“Японец” эргиэн ситимин дириэктэрэ Афанасий АЛЕКСЕЕВ -- Айыы киһитин дьоһуннаах холобура. Кини бу таһымҥа тиийэр суолун түстээбит киһитинэн аҕата Павел Афанасьевич буолар.

--Аҕам Сунтаар райпотребсоюһун салайар кэмигэр бу тэрилтэ олус кыаҕырбыта, оннооҕор халбаһы оҥорор кыракый собуоттаахтара. Баай-талым маҕаһыыннардаах, нэһилиэнньэни аһынан-үөлүнэн, табаарынан үчүгэйдик хааччыйар буолан, өрөспүүбүлүкэҕэ хайҕаналлара, социалистическай күрэхтэһиилэргэ бастаан, миэбэл, матасыыкыл, массыына, о.д.а. пуондаларынан наҕараадаланаллара. Итинтэн аҕам биири да бэйэтигэр иҥэриммэтэҕэ. Барытын үлэһиттэригэр аныыра. “Кэлэктиип ситиһиитэ”, -- диирэ. Аны, 90-с сылларга ыһыллыы-тоҕуллуу буолбутугар, тэрилтэтин малын-салын, тиэхиньикэтин үллэстэн саҕалаабыттара. Аҕам ол урусхаллааһыны ыарыылаахтык ылынан, үлэтиттэн уурайарга күһэллибитэ. Тугу да ылбакка, кэбиниэтиттэн тахсан барбыта. Солбуйааччыта бүтүн маҕаһыыны бэйэтин аатыгар сурунан, кэлин ырыынак оҥорон эргиммитэ. Аҕам оннук чэпчэки суолунан байары, бэйэ эрэ туһугар кыһаллары сөбүлээбэт этэ. Кини миэхэ этэрэ: “Афоня, эн дьон туһугар олоруохтааххын”, -- диэн. Ити этии суолтатын кэлин өйдөөн, билигин олоҕум тосхоло оҥостон, дьон-норуот туһугар туруулаһан үлэлии сылдьабын.

Афанасий Павловиһы меценат быһыытынан дьон-сэргэ кэлиҥҥи сылларга саҥа билэн эрэр. Биир үксүн “Саха” НКИХ ууга барбыттарга анаан тэрийбит марафонугар мөлүйүөнү биэриэҕиттэн, атаҕастаммыт филиппинканы көмүскэһиэҕиттэн, Инстаграм ситимигэр кыһалҕалаахтарга көмөтүн туһунан сырдатар буолуоҕуттан. Ол эрээри кини үтүө дьыаланы оҥоруунан дьарыктаммыта быданнаата. Элбэхтэн аҕыйаҕы холобурдуур буоллахха, сүүрбэ сыл тухары оҕолор боксаҕа өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэрин спонсордаан кэллэ. Кини ол туруорар бэлэхтэрэ ол-бу бытархай буолбатах. Оҕолору ситиһиигэ көҕүлүүр туһуттан бэлисипиэт курдук сыаналаах бириистэри биэрэр. Дэлэҕэ Европа, Арассыыйа чөмпүйүөнэ Василий Егоров: “Бирииһэ үчүгэй буолан, саамай күүтүүлээх турнир этэ. Кыайаары, күүскэ эрчиллэрбит”, -- диэн сылаастык ахтыа үһү дуо?

Уопсайынан да, элбэх спортсмены Афанасий Павлович өйүүр. Холобур, 2000 сыллар эргин аатырбыт кик-боксер Александр Сидоров Европаҕа күрэхтэһэ барарыгар биир да спонсоры булбакка, Афанасий Павловичка көрдөһө кэлбит. Онуоха кини: “Айаныҥ төлөбүрүн уйунуом. Уонна бастаатаххына, өссө 1000 доллары биэриэм”, -- диэн кыайыыга күөртээбит. Инньэ гынан Александр туох баар күүһүн ууран туран киирсэн, чөмпүйүөн буолары ситиспитэ. Кэлэн баран, эрэннэриллибит бириэмийэтин ылар уонна: “Бу көмүспүн эн оҥордуҥ”, -- диэн махтанар. Ити махталы күн бүгүнүгэр диэри Афанасий Павлович үрдүкү хайҕал курдук истиҥник саныыр.

Бэйэтэ эмиэ спордунан дьаныһан туран дьарыктанар. “Bodylineykt” фитнес-саалаҕа эрчиллэн, сыл аҥарыгар 13 кг түһэрэн, ыччакка холобур буолла.

--Тренерим Гаврил Винокуров “Трансформация” диэн бэртээхэй бырайыактаах. Онно сүрүн спонсорбын. Элбэх дьахтар, кыыс манна сылдьан, быһыытын-таһаатын тупсаран, бэйэтигэр эрэллээх буолла. Киһи өйүн-санаатын үчүгэйгэ уларытара тас көрүҥү тупсарыыттан саҕаланар. “Чэгиэн киһи -- чөл куттаах”, -- дииллэринии. Мин күн аайы 10-15 км хаамабын. Ол кэмҥэ ырыа истэбин. Сахалыы муусука миэхэ күүс-сэниэ биэрэр, дууһалыын сынньанабын.

Сахалыы ырыа-тойук сайдыытыгар Афанасий Павлович эмиэ сүҥкэн кылааттаах. Ол курдук, саха ырыатын үрдүк таһымҥа таһаарбыт “Этигэн Хомус” бириэмийэни 7 сыл субуруччу спонсордаабыта. Биир дойдулааҕа Ангелина Файрушина кэриэһигэр ыытыллар куонкурус сүрүн бирииһин туруорбута.

Кини култуураны, спорду эрэ өйүүр буолбатах, кыһалҕалаахтарга эмиэ үтүмэн көмөнү оҥорор. Холобур, эпэрээссийэлэнэ барааччыларга ирдэниллэр суумаларын буларга улахан үлэни ыытар. Дьону түмэ тардан, Дуткиннарга нэдиэлэ иһинэн 5 600 000 солк., Бурнашевтарга икки күнүнэн 1 900 000 солк. баар гынан, эдэр ийэлэри өлөр өлүүттэн быһаабыта. Саҥа дьыл аайы кыаммат ыаллар оҕолоругар бэлэх оҥорор. Амма улууһун “Чуораанчык” оҕо уһуйааныгар өрөмүөннэриттэн саҕалаан тыаһатар үнүстүрүмүөннэригэр тиийэ хааччыйар. Оннооҕор куорат «Суһал көмөтүн” массыыналарыгар халтарыйбат, үчүгэй хаачыстыбалаах эрэһиинэлэри биэрэн абыраата. Итинник аахтахха, көмөтө-туһата, аата-ахсаана биллибэт элбэх аһымал аахсыйаларга, социальнай бырайыактарга кыттыыта наһаа элбэх. Ол иһин сорох кэтэх санаалаахтар: “Дьокутаат буолаары биллэ-көстө сатыыр ини”, – диэн куолулууллар. Ол эрээри Афанасий Павлович бэлиитикэҕэ барар санаата билиҥҥитэ суох. Мэр дуоһунаһыгар да уопсастыбынньыктар үнтү хаайан: “Эн курдук чиэһинэй, бэрээдэктээх киһи куораппытыгар баһылык буолуохтаах”, -- диэн көрдөһөннөр, кандидатуратын туруорунаары гынан баран, түптээх бэлэмэ суох быыбарга кыттар табыгаһа суоҕун өйдөөн, итиэннэ дьиэ кэргэнэ утаран тохтообута. Хата, ол оннугар дьоҥҥо-сэргэҕэ көдьүүстээхтик көмөлөһөөрү, баар кыһалҕаларын үрдүкү салалта таһымыгар быһаараары, Уопсастыбаннай палаата IV састаабыгар урбаанньыттар “Опора России” түмсүүлэрин аатыттан киирдэ.

--Бу кириисис кэмигэр урбаанньыттарга көмө-өйөбүл наада. Чахчыта да, атыы-эргиэн, оҥорон таһаарыы, өҥөнү оҥоруу эйгэлэрэ бу харантыын кэмигэр улахан охсууну ыллылар. Биисинэскэ өрүү көнө буолбат, түһүү-тахсыы хаһан баҕарар баар. Ол гынан баран, ханнык да түгэҥҥэ ыһыктымыахха наада. Мин да хампаанньабар улахан хоромньулар бааллар. Ыскылаатым умайбыта. Иһигэр 15 000 000 солк. ылбыт саппаас чаастарым бааллара. 20 мөлүйүөҥҥэ анаан оҥорторбут “Scania” грузовой массыынам, саахалга түбэһэн, туга да ордубатаҕа, суоппара өлөөхтөөбүтэ. Аны туран, туох баар атыым харчыта барыта эстибит “Таатта” бааҥҥа хаалбыта. Ол эрээри мин итинник охсуулары холкутук ылына сатыыбын. Буруйдааҕы көрдөөбөппүн, эппиэтинэһи барытын бэйэм сүгэбин. Табыллыбат түгэннэр миигин, төттөрүтүн, өссө күүһүрдэн биэрэллэр. Кылаабынайа, “тостуо” суохтааххын.

Афанасий биисинэскэ хардыыларын 21 сааһыгар оҥорбут. Биэнсийэлээх төрөппүттэриттэн харчы ылымаары, тыа хаһаайыстыбатын техникумун быраҕан, дьоҥҥо беседкалары эҥин уһанар буолбут. Куорат сиригэр сакаас элбэх буолан, ону барытын сайыҥҥы кэмҥэ ситиһэ-бүтэрэ охсоору, икки биригээдэни тэрийэн үлэлээбит. Ол муспут харчытынан баҕа санаатын толоро, оччолорго саҥа үөдүйэн эрэр дьоппуон массыынатын ыла, Владивостокка тиийбит. Харчыта саамай чэпчэки сыаналаах кыракый “Toyota Starlet” диэҥҥэ эрэ тиийбит. Онно да эдэркээн Афанасий наһаа үөрбүт. Туох да диэбит иһин, бэйэтин хара көлөһүнүнэн ылбыт бастакы тимир көлөтө буоллаҕа эбээт! Ити “старлетын” Дьокуускайга арыый ыаратан атыылаан, онтон амтаһыйан, аны массыынанан эргинэн саҕалаабыта. Сыл 10 ыйын устата уруулга олорон түүннэри-күнүстэри айаннаан, суолга буолар быһылааннары этэҥҥэ аһардан, мүччүргэннээх сырыылары мүччү түһэн, дьыалатын бэркэ саҕалаабыта. Сыыйа-баайа куоракка омук массыыната элбээн барбыта. Аны саппаас чаас суоҕа моһуок буолбута. Ити кыһалҕаны өйдөөн, Афанасий саппаас чаастары аҕалан, капотугар суорҕан тэлгээн онно тэнитэ ууран баран атыылаабыта. Ол “капот-прилавок” билигин икки улахан автокииҥҥэ, икки маҕаһыыҥҥа, өрөмүөннүүр сервискэ кубулуйан, “Японец” диэн эргиэн ситимэ буолан тэнийдэ.

--Мин ылыстахпына, барытын кичэллээхтик оҥорорго кыһаллабын. Автокииним тутуллуутун барытын бэйэм хонтуруоллаабытым. Холобур, сыбаайатын 6 м буолбакка, үйэлээх буоллун диэн, 8 м дириҥҥэ түһэртэрбитим. Буоллун-хааллын диэн оҥорору төрүт сөбүлээбэппин. Аҕалар табаарбар эмиэ оннук эппиэтинэстээхтик, болҕомтолоохтук сыһыаннаһабын. “Кытай киэнин атыылаатаххына барыһырыаҥ”, -- диэн сүбэлээччилэр да бааллара. Суох, мин оннукка сөпсөспөппүн. Барыһа кыра буоллун, ол оннугар дьону дьиҥнээхтик Японияҕа оҥоһуллубут хаачыстыбалаах саппаас чаастарынан хааччыйыам. Холтуураны атыылыыр тиэхиньикэҕэ сэрэхтээх даҕаны.

Ханнык баҕарар хампаанньа ситиһиитэ үлэһиттэриттэн тутулуктаах. Ол туһуттан кинилэргэ үлэлииргэ табыгастаах усулуобуйаны тэрийиэхтээххин. “Японец” 15 сыл үлэлээбитин тухары биирдэ да хамнаһы хойутаппатаҕа, бириэмийэ биэртилиир, күнүс босхо аһатар, социальнай көмүскэллэрин барытын толорор.

--Аҕам: “Норуот туһугар олоруохтааххын”, -- диэбит кэриэһин толоро сылдьарбыттан үөрэбин. Биллэн турар, мин тэрилтэм “АЛРОСА” курдук улахан хампаанньа буолбатах. Ол эрээри туох кыра ордуктаахпын барытын дьон кыһалҕатын быһаарарга, ыччат сайдарыгар аныыбын. Кырдьыга да, киһи бэйэтин сиэбигэр эрэ анаан үлэлиирэ кыра. Кини аата төһө өр, хас үйэ ааттанарынан өҥөтө-үтүөтэ сыаналанар. Онуоха мин өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи атыыһыттары, эргиэмсиктэри холобур оҥостобун. Хаҥалас Хачыкаатыгар олорбут Сэмэн Барашков сүөһү иитэн, Бодойбоҕо көмүс хостооччулары этинэн, арыынан хааччыйар эбит. Кини бэйэтин харчытынан оскуола, балыыһа, таҥара дьиэтэ туттарбыт. 1913 с. Германияттан локомобиль аҕалан, дьиэтигэр, хотонугар уот киллэртэрбит. Бу уотунан пилорама, миэлиҥсэ, молотилка үлэлииллэр эбит. Аны 100 га сири кэрдэн, бурдук бааһынатын оҥорторбут. Маннык үтүө дьон курдук үйэлээҕи айан-тутан, дьон туһугар үлэлээн, төһө кыалларына, кыһалҕалаахтарга көмөлөһөн, дьоһун олоҕу олорорго сорунабын, -- диир “Якутянин года-2018” ааты чиэстээхтик сүкпүт, нуучча православнай таҥаратын дьиэтин “За дела милосердия” уордьанын Патриарх Кирилл илиититтэн туппут амарах санаалаах Айыы киһитэ Афанасий Алексеев.

Анисия Иевлева.