Саха сирин парламенын бастакы вице-спикерэ, «Россия Федерациятын Арктикатааҕы балаһатыгар предприниматель үлэтигэр судаарыстыба  өйөбүлүн туһунан» Федеральнай сокуон барылыгар үлэлиир Госдумаҕа тэриллибит бөлөх чилиэнэ Александр Жирков кулун тутар 23 күнүгэр Дьокуускайга  ити сокуон барылыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин этиилэринэн уочараттаах мунньаҕы ыраахтан үлэ быһыытынан ыытта.

Мунньахха норуот дьокутааттара Виктор Губарев, Елена Голомарева, Алексей Еремеев, Виктор Федоров, Владимир Прокопьев, Павел Петров, ону сэргэ интэриэстээх министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар.

Бу сокуон барыла эрдэттэн да дуорааннаах буолбута, нэһилиэнньэ, ордук хотугу улуустар олохтоохторун өттүттэн утарсыыны таһаарбыта. Чуолаан, ити докумуоҥҥа Хоту сиргэ үлэлии кэлээри гынар саҥа бизнескэ муҥутуур табыгастаах режими үөскэтэр нуормалар бааллар. Маныаха ис хоһоонуттан көрдөххө, бастатан туран, хотугу сирдэргэ, континентальнай шельфэҕэ уо.д.а. сырьену туһаныахтаах бөдөҥ бизнеһи өйөөһүн туһунан этиллэр.

Саҥа сир баайын суһаллык баһылааһыҥҥа моһоллору туоратар инниттэн субъектар салалталарыгар уонна олохтоох салайыныы уорганнарыгар бэйэтин дьайыыларын отчуоттаабат структуралары үөскэтэр, бизнес хайа талбыт сирдэрин күһэйэн туран бас билиигэ ылар кыахтара сокуону таһаарааччы өттүттэн көрүллэллэр. Ону сэргэ 500 мөл. солк. ылыллар инвестиция боруога дьиҥ иһигэр олохтоох аччыгый уонна орто бизнескэ, предпринимателлэргэ кыайтарбат мэһэйинэн буолар. Сокуон барылыгар судаарыстыбаннай уонна муниципальнай былаас олохтоох уорганнарын кытта хардарыта үлэлиир нуормалар суохтарын кэриэтэ, итиэннэ бырамыысыланнас баһылыахтаах сирдэрин олохтоохторун туһунан, о.д.а. ахтыллыбат даҕаны.

Госдума сокуон барылын кулун тутар 12 күнүгэр бастакы ааҕыыга ылыммыта. Билигин иккис ааҕыыга бэлэмнэнии барар. Итинник көрүҥүнэн ылыныы хотугу регионнарга, аччыгый уонна орто бизнескэ содуллаах буолара бэлиэтэнэр.

Сокуон барыла баар буолуоҕуттан СӨ Ил Дархана Айсен Николаев итини хонтуруолугар тутар. Бастакы ааҕыыга киириэн инниттэн, боломуочунай бэрэстэбиитэл Ю.П. Трутнев сүбэ мунньаҕыттан саҕалаан өрөспүүбүлүкэ араас былаһааккаларга предпринимателлэр, аҕыйах ахсааннаах Хоту сир төрүт олохтоох норуоттарын интэриэстэрин, сир сыһыаннаһыыларын, айылҕа баайын туһаҕа таһаарыыга  аччыгый уонна орто бизнес, олохтоох нэһилиэнньэ кыттыытын уо.д.а. боппуруостары көтөхпүтэ.   

Докумуону бастакы ааҕыыга ылыныы да кэнниттэн үлэ салҕанар. Сокуон барылын Госдума иккис ааҕыытыгар бэлэмнээһиҥҥэ үлэлиир бөлөххө биһиги үс бэрэстэбиитэлбит киирбитэ: Госдума дьокутаата Галина Данчикова, СӨ парламенын сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева уонна Саха сирин парламенын бастакы вице-спикерэ, билигин федеральнай сокуон барылыгар этиилэри киллэрэр үлэни сүрүннүүр  Александр Жирков.

Александр Жирков бэлиэтииринэн, бастакы ааҕыыга ылыллыбыт сокуон барылыгар элбэх мөккүөрдээх балаһыанньалар уонна быһаарыылар бааллар, ону оҥорооччулар бэйэлэрэ да өйдүүллэр. Бастакы ааҕыыга сокуон барыла балачча уустуктук ааста, бастатан туран, регионнартан уонна Хоту сир бэрэстэбиитэлинэн буолар Госдума дьокутааттарыттан киирбит этиилэргэ сыһыаннаан. 

Сокуон барылыгар үлэ хаамыытын туһунан Александр Жирков манныгы кэпсээтэ:

«Саха сирин бэрэстэбиитэллэрэ Уһук Илиҥҥи уокуруктан саҕалаан Госдума кэмитиэттэригэр уонна хамыыһыйаларыгар диэри сокуон барылын дьүүллэһии бары кэрдииһигэр кытталлар. Өрөспүүбүлүкэ этиилэрэ 5 сүрүн бөлөххө түмүлүннүлэр:

Сир сыһыаннаһыыларыгар, сир учаастактарын уонна да атын хамсаабат баайы-дуолу күһэйэн бас билиигэ биэрэр туһунан нуорманы сокуон барылын текситтэн уһулар туһунан ирдэбили киллэрэн туран.

Салайар хампаанньалары тэрийиигэ уонна кинилэр үлэлэригэр, резиденнэри талыыга өрөспүүбүлүкэ кыттыыта, саҥа хампаанньалар сир-уот социальнай-экономическай сайдыытыгар кыттыылара.

Саҥа хампаанньалар үлэлэригэр төрүт олохтоох нэһилиэнньэ бэрэстэбиитэллэрин бастакынан үлэҕэ ылыы.

Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттарын бырааптарын уонна интэриэстэрин учуоттааһын уонна көмүскээһин, ТТП, Арктика зонатын резиденнэрин үлэтигэр уопсастыбаннас хонтуруола, экологияҕа куттал суох буолуутун боппуруостара.

Нолуок политикатын уонна үп сыһыанна­һыыларын, чэпчэтиилэр, бюджекка киирбэт дохуоттар, страховой уонна да атын дьыалалар  боппуруостара.

Бүгүн туох ситиһилиннэ?

Бастакытынан, сокуон барылыттан сири күһэйэн туран былдьаан уонна резервэҕэ ылыы туһунан ыстатыйалары уһулар кыах баарыгар биир уопсай санааҕа кэллибит. Бэлиэтиибин: уһулбатылар, ол оннугар уһулар туһунан сөбүлэһиннэриллибит этиини бэлэмнээтилэр. Бу – сокуону көҕүлүүр субъект этиилэрин аһарыыга бастакы түһүмэх буолар.

Иккиһинэн, салайар хампаанньаны тэрийиигэ уонна үлэтин салайыыга, Арктика зонатын резиденнэрин талыыга субъектар уонна муниципальнай тэриллиилэр салалталарын кыттыытыгар аан бастакы көрүллүбүттэн атын механизмнары үөскэтэр туһунан сөбүлэстибит. Манна ымпыга-чымпыга өссө да элбэх – бу кыттыы төһө толору уонна дьайыылаах буолуоҕай? Эрдэттэн сөбүлэһиллибит быһаарыылары төһө ылыныахха сөбүй уо.д.а. 

Итини сэргэ инвестиция сууматын 500 мөлүйүөнтэн 1 мөл. солк. диэри намтатар кыаллыан сөбүн туһунан сөбүлэстибит. Ити нуорма ылылыннаҕына, Арктика зонатын резиденнэринэн олохтоох предпринимателлэр, аччыгый уонна орто бизнес буолар кыахтаныахтара, ити биһиэхэ суолталаах.

Үсүһүнэн, олохтоох нэһилиэнньэни бастакынан үлэҕэ олохтооһун. Субъектар туһаларыгар биллэр хамсааһын билигин суох. Биһиги үлэҕэ бастакынан олохтооһун туһунан эрэ буолбакка, олохтоох дьону үөрэтии уонна бэлмнээһин, онтон салгыы бөдөҥ тэрилтэлэргэ үлэҕэ олохтооһун боппуруостарын туруорабыт.

Төрдүһүнэн, хоту сир аҕыйах ахсааннаах олохтоох норуоттарын бырааптарын уонна интэриэстэрин көмүскээһин боппуруостара киирэ сылдьар саҥа ыстатыйаҕа үлэ барар.Манна этиллэр санаалар билигин тирэҕэ суохтар, олору сиргэ түһэрэн, чопчулаан биэриэххэ, уопсай тыллартан туоруохха наада. 

Бэсиһинэн, нолуоктарга, чэпчэтиилэргэ, бюджеттан түһэр дохуоттарга, ону сэргэ страховой боппуруостарга, толуйууларга, субъект бу хайысхаларга хайдах кыттыахтааҕын туһунан быһаарыылар чуолкайа суохтар.

Сир-уот социальнай-экономическэй сайдыытын боппуруостарыгар резиденнэр (бөдөҥ хостуур, бырамыысыланнас тэрилтэлэрэ, о.д.а.) кытталлара наадалааҕын туһунан биһиги этиилэрбитин өйдөөһүн суох. Сүнньүнэн үлэ барар, барыта биһиги туһабытыгар буолбатах. Ол эрээри хотугу дьоҥҥо тыын суолталаах сорох боппуруостарга хардарыта өйдөһүүгэ кэллибит».

Парламент бастакы вице-спикерэ эппи­тинэн, үлэлиир бөлөх мунньаҕа кэмиттэн кэмигэр ыҥырыллар, Дума хамыы­һыйатыгар этиилэри туһаайыах иннинэ өрөспүүбүлүкэ Баһылыгын кытта быһаччы сөбүлэһиннэриллэр.

«Дума хамыыһыйата хас сэрэдэ ахсын мунньахтыыр. Билигин сабыылаах режимҥэ. Биһиги эмиэ ыраахтан режимҥэ үлэлиибит, ол да буоллар биһиги инникилиэх тустаахпыт», – диэн бэлиэтээтэ Александр Жирков.

 Ил Түмэн пресс-сулууспата