбүттэр.

Хотугу Осетия-Алания бүддьүөтэ бүтэһик уларытыылары учуоттаан туран, уопсайа 37,6 млрд. солк. тэҥнэспит (Саха Өрөспүүбүлүкэтин бүддьүөтүттэн 6,7 төгүл кыра кээмэйдээх!). Ороскуота 38,3 млрд. солк. буолара сабаҕаламмыт. Үп-харчы дэписиитэ 623,3 мөл. солк. диэн ааҕыллыбыт. Өрөспүүбүлүкэ нолуоктан уонна нолуогу таһынан дохуотун кээмэйэ 11,8 млрд. солк. диэн этиллибит.

Норуот дьокутааттара бүддьүөт көрдөрүүлэрин астыммыттар. Сокуон барыла бастакы уонна иккис бүтэһиктээх ааҕыыга бигэргэммит.

Крым Социальнай кодексата

Олунньу 2 күнүгэр Крым Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Сэбиэтин социальнай бэлиитикэҕэ уонна бэтэрээннэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Сергей Богатыренко парламент президиумун мунньаҕын кэмигэр 2020 сыллааҕы үлэтин уонна 2021 сыллааҕы соруктарын туһунан отчуоттаабыт. Кини социальнай сис кэмитиэт быйылгы сылга өрөспүүбүлүкэтээҕи үлэҕэ уонна социальнай харыстабылга министиэристибэтин кытта кыттыһан, Социальнай кодексы оҥоро сылдьалларын туһунан эппит. Бу саҥа кодекс судаарыстыбаттан көрүллэр социальнай мэктиэлэри, өйөбүллэри сүрүннүүр сыаллаах оҥоһуллар. Ол иһигэр социальнай хантыраак балаһыанньатын бэрээдэктиир. Докумуоҥҥа социальнай өйөбүллэр бэриллэр бары балаһыанньалара чопчуланаллар. Сергей Богатыренко Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин парламенын социальнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин кытта «Социальнай хантыраак – дьадайыыны утары охсуһуу биир көрүҥэ» диэн тиэмэлээх ВКС мунньах былааннаммытын туһунан кэпсээбит.

Туох түмүгү оҥостобут?

2020 сыл бэс ыйын 25 күнүттэн от ыйын 1 күнүгэр диэри РФ Төрүт сокуонун саҥа көннөрүүлэригэр куоластааһын ыытыллыбыта. Уларытыылары Арассыыйа олохтооҕун 77,92 %-на өйөөбүтэ. Онон былырыыҥҥыттан эрэгийиэннэр олохтоох сокуоннарын дойду саҥардыллыбыт Төрүт сокуонугар сөп түбэһиннэриигэ үлэлэһэллэр. Быйыл бу үлэ Арассыыйа бары эрэгийиэннэригэр олус көхтөөхтүк саҕаламмыта көстөр.