Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Сыллата хас биирдии Арассыыйа олохтооҕо, ортотунан, 400 киилэ бөҕү таһаарар. Бу ааспыт 20 сыл иһигэр ити көрдөрүү 2 төгүл улааппыт. Күн бүгүн бөх 90 %-на эрэ сыбаалкаҕа тиэллэр эбэтэр уматыллар. Онтон 7 %-нын эрэ хаттаан туһаҕа таһаараллар. Ордук бөхпүт-сыыспыт син биир сири-дойдуну “киэргэтэ” сытан хаалар. “Экология” национальнай бырайыак 2024 сылга бөҕү хаттаан туһаҕа таһаарыыны 36 %-ҥа тиэрдиэхтээх. Дьиҥэр, ити даҕаны бэрт намыһах көрдөрүү. Онон сыыйа бэйэбит бөхпүтүгэр батыллан, тимирэн барар кутталлаахпыт.

Сыллата хас биирдии Арассыыйа олохтооҕо, ортотунан, 400 киилэ бөҕү таһаарар. Бу ааспыт 20 сыл иһигэр ити көрдөрүү 2 төгүл улааппыт. Күн бүгүн бөх 90 %-на эрэ сыбаалкаҕа тиэллэр эбэтэр уматыллар. Онтон 7 %-нын эрэ хаттаан туһаҕа таһаараллар. Ордук бөхпүт-сыыспыт син биир сири-дойдуну “киэргэтэ” сытан хаалар. “Экология” национальнай бырайыак 2024 сылга бөҕү хаттаан туһаҕа таһаарыыны 36 %-ҥа тиэрдиэхтээх. Дьиҥэр, ити даҕаны бэрт намыһах көрдөрүү. Онон сыыйа бэйэбит бөхпүтүгэр батыллан, тимирэн барар кутталлаахпыт.

Ил Түмэҥҥэ бу сытыы кыһалҕаҕа аналлаах видео-кэмпириэнсийэ көрүҥүнэн “төгүрүк остуол” буолан ааста. Мунньаҕы Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев салайан ыытта. Кыһалҕаны ырытыһыыга норуот дьокутааттара, өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх былааһын уорганнарын салайааччылара, улуус баһылыктара, билим үлэһиттэрэ, бөҕүнэн дьарыктанар эрэгийиэннээҕи эпэрээтэрдэр, урбаанньыттар, о.д.а. кытыннылар.  

Романов отчуотуттан 

СӨ ОДьХХ миниистирин солбуйааччы Виктор Романов өрөспүүбүлүкэҕэ хомунаалынай кытаанах бөҕү хомуйуу туһунан отчуоту оҥордо. 2018 сыллаахха бөҕү хомуйуу сиринэн-уотунан схемата бигэргэтиллибит уонна эрэгийиэннээҕи эпэрээтэрдэри кытта сөбүлэҥнэр түһэрсиллибиттэр. Онуоха өрөспүүбүлүкэ 5 түөлбэҕэ араарыллыбыт. Хас биирдии түөлбэҕэ төлөбүрдэр олохтоммуттар. Билиҥҥитэ төлөбүр кээмэйэ, түөлбэ нэһилиэнньэтин ахсааныттан көрөн, 95-138 солк. (элбэх кыбартыыралаах дьиэҕэ), 101-146 солк. (чааһынай дьиэҕэ) тиийэ халбаҥныыр.

Миниистир солбуйааччыта өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 473 көҥүлэ суох сыбаалка үлэлиирин бэлиэтээтэ. Балартан 48 сыбаалкаҕа хомунаалынай бөҕү тиэйэ сылдьаллар.

Виктор Романов хас биирдии түөлбэҕэ аныгылыы сыбаалкалары, бөҕү сыымайдыыр комплекстары, быстах кэмнээх пууннары, анал уматар ыстаансыйалары тэрийэргэ уопсайа 16 млрд. солк. наадатын эттэ. Ол гынан баран, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ дотационнай буолан, бэйэтэ итиччэ элбэх үбү-харчыны булар кыаҕа суоҕун аһаҕастык эттэ. Онон бу боппуруоһунан РФ Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин кытта “төгүрүк остуол” ыыппыттар. Ол кэннэ резолюция тустаах федеральнай министиэристибэ көрүүтүгэр киирбит. Биллэн турар, билиҥҥитэ харда кэлэ илик.

main

2020 сыл түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэҕэ 1,5 мөл. туонна хомунаалынай бөх хомуллубут. Онуоха бөҕү хаттаан туһаҕа таһаарыыга дьоҕус уонна орто урбаан улахан оруолу ылаллара ыйылынна.

Салгыы Виктор Романов Дьокуускайга саҥа полигон тутуутун былаанын кытта билиһиннэрдэ. Билиҥҥитэ бу тутуу тэхэньиичэскэй сорудаҕа уонна бырайыага 45 % бэлэм буолбут. Ол кэннэ 2 түһүмэхтээх үлэ барыахтаах. 2023 сыл 1-кы кыбаарталыгар маҥнайгы түһүмэҕэ үлэҕэ киириэхтээх. 2028 сылга 2-с түһүмэҕэ силигин ситэн, бырайыак толору күүһүнэн үлэлиэхтээх. Оччоҕо полигоҥҥа сыллата 142 тыһ. туонна бөҕү харайар кыах үөскүөхтээх. Ону сэргэ Бүлүү федеральнай аартыгын туһаайыытынан 150 тыһ. туонна бөҕү сыымайдыыр ыстаансыйа тутуллуохтаах. Аны туран, маннык хабааннаах үлэлэр Бүлүүгэ, Ньурбаҕа, Алдаҥҥа, Мииринэйгэ, Бүлүү улууһун Кыһыл Сыырыгар, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Петровка сэлиэнньэтигэр, Нерюнгрига уонна Аллараа Бэстээххэ былааннаммыттар.

Хабыр хапсыһыы

Дьиҥэр, өрөспүүбүлүкэ бөҕү кытта охсуһар. Ол гынан баран, тэрилтэлэр экологическай эппиэтинэстэрэ, нэһилиэнньэ култууратын намыһаҕа бөх элбииригэр сүрүн төрүөтүнэн буолаллар. Саха сиринээҕи Росприроднадзор салайааччыта Виктор Семенов бөҕү утары үлэ сүрүн түгэннэрин кытта билиһиннэрдэ. Кини былырыын 16 былааннаах уонна 130 соһуччу бэрэбиэркэ, 39 административнай силиэстийэ, 5 рейдэ оҥоһуллубутун кэпсээтэ. Бу үлэ түмүгэр 191 административнай сокуону кэһии бэлиэтэммит. 4,3 мөл. солк. суумалаах ыстыраап суруллубут. 2021 сыл 1-кы кыбаарталыгар 42 сокуону кэһии бэлиэтэммит. Уопсайа 1 мөл. солк. суумалаах ыстыраап хомуллубут.

СӨ экологияҕа миниистирин солбуйааччы Яков Заровняев бөҕү ыраастааһын үлэтин кытта билиһиннэрдэ. Миниистир солбуйааччыта 7 өрүскэ субуотунньук ыытыллыбытын уонна 12,4 куб. бөх хомуллубутун эттэ. Ону сэргэ Дьокуускай, Ньурба, Бүлүү уонна Мииринэй сыбаалкаларын рекультивациятын, ол эбэтэр чөлүгэр түһэриигэ туох үлэ-хамнас барбытын сырдатта.

Бу курдук, хонтуруоллуур уонна ыраастыыр үлэлэр бараллар эбит даҕаны, далааһыннара аччыгый. Кыра ыстыраабынан дьону куттаан эбэтэр аҕыйах өрүһү ыраастаан дойдубутун ырааһырдарбыт саарбах. Маныаха дьон бэйэ бодотун тардынарын көҕүлүүр чахчы көдьүүстээх миэрэлэр наадалар.

Кыттааччылар санаалара

Бөҕүнэн дьарыктанар тэрилтэлэр уонна уопсастыбаннай хамсааһыннар кыһалҕаны быһаарыыга араас санааларын уонна бастыҥ уопуттарын кытта үллэһиннилэр.

“Саха сиринээҕи экологическай систиэмэлэр” ХЭУо генеральнай дириэктэрэ Петр Алексеев 500-800 нэһилиэнньэлээх пууннарга төлөбүр тарыыбын саҥаттан көрөллөрүгэр көрдөстө уонна ыраах нэһилиэктэргэ айылҕаҕа буортута суох бөҕү уматар аныгы дьоҕус тэриллэри туһаныахха сөп диэн этии киллэрдэ.

“Раздельный сбор. Якутск” уопсастыбаннай хамсааһын лиидэрэ Ирина Матвеева бөҕү наардаан, арааран тоҕууга сүрүн болҕомтону ууруохха диэтэ.

Кини бөх реформатын сыаналаах сыбаалкалары тэрийииттэн буолбакка, биисинэс уонна биирдиилээн дьон бөхтөрүн аҕыйатыыттан саҕалыахха диэтэ. Ирина Матвеева хортуону, полиэтилен, былаастык, кумааҕы, о.д.а. иккистээн туттуллуон сөптөөх матырыйаалларынан дьарыктанар дьоҕус урбаан хампаанньаларын туһунан сэһэргээтэ. Уопсастыбанньык дьоҕус урбаан тэрилтэлэрэ кумааҕы, хортуон бөхтөрүн иккистээн туһаҕа таһаарыыга туттаран истэхтэринэ, хомунаалынай бөх биллэ аҕыйыан сөп диэн санаатын үллэһиннэ.

– Биисинэс “иккис сырьетун” туттарара бэйэтигэр барыстаах. Кумааҕы, хортуон бөҕү таах уматар – айылҕаҕа буортулааҕын таһынан, ночооттоох дьыала. Өскөтүн туттардахтарына, бөхтөн эмиэ дохуот ылар кыахтаналлар. Маны барытын тустаах сокуоннары оҥорон бэрээдэктиэхпитин сөп, – диэн Ирина Матвеева бэлиэтээтэ.

Дьокуускайдааҕы экологическай хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Сергей Петров хаттаан туһаныллыан сөптөөх бөҕү туһаҕа таһаарыы туһунан бэйэтин уопутун кэпсээтэ. Холобур, былырыын бу хампаанньа 360 туонна бөҕү хаттаан туһаҕа таһаарбыт. Кини билигин өрөспүүбүлүкэҕэ бөҕү туһаҕа таһаарыы ситимэ мөлтөх сайдыылааҕын ыйда. Онон Саха сирин бөҕүн Иркутскайга ыытабыт диэтэ.  

musor     

Сүрүн бэлиэтээһиннэр       

Мунньах кэмигэр Ил Түмэн вице-спикерэ Антонина Григорьева өрөспүүбүлүкэҕэ бөх реформата мөлтөхтүк барарын ыйда. Бастатан туран, сокуон уонна үбүлээһин өттүгэр итэҕэстэргэ тохтоото. Кини СӨ Экологияҕа министиэристибэтэ тэрилтэлэргэ уонна нэһилиэнньэҕэ бөҕү арааран, наардаан тоҕууну ситэтэ суох аҕытаассыйалыырын сэмэлээтэ. “Нэһилиэнньэ култуурата үрдүүрүгэр күүстээх үлэ барыахтаах”, – диэтэ. 

Маны сэргэ норуот дьокутааттара Евгений Кожуков, Владимир Прокопьев, Олег Пискунов, Иван Данилов бэйэлэрин санааларын үллэһиннилэр. Норуот дьокутааттара тыа сиригэр бөҕү харайар инфраструктура сайдыыта суоҕун эттилэр. Онон нэһилиэнньэҕэ сиэрэ суох төлөбүр олохтоммутун ыйдылар. Инньэ гынан сиринэн-уотунан араарыы схеманы бары сокуоннары учуоттаан саҥаттан көрүөххэ диэн этии киллэрдилэр.

Түмүктүүр этиилэр       

“Төгүрүк остуол” түмүктүүр чааһыгар Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев өрөспүүбүлүкэтээҕи бөх реформатын сүрүн кыһалҕаларыгар олоҕуран, федеральнай сокуоҥҥа көннөрүүлэри киллэрэр сокуон барылын оҥоруохха сөп диэтэ. Маны сэргэ парламентарий бөҕүнэн дьарыктанар дьоҕус урбаан тэрилтэлэригэр судаарыстыбаннай өйөбүл боппуруоһун көрүөххэ диэн этии киллэрдэ. Кини Ирина Матвеева бөҕү наардаан тоҕууну судаарыстыбаннай тэрилтэлэргэ киллэриэххэ диэн этиитин өйүүрүн биллэрдэ. Ол курдук, Владимир Михайлович бу боппуруоһу СӨ Бырабыыталыстыбатыгар, Ил Түмэҥҥэ уонна министиэристибэлэргэ көтөҕүөхпүт диэн эрэннэрдэ.

Владимир Прокопьев

Мунньах кыттыылаахтара бөх кыһалҕатын быһаарыыга салгыы тустаах биэдэмистибэлэри уонна министиэристибэлэри кытта үлэлэһэр наадалааҕын ыйдылар.

Дьиҥинэн, бөх боппуруоһун быһаарыы хас биирдии киһиттэн тутулуктаах. Өскөтүн киһи барыта бэйэ бодотун тардына сырыттаҕына, салайааччы буоллун, үлэһит буоллун, оҕо буоллун, кырдьаҕас буоллун – бөҕү таптаабытынан ыспатаҕына, бу кыһалҕа бэйэтэ быһаарыллар. Маныаха англичаннар өс хоһооннорун саныахха сөп. “Өскөтүн хас биирдии ыал тиэргэнэ ыраас буоллаҕына, дойду бүтүннүүтэ ыраас буолар”, – диэн этэллэр. Онон бөхпүтүгэр тимирэ иликпитинэ, ырааһырыыны бэйэбититтэн саҕалыахха.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением