Саҥа талыллыбыт састаап үлэтин номнуо Конституцияҕа киирэр көннөрүүлэр иһин куоластааһыҥҥа уопсастыбаннай кэтээччи быһыытынан саҕалаабыта. Маннааҕы уопсастыбынньыктар эмиэ бары көхтөөхтүк кытыннылар. Ол курдук, Сунтаар кэтээччилэрин эппиэтинэстээҕинэн СӨ Уопсастыбаннай палаататыгар 2017 сылтан чилиэн Надежда ЛЬВОВА үлэлээтэ.

 --  Куоластааһын этэҥҥэ ааста, туох да кэһиллиитэ суох. Улууспутугар  барыта 117 кэтээччи үлэлээтэ. Тус бэйэм бу көннөрүүлэр ылыныллар буолбуттарыттан үөрэбин. Тоҕо диэтэххэ, киһи этэҥҥэ, сарсыҥҥыга эрэллээх, байылыаттык, көмүскэллээх олоруутун мэктиэлиир уларытыылар, -- диэн кэпсээнин саҕалыыр Надежда Григорьевна Львова. 

-- Уопсастыбаннай палаатаҕа эйигин хайдах талбыттарай?

-- Мин, дьиҥэр, урут уопсастыбынньык буолбатах этим. Норуоккар туһалыыр, дьоҥҥо күүс-көмө буолар өй-санаа сыыйа кэлэр эбит: бэйэҥ атаххар бигэтик турдаххына. Санаан да көрдөххө, тугу да ситиспэккэ, туга да суох сылдьан, хайдах көмөлөһүөххүнүй? Утары уунардаах эрэ буоллаххына, эн дьон кыһалҕатын быһаарарга кыттыһаҕын, тугу эрэ сүбэлиир, тэрийэр кыахтанаҕын.

Кырдьыга да, киһи баай-дуол өттүнэн туоллаҕына, аны духуобунас өттүнэн ситэргэ дьулуһар эбит. Ол иһин мин аан дойдуну кэрийэн, сонун идиэйэлэри ылабын, норуоттар икки ардыларынааҕы дьаарбаҥкаларга сылдьан, бизнеспэр саҥа сүүрээннэри киллэрэбин, сэминээрдэргэ үөрэнэн, салайааччы быһыытынан таһыммын үрдэтинэбин, ситиһии кистэлэҥин туһунан кинигэлэри ааҕан, олоҕу көрүүбүн кэҥэтэбин, араас уһуйааннарга  дьарыктанан, дьоҕурбун арыйабын. Итинник бэйэбин сайыннаран, үтүөнү үөдүтэргэ дьулуһабын, дьон-сэргэ олоҕун тупсарар туһугар туруулаһабын. Онуоха бу Уопсастыбаннай палаатам тирэх буолар.

--Сөпкө этэҕин, киһи утары уунардаах буоллаҕына эрэ, тугу эмэ көмөлөһөр...

 --Оннук. Урут да, билигин да меценаттарынан урбаанньыттар, эргиэмсиктэр, атыыһыттар буолаллар. Былыргылартан холобурдаатахха,  Өймөкөөн I гильдиялаах атыыһыта Кырбаһааҥкын бэйэтин харчытынан оскуола туттарбыта буолбаат? Эбэтэр Манньыаттаах Уолун ылан көрүөххэйиҥ. Хойукка диэри кини дьэндэппит дьиэтэ маҕаһыын буолан турбута. Оттон билиҥҥилэртэн этэр буоллахха, бу дьаҥ турбут кэмигэр “MyTona” уонна “Indriver” салайааччылара кыттыһан, 45 мөлүйүөнү өрөспүүбүлүкэҕэ биэрбиттэрин билэҕит. Ол иһин  мин байар диэн тылтан кыбыстыбаппын. Баай диэн ол аҥаардас мааны мал-сал эрэ буолбатах ээ, бу -- атын таһымҥа тахсыы, бэйэҕэ эрэллээх буолуу, духуобунай эйгэҥ кэҥээһинэ, дьоҥҥо туһаны аҕалыы.

Сэбиэскэй кэмҥэ байылыаттык олорорго дьулуһар киһи сэмэлэниэх курдуга. “Ити киһи хараҕа харчыга кыбыллыбыт, түүннэри-күнүстэри үлэлиир”, -- диэн, олоҕун уйгутун оҥосто сатыыр киһини саҥараллара. Оннук өй-санаа дьону баартыйа ыйыытынан эрэ сылдьар, былаас хааччаҕыттан тахсыбат, судаарыстыба биэрэр өҥөтүнэн эрэ олорор толорооччуга кубулуппута мэлдьэх буолбатах. Дьэ, билигин ол кэнэн өйдөбүл сүтэн, аныгы дьон кыахтаахтык олорорго туруулаһан үлэлиир, айар-тутар буоллулар.

-- Эн тугунан дьарыктанаҕын?

-- Мин 2000 сыллар саҕаланыыларыгар Новосибирскайдааҕы финансовай институту бүтэрэн баран, Сунтаарбар кэлэн, түптээх үлэни булбакка, тугу эрэ толкуйдуурга быһаарыммытым. Оччолорго тыа дьоно, дьэ, ИП буолуталаан, маҕаһыын арынан эрэр кэмнэрэ этэ. Мин эмиэ ити эйгэҕэ холонон көрүөхпүн баҕарбытым. Тоҕо диэтэххэ, Новосибирскайга үөрэнэр кэммэр экспедитордаабытым, онон эргиэҥҥэ син уопуттааҕым, итиэннэ үп үөрэҕин бүтэрдэҕим дии. Ол гынан баран, бэҕэһээҥҥи устудьуоҥкаҕа туох улахан уурунуу баар буолуой? Мунньан-холбоон, 20 эрэ тыһыынчалааҕым... Ити кыра суума кыаһылыыр адаҕатын улахан баҕам төлө көтөн, бизнескэ харса суох хорсуннук хардыылаабытым. Бастаан утаа ол-бу бытархай сээкэйдэри атыылаан, били 20000 солкуобайбын 200 тыһыынчаҕа “кубулуппутум”. Бастакы барыспын бэйэбэр барыы сатаабакка, ырыынакка миэстэ уларсан, бородуукта лааппытын аспытым.  Ити 2003 сыллаахха этэ. Дьэ, оннук биир туочукаттан саҕалаан, сыыйа тэнийэн, кэҥээн, бөдөҥөөн, билигин улууспар “Корона” диэн маҕаһыыннар ситимнэрин тэниттим, 7 маркеттаахпын.

--Бизнескин бэркэ сайыннарбыккын.

--Дьыала арыйаат, сонно тута үтүмэн үбү ылыахпыт дии саныыллар. Оннук буолбатах. Бастаан хас да сыл туох да барыһа суох үлэлиигин. Ону тулуйбакка, бэринэн кэбиһээччилэр. Мин 2003 сыллаахха саҕалаан баран, 2008 сылтан биирдэ “плюска” барбытым. Оо, урбаан эйгэтин ымпыга-чымпыга элбэх буоллаҕа дии... Саҥа саҕалыырбар суол, сырыы, логистика, Интэриниэт – барыта мөлтөҕө. Бэйэм Новосибирскайга баран ыларым, массыына булан ыытарым. Моһуога үгүһэ, айаҥҥа ороскуота да улахана. Аны ол быыһыгар таһаҕаскын аҕалан иһэр көлөҥ саахалланара, бородууктаҥ буортуйара эҥин ханна барыай? Оннук түгэннэргэ санаам түһэн ылара. Ол эрээри мин ылсыбыппын тиһэҕэр тириэрдэр, ортотуттан бырахпат майгылаахпын. Ити хаачыстыбам көҕүлүүр күүс  буолбута. Билигин табаарбытын Интэриниэт нөҥүө сакаастыыбыт, тиэйэр-таһар хампаанньа аҕалан биэрэр. Олох сайдан, үлэлииргэ чэпчэки буолла.

--Дьэ, атаххар туран баран, аны атыттарга көмөлөһөн саҕалаатыҥ?

--Мин саныахпар, бизнес сүрүн анала -- дьон кыһалҕатын быһаарыы уонна олохторун уйгутун уһансыы, тупсарыы. Ити санаанан салайтаран, бастатан туран, нэһилиэнньэҕэ удамыр сыанаҕа хаачыстыбалаах табаары аҕалан атыылыыбыт. Иккиһинэн, “Корона” маҕаһыын үгэскэ кубулуйбут аһымал аахсыйалардаах. Ол курдук, хас күһүн аайы атырдьах ыйыгар, үөрэх дьылын көрсө, оскуолатааҕы баһаары тэрийэбит. Манна төрөппүттэр үөрэнэр тээбирини, оҕо таҥаһын-сабын чэпчэтиилээх ылаллар, элбэх оҕолоох уонна кыаммат ыалларга бэлэх туттартыыбыт. Оҕо көмүскэлин күнүгэр эмиэ дьаарбаҥка буолар. Онно киирбит харчыны көмөҕө биэрэбит. Бу бырааһынньыгы дьон-сэргэ олус күүтэр – тоҕо диэтэххэ, биһиги үчүгэй бириистээх куонкурустары ыытабыт, аниматордар оҕолору оонньотоллор. Саҥа дьылынан тулаайах, инбэлиит, ПДН учуотугар турар оҕолорго бэлэх оҥоробут. Итинтэн да атыҥҥа спонсордыырбыт элбэх. Холобура, пандемия кэмигэр Сунтаар улууһун 65-тэн үөһэ саастаахтарыгар ас нобуорун оҥорон түҥэттибит. Үсүһүнэн, балыыһалары, оскуолалары, оҕо тэрилтэлэрин бородууктанан, миэбэлинэн хааччыйыыга дуогабардаһан үлэлэһэбит. Төрдүһүнэн, бэйэ олохтоох бородууксуйатын батарыыга көмөлөһөбүт. Бэсиһинэн, улууска үлэ миэстэтин таһаарыы боппуруоһугар “Корона” өҥөтө улахан. 70 киһини үлэнэн хааччыйа сылдьабыт. Үлэһиттэрим ортотунан 20-35 саастаахтар

-- Дьэ, чахчы, туһаҕыт элбэх эбит.

--Тыа ыччата билиҥҥи олох ирдэбилинэн булугас-талыгас буоллун, “үлэ суох, харчы суох” диэн баран, ускул-тэскил сылдьыбатын, бэйэлэрин суолларын солонон, сайдыылаах дьон буоллуннар диэн, бизнес эйгэтигэр иҥэриммит тус билиибин үллэстэр баҕаттан, саха оҕолорун урбаан эйгэтигэр сыһыарар кэскиллээх санааттан “Я – будущий предприниматель” диэн бырайыагы суруйан, 100 тыһыынчалаах граны ылан, 2017 сыл сайыныгар 21 хонуктаах лааҕыры аһан үлэлэппитим. 20 оҕо босхо сылдьыбыта. Күҥҥэ түөртэ аһыыллара. “Препринимательство”, “Мышление миллиардера”, “Масштабное мышление”, “Секреты успеха”, “Мотивация в бизнесе”, “Лидерство”  диэн тиэмэлэргэ лиэксийлэри бэйэм уонна куораттан ыҥырбыт лектордарым аахпыттара, уопуппуттан кэпсиирим. Аныгы урбаанньыт аан дойду таһымыгар тахсыахтаах диэн, ангылычаан тылын кытта үөрэппиппит. Үөрэх түмүгүнэн бэйэлэрэ бизнес-былаан суруйан көмүскээбиттэрэ. “Деловая Россия” уопсастыбаннай тэрилтэ чилиэнэ буоламмын, кинилэртэн көрдөһөммүн, лааҕыр иһигэр ыытар куонкурустарбытыгар бэртээхэй бириистэри булбутум. Эргиччи туһалаах уһуйаан этэ. Эһиилигэр оҕолорум барахсаттар сырса сылдьан: “Лааҕырга миигин ылаар”, -- диэн көрдөспүттэрэ, төрөппүт бөҕөтө оҕотун биэрээри үлэспитэ. Ол эрээри ити бырайыагы биир агрооскуола салгыы үлэлэтиэх буолан ылан баран, тоҕо эрэ, тэрийбэтэ. Онон төттөрү бэйэм ылсарым дуу дии саныыбын... Биллэн турар, туспа дьыалалаах киһиэхэ, салайар үлэҕиттэн ордон, күн аайы иитээччи, уһуйааччы, начаалынньык курдук сылдьар олус сылаалааҕа. Ол эрээри, кэнчээри ыччакка туһалааҕы оҥорбуппуттан дууһам үөрэр.       

 -- Итинник уопсай дьыалаҕа үлэҕин бэлиэтии көрөн, эйигин улууһуҥ Уопсастыбаннай палаатаҕа мэктиэлээтэҕэ дии?

  -- Оннук. Өрөспүүбүлүкэ палаататыгар чилиэн буолааппын кытта, улуус дьаһалтата миигин Сунтаар оройуоннааҕы Уопсастыбаннай палаататын бэрэссэдээтэлинэн анаабыта. Билиҥҥитэ 13 чилиэннээхпин. Сылга 7-8 көрсөн мунньахтыыбыт уонна ол түмүгүнэн резолюция ылан, ону тустаах тэрилтэлэргэ тиэрдэбит, быһаарыныы ылыналларыгар туруорсабыт. Холобура, дьиэ кэргэҥҥэ оҕону атаҕастааһын буоллун, биитэр таксистар ирдэбили тутуспакка айанныыллара буоллун, эбэтэр болдьоммут бириэмэ кэнниттэн арыгыны уоран атыылааһын буоллун – барытын хонтуруоллуу сатыыбыт. Саамай улахан туруорсуубут “АЛРОСА” хампаанньатыгар этэ. Бүлүү өрүһэ киртийбитигэр, 10-ча буолан Мииринэйгэ тиийэн, улахан мунньаҕы тэрийэн, норуот санаатын тиэрдэн, ырааһырдыы үлэтин ыыта охсоллоругар модьуйбуппут. Уопсастыбаннай палаата күүһүн-кыаҕын ол түгэҥҥэ дьэҥкэ өйдөөн итэҕэйбитим.

 Ол эрээри дьон сыыһа саныыр: Уопсастыбаннай палаата диэн былааһы утарар, кириитикэлиир уорган диэн. Оннук буолбатах. Бу -- норуоту уонна үрдүкү салалтаны ситимниир далаһа. Дьон-сэргэ санаатын тиэрдээччи уонна баар кыһалҕаны суох гынарга туруулаһааччы. Онон бэйэ-бэйэҕэ харгыстаспакка, биир санаанан салайтаран үлэлиэххэйиҥ.

--Надежда Григорьевна, дойдуҥ, дьонуҥ туһугар үлэҥ таһаарыылаах буоллун!