Мунньаҕы   Ил Түмэн  тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин үүннээн-тэһииннээн ыытта. Бу ураты суолталаах кэпсэтиигэ ситэриилээх былаастан  СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Денис Белозеров уонна тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов кытыннылар. Ыраахтан-чугастан кэлбит тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлии сылдьар исписэлиистэр, салайааччылар, улуус баһылыктара «Дьэ эбээт, эппиэттэтэн баран тэйэр буолуохтаахпыт» диэбиттии интэриэһиргиир, хаһаайыстыбаларыгар баар тыҥаан турар боппуруостары быһаартарар сыаллаах ыйытыылары бары үтүктүспүт курдук биэрдилэр.  л Түмэҥҥэ тыа хаһаайыстыбатын I декадатыгар аналлаах тэрээһиннэр чэрчилэринэн, ааспыт нэдиэлэҕэ «СӨ Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын туһунан” сокуонунан салайтаран тыа хаһаайыстыбатын   бородууксуйатын оҥорон таһаарыы тиһигин саҥаттан оҥоруу» диэн тиэмэҕэ бырабыыталыстыба чааһа буолла. Хоту улуустартан анаан-минээн кэлэн кыттыбыттара тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыы чахчы наадалаах боппуруос буоларын итэҕэтиэн итэҕэтэр.  Тыа хаһаайыстыбатынан быһаччы дьарыктана сылдьар 150-ча киһи кытынна. 

Сүрүн дакылаат

Сүрүн дакылааты  тыа хаһаа­йыстыбатын миниистирэ Александр Атласов оҥордо. Кини сүрүннээн тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыы судаарыстыба  сүрүн өйөбүлүгэр сылдьарын туһунан иһитиннэрдэ. Сүрүн сыалынан-соругунан  тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатынан өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин хааччыйыы буолара ыйылынна.  Ил Дархан Айсен Николаев «Тыа хаайыстыбатын сайыннарыы стратегическэй хайысхалара» диэн 232 №-дээх ыйааҕар этиллэринэн,  аны түөрт сылынан (2024 сылга) өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин  61 % олохтоох үүтүнэн уонна үүт бородууксуйатынан хааччыллыахтаах. Судургутук өйдүүр буоллахха, атын эригийиэннэртэн үүт ас киириитэ лаппа аччыахтаах. Билигин, кистэл буолбатах, үгүс маҕаһыыннарбытыгар атын эригийиэнтэн аҕалыллыбыт үүт ас дэлэйдик анньыллан турар. Итинэн сылыктаатахха, өрөспүүбүлүкэбитигэр үүт аһы оҥоруу мөлтөҕө көстөр. Онон тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр  уонна тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорооччуларга кытаанах сорук турар, түөрт сылынан 61 % олоххо киириэхтээх.

«Үүтү туттарар тэрилтэлэр испии­һэктэрин муниципальнай оройуоннар быһаараллар. 2018 сыллаахха  оҥорон таһаарар 40 тэрилтэ баар эбит буоллаҕына, былырыын кыччаан 36 буолбуттар. Итинтэн  26-та — кээпирэтиип. Үүтү туттарааччылар  үгүстэрэ  чааһынай дьон уонна бааһынай хаһаайыстыбалар. Кинилэр төһө кыалларынан нэһилиэк уонна оройуон таһымынан кээпэрэтиипкэ холбоһон, бары бииргэ үүтү туттарыыны уонна үүт бородууксуйатын оҥоруу боппуруоһун быһаарарга дьулуһуохтарын наада», —диэн Александр Атласов этэр. Кини этэринэн, үгүс улуустар  суол-иис мөлтөҕүттэн уонна нэһилиэктэр  икки ардылара ырааҕыттан сылтаан хастыы даҕаны үүтү тутар  тэрилтэлэри тэрийэллэр. Холобур, Сунтаар улууһугар 5, Мэҥэ Хаҥаласка 4, Кэбээйигэ, Уус Алдаҥҥа уонна Хаҥаласка 4-түү анал тэрилтэлэргэ тиийэ бааллара биллэр.

Ыйытыылар

Ил Түмэн дьокутаата  Алексей Еремеев Нам улууһугар тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар үлэлии сылдьааччылар ааттарыттан  үүтү туттарааччыларга нолуок (НДС) төлөбүрүн кыччатыы баар буолуоҕун сөбүн туһунан ыйыппытыгар, миниистир Александр Атласов билиҥҥи туругунан 800 мөл. солк тиийэр эргиирдээх үүт аһы оҥорооччулар, соҕотуопкалааччылар  нолуоктан (НДС) босхолонуохтаахтарын туһунан этии РФ Госдуматыгар киирбитин туһунан иһитиннэрдэ.

Дьокутаат Михаил Гуляев тустаах министиэристибэ улуустарга тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар кээпэрэтииптэри өйүүргэ былаан быһыытынан туох үлэни ыытарын ыйыппытыгар, миниистир Александр Атласов ааспыт сылтан өрөспүүбүлүкэтээҕи бырайыак үлэлээн, федеральнай киини кытта сөбүлэһии оҥоһуллан,  фермердэри уонна кээпэрэтииптэри өйүүргэ 2024 сылга  диэри 600 мөл. солк көрүллүөхтээҕин туһунан иһитиннэрдэ.

Дьокутаат Петр Аммосов  үүт тутар пууннарга үүт сыатын быһаарыыга кыһалҕа баарын туһунан боппуруоһу күүскэ туруорда. Ити кыһалҕа баарын өрүү истэбит. Онон итиннэ бүтэһик туочука туруоруллара уолдьаспыт быһыылаах.

Түмүк оннугар

Ил Түмэҥҥэ  тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин: «Ил Дархан Айсен Николаев  өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыгар, дьокутааттарга уонна олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар тыа хаһаайыстыбатын өйөөһүҥҥэ  саҥа механизмы толкуйдаан, 2021 сылтан субсидия саҥа механизмын олоххо киллэрэр туһунан сыалы-соругу туруорбута.  Биһиги бүгүн өрөспүүбүлүкэ  тыатын хаһаайыстыбатын сайдыытын туһунан сокуону олоххо киллэриигэ  тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥоруу систиэмэтин саҥалыы аттаран оҥоруу боппуруоһун көрдүбүт. Итинтэн сиэттэрэн, кэлэр өттүгэр бары биир санааҕа кэлэн, тустаах сокуон үчүгэйдик үлэлиирин туһугар кыһаллыахпытын наада», — диэн мунньаҕы түмүктүүр тылыгар эттэ. 

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гого­лев тыа хаһаайыстыбатын декадатын чэрчитинэн, хас даҕаны анал тэрээһиннэр ыытыллыахтаахтарын этэн туран, олунньу 14 күнүгэр ол аата бүгүн декаданы  түмүктүүр  Ил Түмэн  тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ  сис кэмитиэтин  мунньаҕар  сөптөөх быһаарыылар ылыллыахтара диэн эттэ.  “Тыа хаһаайыстыбатыгар туһааннаах 15 эрэ сокуоннаахпыт. Анал декаданы тэрийэ сылдьан, биһиги сокуоннарга уларытыыны киллэриэххэ диэн эттибит.   Декада анал тэрээһиннэригэр   бары көхтөөхтүк кыттыҥ уонна этиилэргитин киллэриҥ», — диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.

Этиилэр

Үп-харчы оҥорон таһаарааччыга быһаччы бэриллэрэ буоллар

Елена Тутукарова, Бүлүү улууһун I Күүлэт нэһилиэгэр баар «Күүлэт»  ПК  бэрэссэдээтэлэ:

— «Меркурий» бырагырааматтан элбэх ыал чаҕыйан үүт туттаралларын тохтоттулар. Бу кыһалҕаны биир кэлимник көрөн, дьону-сэргэни бэлэмнээн, бары усулуобуйаны тэрийэн баран, сыыйа-баайа киллэриэххэ баара.

 Билиҥҥи туругунан тыа хаһаайыс­тыбатыгар көрүллэр үп-харчы араас оператордар, биир кэлим оҥорон таһаарааччылар нөҥүө бара турар буолан тыа сиригэр үлэлиир дьоҥҥо сороҕо эрэ тиийэр. Онон көрүллэр үп-харчы оҥорон таһаарааччыга быһаччы тиксэрин ситиһиэххэ баара.

Эккэ субсидия  бэриллиэн  наада

Николай Сартаев, Таатта улууһун Уолбатыгар баар «Уолба» СХПК дириэктэрэ:

— Бэрт мунньах буолан ааста. Кэлбит дьон тыа таһаайыстыбатын сайыннарыыга   санааларын, этиилэрин туох баарынан эттилэр. Тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарааччыларга сөптөөх көмө наада диэн туруорсабын. Иллэрээ сыллааҕыта эккэ субсидия баарын былырыын сотон кэбиспиттэрэ соччото суох этэ. Эккэ хайаан да субсидия баар буолуохтаах дии саныыбын. Иккиһинэн¸ үүт сыаната үрдүүрэ адьас уолдьаста. Аҥаардас сэлээркэ лиитэрэтин сыаната 61 солк. буолан турар.

Александр ТАРАСОВ