Иирсээн күөртээмэ

Бэс ыйын 1 күнүттэн үөрэҕинэн сирэйдэнэн, социальнай, расовай, омугунан уонна итэҕэлинэн атааннаһыыны, иирсээни күөртүүр сокуонунан бобулунна. Ол эбэтэр уһуйааччылар оскуола үөрэнээччилэригэр уонна устудьуоннарга атын норуоттар устуоруйаларыгар, омук быһыытынан уратыларыгар, итэҕэллэригэр уонна култуураларыгар сыһыаннаах, дьиҥ чахчы кырдьыга биллибэт, омук аатын-суолун хараардар чахчылары кэпсииллэрэ, туһаналлара көҥүллэммэт. Сокуону оҥорооччулар этэллэринэн, бу нуормалар ыччат ортотугар сымыйа иһитиннэриилэр уонна Арассыыйаны утары аҕытаассыйалар сиэрэ суох тарҕаналларын бопсуохтаахтар. Маны таһынан, судаарыстыбаннай былаас уорганнара, бэйэни салайыныы уорганнара, о.д.а. боломуочуйалаах тэрилтэлэр үөрэтэр уонна сырдатар үлэлэри ыытар бырааптаннылар.

Симканы ылыы

Бэс ыйын 1 күнүттэн сим-хаарталары онлайн регистрациялыыр кыах үөскээтэ. Суотабай төлөпүөннэри IMEI нүөмэринэн (мобильнай тэрил идентификаторынан) араарар кыахтаннылар.

Дистанционнай көрүҥүнэн дуогабар түһэрсии кэмигэр гражданины ЕСИА уонна биометрическай систиэмэлэр көмөлөрүнэн кимин-тугун быһаарыахтара.

Сокуоҥҥа этиллэринэн, корпоративнай мобильнай сибээһинэн туһанааччылар эмиэ идентификацияны ааһыахтара. Манна тэрилтэ эбэтэр урбаанньыт ЕСИА систиэмэтигэр бигэргэммит учуоттанар сирэйдээх буолуохтаах. Учуоттанар сирэйгэ суотабай төлөпүөн нүөмэрин туһунан толору иһитиннэрии киириэхтээх.

Суотабай оператордар сокуону тутуһууларын анал информационнай систиэмэ хонтуруоллуурун туһунан этиллэр.

Гречка дэписсиитэ

Бэс ыйын 5 күнүттэн Арассыыйа иһиттэн гречканы, гречкаттан оҥоһуллубут куруппаны уонна бурдугу кыраныысса таһыгар таһааран атыылыырга быстах кэмнээх бобуу уурулунна.

Бу миэрэ 2021 сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри үлэлиирэ этиллэр. Ол гынан баран, гуманитарнай көмө быһыытынан гречка кыраныысса таһыгар тахсара көҥүллэнэр. Маны таһынан, кыраныысса таһыгар баар Арассыыйа байыаннай эбийиэктэрин хааччыйар бобуллубат. РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһитиннэриитинэн, 2020 сыл алтынньытыттан гречканы омук дойдуларыгар таһааран атыылааһын кээмэйэ биллэ улааппыт. Инньэ гынан, дойду иһигэр дэписиит үөскүүр чинчилэммит. Ону бопсор туһуттан, маннык сокуон ылыллыбыт.

Омуктары тургутуу

Бэс ыйын 7 күнүттэн Арассыыйаҕа патенынан үлэлиир эбэтэр быстах кэмҥэ олоро кэлэр омук дьонуттан нуучча тылын, РФ устуоруйатын уонна сокуоннарын билиилэрин алын таһымын бэрэбиэркэлиир буолуохтара.

Омуктар эксээмэни анал испииһэккэ киирбит үөрэх тэрилтэлэригэр туттарыахтара. Ол кэннэ билиилэрин туоһулуур сэртипикээттэри ылыахтара. Хас биирдии киһи сэртипикээтин туһунан дааннай үөрэх уонна идэтийии федеральнай реестригэр киириэҕэ.

Маны таһынан, бэс ыйын 7 күнүттэн үлэҕэ эбэтэр быстах кэмҥэ олохсуйууну көҥүллүүр сэртипикээт 3 сыл болдьохтоох буолуоҕа. Оттон олохсуйууну (ВНЖ) көҥүллүүр сэртипикээти болдьоҕо суох оҥороллор.

Омуктар билиилэрин бэрэбиэркэлиир эксээмэннэри Рособрнадзор сүрүннүүрэ чопчуланар.

Эргэ кинигэни учуоттааһын

Бэс ыйын 21 күнүттэн дойду үрдүнэн кинигэ пааматынньыктарын судаарыстыбаннай учуокка ылыахтара. Кинилэри култуура министиэристибэтин реестригэр киллэриэхтэрэ. Ону Арассыыйа судаарыстыбаннай бибэлитиэкэтин бигэргэммит саайтыгар угуохтара.

Кинигэ пааматынньыктарын ахсааныгар XVIII үйэҕэ диэри илиинэн суруллубут былыргы суруктар уонна 1830 сылга диэри бэчээттэммит эргэ кинигэлэр киирэллэр. Маны таһынан испииһэккэ “уһулуччу духуобунай, научнай уонна култуурунай суолталаах” диэн эспиэрдэр хамыыһыйалара быһаарбыт кинигэлэрэ хапсыахтарын сөп.

Эспиэрдэр хамыыһыйаларыгар бибэлитиэкэлэр коллегиальнай уорганнарын боломуочуйалаахтара киирэр бырааптаахтар. Докумуон кинигэ пааматынньыгын статуһун ураты идентификационнай нүөмэрин ыллаҕына эрэ анал реестргэ киирэр. Биирдиилээн дьон бэйэлэрин көрдөһүүлэринэн раритетнай кинигэлэрин ити реестргэ эмиэ киллэриэхтэрин сөп.  

Табаар да араастаах

Бэс ыйын 21 күнүттэн судаарыстыбаннай кэтэбил уорганнара табаар киһиэхэ куттала суоҕун туоһулуур декларациятын уонна сэртипикээтин, өскөтүн национальнай аккредитация систиэмэтиттэн тахсыбыт хампаанньанан бэриллибит буоллаҕына, дьиҥэ суоҕунан ааҕар бырааптаныахтара. Бу бэрээдэги РФ Бырабыыталыстыбата быһаарыаҕа. Эрдэтээҥҥи сокуонунан, өскөтүн судаарыстыбаннай контролердар табаар киһи доруобуйатыгар кутталлааҕын, сэрэхтээҕин биллэхтэринэ даҕаны, бэйэлэрэ суһал быһаарыныылары ылынар бырааптара суоҕа.  

Ыҥырыаны харыстаан

Бэс ыйын 29 күнүттэн ыҥырыалары агрохимикаттартан көмүскүүр судургутуйуо. Ол эбэтэр тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарааччылара бааһыналарыгар пестицидтары кутуохтарын үс күн иннинэ 7 км радиустаах сиргэ олорор бары ыҥырыаһыттары булгуччу сэрэтэллэрэ ирдэнэр буолуоҕа.

Санатан эттэххэ, 2019 сылга Арассыыйа 30 эрэгийиэнигэр пестицидтартан уонна агрохимикаттартан сылтаан 80 тыһ. ыҥырыа дьиэ кэргэнэ өлбүтэ. Ити сүрүн биричиинэтинэн – бааһыналары эмтээһин буолбута. 

Пестицидтары туттар фермердэр ыҥырыалаах хаһаайыстыбалары үлэлэрин кыраапыгын уонна ньыматын туһунан эрдэттэн сэрэтэр буолуохтара.

Бу сокуон ыҥырыа иитиитин сайыннарыыга анал бырагыраамалары оҥорорго усулуобуйалары үөскэтиэҕэ. Олохтоох былаастар буортулаах уонна контрафактнай бородууксуйаны утары охсуһалларыгар кыах биэриэҕэ. Эрэгийиэннэр бэйэлэрин сокуоннарын оҥорон, ыҥырыа итиитин олохтоох бүддьүөттэн өйүүр кыахтаныахтара.

Учаастак хаһаайыннаах буолуохтаах

Бэс ыйын 29 күнүттэн муниципальнай тэриллиилэр сир учаастактарын “учуоттамматах” хаһаайыттарын быһаарар эбээһинэстэниэхтэрэ. Ол эбэтэр быраҕыллыбыт эбэтэр туһаныллыбат сир учаастактарын хаһаайыттарын туһунан анал реестр оҥоруохтара.

Арассыыйаҕа толору бырааптаах хаһаайыттарынан буолалларыгар тиэтэйбэт хамсаабат баайы-дуолу бас билээччилэр элбэхтэр. Ол курдук, дьон ЕГРН регистрациятын ааһыахтарын уонна нолуок төлүөхтэрин баҕарбаттар. Билигин ЕГРН реестригэр 25 мөлүйүөн эрдэ учуоттаммыт эбийиэктэр хаһаайыттарын туһунан чопчу дааннайдар суохтар. Саҥа сокуонунан, иччитэх учаастактар хаһаайыттарын олохтоох муниципальнай тэриллиилэр быһаарар буолуохтара. Бу үлэҕэ ис дьыала уорганнара, нолуок сулууспата, Росреестр, РФ Биэнсийэҕэ пуондата, нотариустар кыттыһыахтара.

Эксээмэн ыстырааба

Бэс ыйын 29 күнүттэн миграннар эксээмэннэрин быраабылаларын кэһээччилэри ыстырааптыыр буолуохтара. Үөһэ этиллибитин курдук, Арассыыйаҕа үлэлии эбэтэр быстах кэмҥэ олохсуйа кэлэр миграннар нуучча тылын, Арассыыйа устуоруйатын уонна сокуоннарын билиигэ эксээмэн туттарыахтаахтар. Маныаха эксээмэн быраабылатын уонна бэрээдэгин кэспит дуоһунастаах сирэйдэр 5-10 тыһ. солк. тиийэ, юридическай сирэйдэр – 50-100 тыһ. солк тиийэ ыстырааптаныахтара. 

Маны таһынан...

Бэс ыйын 1 күнүттэн сыыр, моруосунай уонна аска туттуллар ыраас эбэтэр какаолаах муус маркировкалаах буолара ирдэниэҕэ. Ол курдук, атыыһыттар эбэтэр оҥорон таһаарааччылар бу бородууксуйаларга идентификационнай уонна “Честный ЗНАК” бэлиэни туруоруохтара.

2021 сыл бэс ыйын 1 күнүттэн 2023 сыл ыам ыйын 31 күнүгэр диэри Калининградскай уобаласка омук арыгытыгар анал бэлиэлэри туруорар эспэримиэн ыытыллыаҕа. Билигин арыгыны омук дойдулара бэйэлэрэ маркировкалаан ыыталлар. Саҥа сокуонунан, маннык анал бэлиэлэри Арассыыйа таможнятын ыскалыыттарыгар туруорар буолуохтара.

Бэс ыйын 1 күнүттэн үрдүк технологиялаах мэдиссиинэ өҥөлөрүн кээмэйин федеральнай клиникалар икки ардыларыгар үллэрии анал бэрээдэгэ олохтонно.

Бэс ыйын 7 күнүттэн дойдулар икки ардыларыгар таһаҕаһы тиэйии сокуона күүһүрэр. Саҥа нуормаларынан, омук дойдутун таһаҕаһы тиэйэр массыыната Арассыыйа суолун быраабылаларын кэспит уонна ыстыраабын төлөөбөтөх буоллаҕына, кинини кыраныысса таһыгар тохтотор уонна административнай ыстыраабын төлүүрүгэр модьуйар буолуохтара.

“Парламентская газета” матырыйаалынан.