Саха сирин арҕааҥы түбэтигэр геологическай-чинчийэр эспэдииссийэ алмаас баайдаах ураты сири уонна Сохсолоох үрэххэ «Айхаллааҕы» кимберлитовай трубканы арыйбыта, Айхал оробуочай бөһүөлэк олохтоммута 60 сылын туола охсубут. Айсен Николаев уонна Юрий Николаев оробуочай сырыыларын «АЛРОСА» хампаанньа Айхаллааҕы хайа-байытар фабрикатын үлэтин-хамнаһын билсиһииттэн саҕалаатылар.

14 №-дээх Айхаллааҕы хайа-байытар фабрика 1996 сыллаахтан үлэлиир, сылга 10 мөл. т руданы хостоон байытар кыамталаах. 2020 сыл түмүгүнэн, фабрика 7,6 мөл. т руданы таҥастаабыт, 8 мөл. карат алмааһы хостообут. Үйэ чиэппэрин устатыгар 225 мөл. т алмаас рудатын таҥастаабыт, 150 мөл. карат алмааһы хостообут, ол суумата 12 млрд долларга тэҥнэһэр. Фабрикаҕа саҥа технология өрүү туһаныллар, ол курдук, быйыл саас алмааһы ылгыыр хаачыстыбаны тупсарар сыалтан күүгэннээх сепарация узелын туһаныыга киирбиттэр.

Архитектор, архитектура кафедратын доцена Георгий Горохов уонна биирдэм урбаанньыт, Тимир уустарын сойууһун чилиэнэ Илиан Павлов «Норуоттар доҕордоһуулара» ландшафтнай-этнографическай комплекс Концепциятын оҥорбуттар. «АЛРОСА» хампаанньа бөһүөлэк үбүлүөйүн чэрчитинэн, бырайыагы олоххо киллэрэргэ 1,6 мөл. солк. көрбүт. Онон быйыл ландшафтнай-этнографическай комплекс оҥоһуллуохтаах территорията күрүөлэммит. Эһиил 4 миэтэрэ үрдүктээх, 5 миэтэрэ кэтиттээх «Байанай» диэн уус-уран композиция туруоруллуохтаах итиэннэ «Аал Луук Мас» оҥоһуллуохтаах. Ону таһынан компекс хабар сирин тупсарыы, ыраастааһын, аппа-дьаппа сирдэргэ буор кутан, сир ньуурун дэхсилээһин үлэтэ ыытыллыахтаах. Бөһүөлэк дьаһалтатын баһылыга Галия Петровская этэринэн, билигин ландшафтнай-этнографическай комплекс аатын толкуйдааһыҥҥа куонкурус биллэриллибит.

Айхал бөһүөлэгэ төрүттэммитэ 60 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээһин «Северное сияние» култуура дьиэтигэр үрдүк таһымҥа ыытылынна.

– 60 сыл устата Айхал бырамыысыланнай бөһүөлэк буола улаатан, билигин аныгы олоххо толору эппиэттиир куорат буолла. Айхал Мииринэй оройуонун уонна өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларыгар сүрүн кылаатын киллэрэр. «АЛРОСА» хампаанньа алмааһын 24 %-на Айхалтан хостонор. Ол эрээри, Айхал сүрүн баайынан эһиги, олохтоохтор, буолаҕыт, эһиги баар буолаҥҥыт, Айхал сайдар-тупсар, бөһүөлэк устуоруйата суруллар. Билиҥҥи эдэр көлүөнэ дьон бөһүөлэги өссө сайыннарыахтара диэн эрэнэбит, – диэтэ Айсен Николаев. Салгыы үлэ бастыҥнарыгар өрөспүүбүлүкэ үрдүкү наҕараадаларын туттартаата. 

-- Бөһүөлэк олоҕор үгүс уларыйыы тахсыбыт, ол эрээри, бөһүөлэк олохтоохторун дьоҕус Ийэ дойдуларыгар истиҥ сыһыаннара уларыйбат. Кинилэргэ Айхал көннөрү олорор сир эрэ буолбатах, араас омугу иллээхтик сомоҕолуур уопсай дьиэ буолар, – диэтэ Юрий Николаев итиэннэ Ил Түмэн Бочуотунай Грамотатын Айхаллааҕы хайа-байытар фабрика дириэктэрэ Евгений Денисовка, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин Махталын Айхаллааҕы хайа-байытар фабрика дириэктэрин производствоҕа солбуйааччы Андрей Дубноҕа, сис кэмитиэт Грамотатын ВТБ (ПАУо) баан операционнай офиһын дириэктэригэр, Айхал бөһүөлэгин сэбиэтин бүддьүөккэ, нолуок бэлиитикэтигэр, сири туһаныыга уонна бас билиигэ хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Александр Бочаровка уо.д.а. туттартаата.

Сэтинньи 9 күнүгэр Айсен Николаев Айхалга оробуочай сырыы түмүгүнэн ыытыллыбыт мунньахха доруобуйа харыстабылыгар итиэннэ хаарбах туруктаах дьиэлэртэн дьону көһөрүүгэ кэккэ сорудахтары биэртэлээтэ.

Күнүстэн киэһэ Ил Дархан баһылыктаах оробуочай бөлөх бөһүөлэккэ баар доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрин үлэтин-хамнаһын билистэ, эмчиттэри олохсутан үлэлэтэр, эмтиир-сэрэтэр үлэ көрүҥүн кэҥэтэр соругу туруорда. Бөһүөлэги олохтообут Г.А. Кадзов аатынан 23 №-дээх орто оскуолаҕа Георгий Александрович Кадзовка анаммыт өйдөбүнньүк дуосканы арыйыыга сырытта итиэннэ оскуола кэлэктиибин кытары көрүстэ, «Точка роста» киин үлэтин билистэ. Бу туһунан Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыба  пресс-сулууспата иһитиннэрэр.

Хаартыскаҕа Андрей Сорокин (СИА) түһэриилэрэ.