Тустаах кэмитиэт  бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев   дьокутааттар куорпустара  Саха сирин социальнай-экэнэмиичэскэй туруга хайдаҕын-тугун  уонна өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн сэргэ 2021 сыллааҕы инвестиционнай бырагырааманы  (2022 уонна 2023 сыллары хабан  туран)  кытта билсэр сыаллаах-соруктаах мунньах ыытыллан эрэрин туһунан иһитиннэрдэ.

Ил Түмэн быһаарыытынан уонна РФ Үпкэ министиэристибэтэ  бигэргэппитинэн, 2021 сыллааҕы бүддьүөт бырайыага уонна 2022-2023 сыллардааҕы бүддьүөт торума  быйыл балаҕан ыйыгар бастакы ааҕыыга көрүллүөҕэ. Санатар буоллахха, муус устар 23 күнүгэр Ил Түмэн уочарата суох XVI  пленарнай мунньаҕар дьокутааттар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн барылын көрөр үлэ хаамыытыгар “нулевой истиилэр” диэн өйдөбүлү киллэрбитэ. Санатар буоллахха, бу Ил Түмэн үйэ чиэппэрэ туруорсубут үлэтэ олоххо киирбитэ.

СӨ экэниэмикэҕэ миниистирин 1-кы солбуйааччы Данил Саввинов  бэлиэтээбитинэн, 2020 сыл бастакы аҥаарыгар  бырамыысыланнай оҥорон таһаарыы   7,9 % кыччаабытын (алмааһы уонна таас чоҕу хостооһун кыччаабыт) түмүгэр, эригийиэннээҕи баалабай бородуукта (ВРП) 9 %-нан түспүт. Ол эрээри, барыта түһүү эрэ буолбатах. Холобур, ньиэби (12,8 %-нан) уонна  кыһыл көмүһү  (4,7 %-нан) хостооһун төттөрүтүн үрдээбит.  Онон итинэн сиэттэрэн,  2020 сыл устатыгар бырамыысыланнай оҥорон таһаарыы индексэ 101,1 %-ҥа тиийиэ диэн сабаҕалыыллар.  Ол да буоллар, эригийиэннээҕи  баалабай бородуукта 99,4 %-ҥа тэҥнэһиэхтээҕэ биллэр.  Тастан инвестиция киириитэ ааспыт сыллааҕар икки төгүл түспүт.  Бэс ыйын 1 күнүнээҕи туругунан инфляция 4 % буоллаҕына,  сыл түмүгүнэн 3,4    %-ҥа тэҥнэһиэҕэ.  Сыл устата үлэтэ суох буолуу 8,8 % буолара биллэр. Ааспыт сылга ити сыыппара 6,9 % этэ. 

2020 сылга үлэ орто дохуота 65 тыһ. 69 солк. тэҥнэһиэҕэ. СӨ Экэниэмикэҕэ министиэристибэтэ икки барыйааны көрө сылдьар. Базовай дэниллэр былааҥҥа сүрүн оруолу тас экэниэмикэ уонна  экэнэмиичэскэй бэлиитикэ ылалларын таһынан национальнай былаан быһыытынан Уһук Илиҥҥи уокурук 2024 сылга диэри сайдыахтаах социальнай-экэнэмиичэскэй бырагыраама быһаарар суолталаахтар. 2020 сылга ньиэп орто сыаната олохтонуохтаах. Аан дойду экэниэмикэтигэр ньиэп сыаната 40 долларга эппиэттиир буолуохтаах. Билигин доллар кууруһа, ортотунан, 69,8 долларга тэҥнэһэр. Оттон консервативнай дэниллэр былаан билиҥҥи санитарнай-эпидемиологическэй балаһыанньаттан тутулуктаныаҕа, ол эбэтэр коронавирус дьаҥа саҥаттан өрө турар түбэлтэтигэр экэниэмикэҕэ, биллэн турар, бытаарыы тахсыаҕа. Бу барыйааҥҥа 2020 сылга  ньиэп сыллааҕы орто сыаната 38 долларга тиийиэхтээх, доллар кууруһа 70,4 солк. буолуохтаах.  2020 сылга экэниэмикэ туруга түһэр буоллаҕына,  экэниэмикэ миниистирин 1-кы солбуйааччы Данил Саввинов этэринэн, 2021 сыл бүтүүтүн диэки экэниэмикэ чөлүгэр түһэриллиэхтээх. Сыл устатыгар  саҥа инвестиционнай      бырайыактар олоххо киирэллэрин түмүгэр, ньиэби, гааһы, таас чоҕун хостооһун улаатыахтаах. 2022 сылтан алмааһы хостооһун 22,9 мөл. каратынан кыччыахтаах. 2020 сыл устатыгар  өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн орто хамнас 76 тыһ. 338 солк. буолуохтаах, 2021 сылга ити 80 тыһ. 582 солк. тэҥнэһиэхтээх.  

Норуот дьокутааттарыттан  Виктор Федоров, Нюргуяна Захарова, Иван Данилов, Яков Ефимов, Гаврил Парахин, Петр Гоголев, Виктор Губарев, Алена Атласова, Алена Атласова, Виктор Губарев, Гаврил Парахин, Владимир Чичигинаров, Феодосия Габышева  дакылаатчыкка ыйытыылары биэрдилэр. Дьокутааттар  бырамыысыланнай тэрилтэлэр  эригийиэннээҕи баалабай бородуукта үрдүүрүгэр туох былааннаахтарын быһаарарга этии киллэрдилэр. Итини тэҥэ, ити боппуруоска   ИТ-технология уонна креативнай биисинэс экэниэмикэлэрин итиннэ учуоттуулларыгар эттилэр. Дьокутааттар өрөспүүбүлүкэҕэ национальнай бырайыактары олоххо киллэрии хайдах-туох баран иһэрин ыйыталастылар.

Салгыы СӨ үпкэ миниистирин солбуйааччы Павел Багынанов  өрөспүүбүлүкэ 2021 сыллааҕы бүддьүөт бырайыагын билиһиннэрдэ. Дакылаатчыт сүрүннээн эригийиэннээҕи бүддьүөт дохуоттаах чааһын  билиһиннэрдэ. 2022 сылтан территориялары урутаан сайыннарар резиденнэр (хампаанньалар)   саамай кыччаабыта 10 %-ҥа диэри нолуок төлүөхтэрэ, бу иннинэ тустаах хампаанньалар атахтарыгар бигэтик туруохтарыгар диэри нолуогу  төлүүртэн босхоломмуттара. Онон көрөрбүт курдук, 2022 сылтан бэйэбит хампаанньаларбын бүддьүөккэ дохуот киллэрэн өйөбүл буолуохтара. Федеральнай бүддьүөттэн дотация быһыытынан 2021 сылга 42 млрд. 88 мөл. солк., 2022  сылга 52 млрд. 579 мөл. солк. уонна 2023 сылга 52 млрд. 579 мөл. солк. киирэрэ күүтүллэр.

 СӨ үпкэ миниистирин солбуйааччы Павел Багынанов  бастакы уочарат хамнаһы, социальнай төлөбүрдэри сэргэ эргэ дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматын уонна тулаайах оҕолору дьиэнэн хааччыйыы эбээһилистибэлэрэ инники уочаракка туралларын санатта.  2021 сылга социальнай ороскуоту толуйарга 202 млрд. 780 мөл. солк. наада эбит.

Дакылаатчыкка норуот дьокутааттара Нюргуяна Захарова, Иван Данилов, Гаврил Парахин, Виктор Губарев, Алена Атласова, Виктор Губарев, Елена Голомарева, Гаврил Парахин, Андрей Находкин  ыйытыылары биэрдилэр уонна  бүддьүөт бырайыагар сүрүн тумус туттуллар хайысхалары учуоттуулларыгар эттилэр. СӨ экэниэмикэҕэ миниистирин 1-кы солбуйааччы Данил Саввинов 2021 сыллааҕы инвестиционнай бырагыраамалары сэргэ, 2022 уонна 2023 сыллааҕылары холбуу тутан билиһиннэрдэ. Манна сүрүннээн   федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ бүддьүөттэриттэн тэҥинэн үбүлүнэр инвестиционнай бырагыраамалар сэргэ ситэ тутулла илик эбийиэктэр  сүрүн болҕомтоҕо  сылдьаллара этилиннэ.    

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев мунньаҕы түмүктүүрүгэр өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн дьүүллэһиигэ  маннык хабааннаах быраактыка баара бырабыыталыстыба уонна  парламент бииргэ үлэлииллэрин көрдөрөрүн туһунан тоһоҕолоон бэлиэтээтэ уонна дьокутааттарга бэйэлэрин хайысхаларынан бүддьүөт бырайыагын оҥорууга кытталларыгар эттэ. Итинэн сиэттэрэн, норуот дьокутааттара бырабыыталыстыбаны кытта тумус туттуллуохтаах национальнай бырайыактары быһаарарга бииргэ үлэлиэхтэрэ уонна кылгас кэм иһигэр чопчу этиилэрин киллэриэхтэрэ.

Ил Түмэн пресс-сулууспатын матырыйаалларынан оҥоһулунна.