Төрөппүттэрбинэн киэн туттабын

Родион Капитонович Зорин 1957 сыл тохсунньу 24 күнүгэр Саха АССР Ленскэй оройуонун Нуотара дэриэбинэтигэр тоҕус оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ иккис оҕонон күн сирин көрбүтэ. Аҕата Капитон Архипович булчут бэрдэ, сопхуос тутаах үлэһитэ этэ.

--Бэйэбин аҕам туйаҕын хатарааччынан ааҕабын. Кини үлэтигэр ураты бэриниилээх, харса суох, туруоруммут сыалын ситиһэр хоһуун киһи этэ. Ону оройуон Бочуоттаах гражданина үрдүк ааты сүкпүтэ да туоһулуур. Сонордьут сорсуннааҕа биэс уолугар туох баар билиитин-көрүүтүн тиэрдэ сатаабыта. Онон мин эмиэ тыаҕа сылдьарбын, бултуурбун сөбүлүүбүн. 

Ийэм Мария Владимировна эдэр сааhыгар оҕуруотчут этэ, кэлин ыччат сүһүөнү көрөөччүнэн үлэлээн, өрөспүүбүлүкэҕэ чөмпүйүөн үрдүк аатын сүкпүтэ. Кини “Ийэ Албан аата” уордьан I, II, III истиэпэннэрин кавалера. Түөрт кыыһын дьахтар сатабылыгар барытыгар уһуйбута.

Төрөппүттэрбинэн олус киэн туттабын. Бары бииргэ төрөөбүттэр үрдүк үөрэхтээхпит, атахпытыгар туран, дьиэ-уот тэринэн, таһаарыылаахтык үлэлии-хамныы сылдьабыт. 1993 сыллаахха ийэбэр маҥнайгы Бэрэсидьиэн М.Е. Николаев анал бэлэх туттарбыта.

Кэргэним Людмила Владимировна Өлүөхүмэттэн төрүттээх. 19 саастаах кыыс, педучилищены бүтэрэн, биһиги нэһилиэкпитигэр үлэлии кэлбитигэр, 20 саастаах уола хаан көрөөт сөбүлээбитим. Таптал нарын иэйиитин билэн, биир сылынан кулун тутарга ыал буолбуппут.

Кэргэним 35 сыл устата Нуотара орто оскуолатыгар учууталлаата. СӨ үөрэҕириитин туйгуна, үлэ бэтэрээнэ. Үлэтин киниискэтигэр икки эрэ суруктаах: анаммыта уонна уурайбыта. Идэтигэр оннук бэриниилээх.

Бур-бур буруо таһааран, үс оҕону күн күн сирин көрдөрөн, дьоһун дьон гына иитэн таһаардыбыт. Соҕотох уолум ИДьМ академиятын бүтэрбитэ. Билигин номнуо ис дьыала уорганын бэтэрээнэ. Улахан кыыс куоракка Сбербааҥҥа үлэлиир, кыра кыыс суут бириистэбигэр. Үс сиэннээхпит. Олортон билигин күммүт-ыйбыт тахсар, көрсөн көмөлөһөбүт.

Олох диэн охсуһуу

Норуот дьокутаатын үлэтин уопсай ыстааһа -- 44 сыл. Үксүн тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар үлэлээбит эбит.

18 саастааҕар Ленскэйгэ киинэ мэхээнньигинэн үлэтин саҕалаабыт. Эдэр уол киинэҕэ хаһан да харахтаабатах сайдыылаах олоҕун көрөн, дьоруойдар тылларыттан өй-толкуй ылан, оччолорго номнуо санаабыт: “Төрөөбүт түөлбэбитигэр туох эрэ уларытыыны киллэриэххэ наада”, -- диэн.

--Киһи араас үлэҕэ сылдьан уопут ылар. Бастатан туран, үөрүйэҕи, сатабылы, иккиһинэн, күрэстэһии тыынын иҥэринэҕин. Биһиги олохпут бүтэн-оһон биэрбэт охсуһууттан турар. Күннэтэ күөрэйэр кыһалҕалар уйаммытын-хатаммытын тургуталлар, олору кыайан, иннибит диэки дьулуһабыт, -- диэн санаатын үллэстэр.

Родион Капитонович сааһын тухары, харыс да сири халбарыйбакка, төрөөбүт улууһугар олорор уонна дойдута сайдарын туһугар түбүгүрэр. Онуоха кыһамньы эрэ буолбакка, билии уонна үөрэх улахан суолталаахтарын бэлиэтиир. Ол курдук, 1981 сыллаахха Дьокуускайдааҕа тыа хаһаайыстыбатын техникумун ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ. Ол эрээри үөрэх бириэмэ ирдэбилигэр сөп түбэһэрэ ордук. Онон аныгы кэм салайааччыта буолаары, 2009 сыллаахха Судаарыстыбаннай сулууспа Уһук Илиннээҕи академиятыгар уһуйуллан, менеджер идэтин баһылаабыта.

Өр сыллаах сыралаах үлэтэ элбэх наҕарааданан бэлиэтэммитэ. Үөһэ этэн ааспыкка эбэн эттэххэ, Родион Капитонович өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар кылаатын иһин РФ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин Махтал суругун, СӨ Ил Түмэнин Бочуоттаах грамотатынан туппута.

Бырамыысыланнай оройуоҥҥа тыа хаһаайыстыбата сайдыахтаах

Киинэ мэхээнньигин кэнниттэн 22 саастаах эдэркээн уол Нүүйэҕэ лесниктээбитэ. Онтон биригэдьиир быһыытынан үлэлииригэр, салайар сатабыллааҕын көрөн, сыыйа үрдэтэн саҕалаабыттара. Кэлин «Ленскэй» уонна «Нүүйэ» сопхуостарга дириэктэрдээбитэ. Улахан Патом производственнай учаастагар сэбиэдиссэйдээбитэ.

Нүүйэ нэһилиэгин дьокутаатынан талыллыбыт сылларыгар быыбардааччылар накаастарынан Нуотара туспа сэлиэнньэ буоларын күүскэ туруорсубута. Бу туруулаһыы нэһилиэк инники сайдыытыгар улахан суолталаах быһаарыы буолбута. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун 1992 сыл бэс ыйын 16 күнүнээҕи 1023-XII №-дээх уурааҕар олоҕуран, Нуотара Ленскэй улууһун (оройуонун) Нүүйэ нэһилиэгин (тыа уокуругун) састаабыттан туспа араарыллыбыта.

--Саха былыр-былыргыттан хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитэр норуот буоллаҕа. Биһиги улууспут оҥорон таһаарара элбэх буолан, бэйэтин бэйэтэ хааччынар, онон олохтоох бүддьүөтэ улахан. Холобур, былырыын улуус бүддьүөтүгэр 118 мөл. солк. көрүллүбүтэ, быйыл 80-тан тахса мөл. солк. Аныгылыы хотоннору тутуу, хомунаалынай инфраструктура тиһигин оҥоруу сылын аайы ыытыллаллар.

Бырамыысыланнас тэрилтэлэрэ урут пиэрмэлээх буолаллара. Кэлин сүрүн хайысха буолбатах диэн, хотоннорун олохтоох дьаһалта көрүүтүгэр биэрбиттэрэ. Оннук дьаһаныы сатамньыта суох буолан, утуу-субуу эстэн, ыһыллан хаалбыттара. Онон 2015 сыллаахха “АЛРОСА” хампаанньа, дуогабар түһэрсэн, Батамай сэлиэнньэтигэр үүтү астыыр сыах арыйан, хотон тутан, билигин “Батамай” ХЭТ биир улахан хаһаайыстыбаҕа кубулуйда.

Маны тэҥэ улууска, үгэс быһыытынан, хортуоппуйу, хаппыыстаны дэлэччи олордобут, - диэн улууска билиҥҥи туругу кылгастык билиһиннэрдэ.

Дьон итэҕэлин ылан

Үйэ кирбиилэригэр, олох уларыйар кэмигэр, 2000 сыллаахха Родион Капитонович Нуотара дьаһалтатыгар үлэлии киирэр. Бастаан землеустроителлээбитэ, 1-кы категориялаах исписэлиис да буола сылдьыбыта.

Өйдүүргүт буолуо, 2001 сыллаахха Ленскэй куората ууга баран, дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин бэйэтинэн кэлэ сылдьыбытын. Кини улахан куораттарбытыгар -- Дьокуускайга, Өлүөхүмэҕэ, Ленскэйгэ – халаан уутуттан көмүскүүр гидротехническай-инженернэй эбийиэктэри тутарга сорудах биэрбитэ. Федеральнай киинтэн үбүлээһин кэлэн, күргүөмнээх үлэ Ленскэйгэ барбыта. Маныаха Родион Капитонович оруола эмиэ баар. Бу кэмҥэ землеустроитель буолан, суоту-учуоту барытын кини оҥорбута.

Ити кэмҥэ олохтоохтор мындыр толкуйдаах, ылыннарыылаах тыллаах, туруорсуулаах киһилэрин Дьокуускай куоракка өрөспүүбүлүкэ таһымнаах улахан мунньахтарга үс төгүл Ленскэй улууһун аатыттан дэлэгээт быһыытынан талан ыыппыттара.

Кини сир-уот боппуруостарыгар элбэҕи ситиспитэ. Ону таһынан анал бырайыактары олоххо киллэрэр сорудах эмиэ киниэхэ сүктэриллибитэ. Эппиэтинэстээх үлэһити 2004 сыллаахха Нуотараҕа баһылыгынан таланнар, Родион Капитонович 2012 сылга диэри икки болдьох үлэлээбитэ.

Аҕыс сыл устата баһылыктыыр манан дьыала буолбатах. Бу сыллар устата нэһилиэк култуурунай, экэнэмиичэскэй, социальнай эйгэлэрин өрө тардыыга киэҥ далааһыннаах үлэ ыытыллан, нэһилиэк биир бастыҥнар ахсааннарыгар киирбитэ.

--Улахан болҕомтону социальнай хайысхаҕа уурарбыт. Сэрии, тыыл, үлэ бэтэрээннэрин бырааптара күөмчүлэммэтигэр, күннээҕи олохторун чэпчэтэргэ. Ыччаты уонна үүнэн эрэр көлүөнэни кытары хас да бырагырааманан үлэлээбиппит. Кыамммат дьоҥҥо аадырыһынан көмө олохтоммута, - диэн Родион Капитонович ахтар.

2012-2019 сылларга Ленскэй улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччытынан таһаарыылаахтык үлэлиир. Тыа хаһаайыстабытын ымпыгын-чымпыгын баһаарсар буолан, бу салааны түргэн тэтиминэн сайыннарар. Холобур, АЛРОСА Батамайдааҕы кыылы иитэр комплексын Ленскэй оройуонун салайыытыгар биэрэригэр элбэх мөккүөрдээх боппуруос баара, ону Родион Капитонович хайаларыгар да табыгастаах гына быһаарбыта.

Кини управление начаалынньыгынан үлэлиир кэмигэр тыа сирин үлэһит дьонун өйүүр, көҕүлүүр тэрээһиннэр тиһигин быспакка ыытыллаллара. Ол курдук, Бэчинчэҕэ тыа хаһаайыстыбатын бастыҥнарын чиэстиир улуустааҕы ыһыаҕы ыһар үгэс олохтоммута. Чамчаҕа -- Сылгыһыт күнэ, оттон Нуотараҕа -- Булчут күнэ. Ити буоллаҕа -- дьоҥҥо чугас, ыкса үлэлээһин биир көстүүтэ!

2019 сылтан эдэр сааһын эйгэтигэр эргиллэр -- Ленскэй лесничествотыгар үлэҕэ киирэр. Өрөспүүбүлүкэ бары министиэристибэлэрин, бөдөҥ хампаанньалары кытары ыкса үлэлэһэн, дьиэ тутуутугар барсар мастаах улуус ойуурун хаһаайыстыбатын сайыннарыыга сүүрэр-түбүгүрэр.

Дьиэ кэргэнтэн барыта саҕаланар

Родион Капитонович -- улахан уопуттаах салайааччы, дьиҥнээх сирдээччи. Ханнык да дуоһунаска ананнар, бэйэтин тула баҕалаах дьону түмэн, бэртээхэй хамаанданы тэринэр. Утумнааччылары, эдэр каадырдары иитэн-такайан таһаарара эмиэ үтүө холобур буолар. 

2013 сыллаахха Ленскэй оройуонун дьокутааттарын III ыҥырыытыгар талыллыбыта. Онтон кынаттанан, 2018 сыллаахха Ил Түмэн VI ыҥырыытыгар хандьыдаатынан турбута уонна куоластааһыҥҥа кыайбыта.

--Дьокутааттыырым тухары ордук социальнай боппуруостарга күүскэ үлэлиибин. Маныаха өр сыллаах араас үлэҕэ уопутум көмө буолар.  Ил Дархаммыт Айсен Николаев үүммүт сылы Ийэ сылынан биллэрдэ. Бу саамай сөптөөх быһаарыы. Дьиэ кэргэнтэн барыта саҕаланар – хайдах киһини иитэрбит, уопсастыбабыт тутула. Дэриэбинэ да ыала табыгастаах усулуобуйаҕа олоруохтаах. Ол иһин суолу оҥорууну, гааһы киллэриини туруорсабыт. Ил Түмэн бары кэмитиэттэрэ үлэлэһэннэр, Арассыыйа куораттарыгар субсидиялаах билиэттэринэн көтөр буоллубут. Судаарыстыбаннай Мунньах ылынар сокуоннара барыта олох хаачыстыбатын үрдэтиигэр туһуланаллар.  

Ааспыт сылтан тыа хаһаайыстыбатыгар көмө мэхэньиисимэ уларыйбыта. Олохтоох бэйэни салайыныыга биэс боломуочуйаны тириэртибит. Ол оройуон иһигэр үлэлииргэ төһүү күүс буолуо диэн эрэнэбит.

Билигин лесничествоҕа үлэлиирим быһыытынан, экология боппуруостарыгар болҕомтобун уурабын. Биһиги улууспутугар гаас, ньиэп хостонор. Маныаха айылҕа туругар бырамыысыланнай хампаанньалар эппиэттииллэрин ирдиибит. “Роснефть” хаспыт-түөрбүт сирдэригэр мас олордон саҕалаата. “Ыраас уу” бырайыагынан ууну ыраастыыр эбийиэктэр тутуллаллар. Кэлиигэ-барыыга суол өрөмүөннэрэ сылын ахсын ыытыллаллар.

Өрөспүүбүлүкэбит -- биһиги уопсай дьиэбит

Ил Түмэн уонна оройуон дьокутааттарыгар ыччат элбиирэ үөрдэр. Үөрэхтээх, билиигэ-көрүүгэ талаһар эдэр дьону өйүүр кэм кэллэ. Маныаха олохтоох бэйэни салайыныыга киирэн эрэр уларыйыылар төһүү күүс буолуохтара. Улуус баһылыга кэскиллээх ыччаты көрөн, нэһилиэк салайааччытынан аныа, ол кинилэр бэйэлэрин кыахтарын көрдөрөллөрүгэр усулуобуйа буолуо.

Өрөспүүбүлүкэбит -- биһиги уопсай дьиэбит. Кинини харыстыах, таптыах, сайыннарыах тустаахпыт, - диэн тылларынан Родион Капитонович кэпсэтиибитин түмүктээтэ.

“Ил Түмэн” издательскай дьиэ кэлэктиибин аатыттан Родион Капитоновиһы өрөгөйдөөх үбүлүөйүнэн эҕэрдэлиибит, өссө элбэх ситиһиини, кытаанах доруобуйаны баҕарабыт.

Галина МАТВЕЕВА.