Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Ытык Дьааҥы сиригэр Сылгыһыт Күнэ алгыһы түhэрииттэн саҕаланыаҕа

Мария Архипова хаартыскаҕа түhэриитэ. 2023 с. / ЯСИА/ Кэлэр ый саҕаланыытыгар ытык Дьааҥы сиригэр Аартыка эргимтэтигэр тыа хаhаайыстыбатын сайдыытын итиэннэ хоту сир тыйыс айылҕатыгар саха сылгытын үөрдээн иитиини сайыннарыы кэскилин торумнуур аҕыс улуус…
29.03.24 18:26

Уопсастыба

Сунтаартан “Алгыс” түмсүү ыалдьыттаата

Өлөөҥҥө Сунтаартан “Алгыс» диэн аҕам саастаах дьон ансаамбыла, 11 киһилээх дэлэгээссийэ ыалдьыттаан барда. Ыраахтан кэлбит ыалдьыттар бастаан “Алакуо” норуодунай этно-фольклор ансаамбыл кыттыылаахтарын кытары көрүстүлэр. Күн иккис аҥаарыгар ыалдьыттар…
29.03.24 18:50

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

«Норуот итэҕэллээҕэ» балаһа бүгүҥҥү ыалдьыта —  Ил Түмэҥҥэ Бүлүү улууһун уокуругуттан  дьокутаат, тэтимнээхтик сайдар бырамыысыланнас салаатыгар элбэҕи ситиспит, өрөспүүбүлүкэ үгүс улууһун нэһилиэнньэтин  сылааһынан хааччыйар, 7000-тан тахса биэрэстэ уһуннаах «күөх төлөн» ситимин көрөр-истэр “Сахатранснефтегаз” хампаанньа кылаабынай инженерэ Александр  Гоголев. Кини Ил Түмэҥҥэ  судаарыстыбаннай тутууга, сокуоҥҥа, экэнэмиичэскэй, инвестицияҕа, бырамыысыланнас бэлиитикэтигэр уонна  тутууга, олорор дьиэ, коммунальнай хаһаайыстыбаҕа, энэргиэтикэҕэ сис кэмитиэттэрин чилиэнэ.

«Норуот итэҕэллээҕэ» балаһа бүгүҥҥү ыалдьыта —  Ил Түмэҥҥэ Бүлүү улууһун уокуругуттан  дьокутаат, тэтимнээхтик сайдар бырамыысыланнас салаатыгар элбэҕи ситиспит, өрөспүүбүлүкэ үгүс улууһун нэһилиэнньэтин  сылааһынан хааччыйар, 7000-тан тахса биэрэстэ уһуннаах «күөх төлөн» ситимин көрөр-истэр “Сахатранснефтегаз” хампаанньа кылаабынай инженерэ Александр  Гоголев. Кини Ил Түмэҥҥэ  судаарыстыбаннай тутууга, сокуоҥҥа, экэнэмиичэскэй, инвестицияҕа, бырамыысыланнас бэлиитикэтигэр уонна  тутууга, олорор дьиэ, коммунальнай хаһаайыстыбаҕа, энэргиэтикэҕэ сис кэмитиэттэрин чилиэнэ.

 — Үтүө күнүнэн, Александр Васильевич! Ил Түмэҥҥэ кки сыл курдук дьокутааттаатыҥ. Сыһыарыллыбыт кэмитиэттэргэр туох үлэ­ни үмүрүтүспүтүҥ туһунан кылгастык били­һиннэр эрэ.

—  Үс сис кэмитиэккэ үлэм сүрүн өрүттэрин билиһиннэрэр буоллахха, маннык. Экэнэмиичэскэй, инвестицияҕа уонна бырамыысыланнас бэлиитикэтин сис кэмитиэтин көрүүтүгэр ааспыт сылга  өрөспүүбүлүкэ таһымнаах 8 сокуон бырайыага киирбитэ. Балар  парламент мунньаҕар ылыныллыбыттара. Кэмитиэккэ ыытыллыбыт арктика уонна хоту улуустарга таһаҕаһы тиэйии, улуустарга гаас сапыраапкатын ыстаансыйаларын тутуу,  оҥорон таһаарыыны сайыннарыы уонна «Сыыппара экэниэмикэтэ» национальнай бырайыагы олоххо киллэрии боппуруостарыгар аналлаах мунньахтарга  тиһигин быспакка кыттабын.

Тутууга, олорор дьиэ, коммунальнай хаһаайыстыбаҕа, энэргиэтикэҕэ сис кэмитиэтин көрүүтүгэр ааспыт сылга 10 сокуон бырайыага киирэн, бүтэһик ааҕыыга бигэргэммиттэрэ. Бүгүҥҥү күҥҥэ «Тутааччылар эбэһээтилистибэлэрин толорботохторуттан эмсэҕэлээбит  дьоҥҥо судаарыстыбаннай өйөбүл миэрэлэрэ» диэн сокуоҥҥа уларытыылары киллэриини көрө сылдьабыт. Кэмитиэккэ ыытыллар Дьокуускай куораты гааһынан хааччыйыы, гаас хаһаайыстыбатын көрөн-истэн, эрэллээхтик үлэлэтии тиэмэтигэр аналлаах мунньахтарга кыттыыны ылбытым. Барыларын ааттаталыыр хайдах да кыаллыбат.  Ааспыт сылга  Судаарыстыбаннай тутууга, сокуоҥҥа сис кэмитиэтэ хас даҕаны сокуон бырайыагын көрбүтэ, онно кыттыбытым. Бары бигэргэммиттэрэ.

Бырамыысыланнаска үлэлиирим быһыытынан итиннэ сүрүн болҕомтобун уурабын. Гаас ситимин тардыы, киллэрии болдьохторун кыччатыыга ылсан үлэлээтим.  Тустаах сокуоҥҥа уларытыы киллэрэн, 6-тан 12 киилэлээххэ диэри гаас ситимин тардыыга анал көҥүл ирдэниллибэтин ситистибит. Итинтэн сылтаан гааһы техническэй өттүнэн холбооһун болдьоҕо биллэрдик кыччаан биэрдэ. 

Бөх-сах, сыбаалка боппуруоһа үчүгэйдик быһаарыллыбакка турар. Сокуоҥҥа этиллэринэн, биир оператор баар буолуохтаах диэн. Манна  сөптөөх быһаарыныыны ыларбыт уолдьаста.  Холобур,  өрөспүүбүлүкэ үгүс нэһилиэктэригэр баар сыбаалкалар докумуоннара кыайан оҥоһулла иликтэрин үрдүнэн олохтоохтортон онно аналлаах усунуоһу төлүөхтээхтэр диэн модьуйуу күүскэ бара турара адьас өйдөммөт.

— Эйигин кытта кэпсэтиэм иннинэ быыбар иннинээҕи бырагыраамаҕын көрбүтүм. Онно “Бүлүү” федеральнай суолугар тимир көлөлөрү гааһынан сапыраапкалыыр ыстаансыйалар тутуллалларын ситиһиэм диэн сорук баар. Ити хаһан олоххо киирэрий? Бэйэҥ да ити туһунан этэн аһардыҥ.

— «Бүлүү» федеральнай суолугар хас даҕаны учаастакка гааhынан  сапыраапкалыыр анал ыстаансыйалар хайаан да тутуллуохтаахтар.  Билигин пропан-бутаны оҥорор собуоппут кыамтатын икки төгүл  улаатыннарыахтаахпыт. Собуоту саҥардан оҥоруу үлэтэ саҕаланан эһиил  түмүктэниэхтээх.  Салгыы 2022-2023 сылларга Дьокуускайга гааһы 160 кыраадыска диэри тымнытан убаҕас (СПГ-сжижженный природный газ) оҥорор собуоту тутан үлэҕэ киллэриэхпит.   Бу уматык көрүҥэ үчүгэйэ диэн сэлээркэнэн үлэлиир мотуордаах тыраахтырдарга, таһаҕаһы тиэйэр  ыарахан уйуктаах массыыналарга барсар.   Бэрт сотору кэминэн гаас уматыгын туһаныы хайысхатын сайыннарыыга өрөспүүбүлүкэ таhымнаах анал бырагыраама ылыллыаҕа.

— Чааһынай соҕус  кэпсэтиигэ киириэххэ. Иллэҥ кэмҥэр тугунан дьарыктанаҕын? Төһө да эппиэтинэстээх үлэҕэ сырыттаргын хайдах эмит гынан сынньанарыҥ буолуо.

--Саха киһитин сиэринэн булт-алт диэн баран муннукка ытаабыт киһибин. Бултуурбун, айылҕаҕа сылдьарбын олус сөбүлүүбүн, астынабын. Туруорсан туран саас, күһүн хайаан да бултуу барабын. Өрөбүллэрбэр эмиэ иллэҥ кэмнээх буоллум да, айылҕа диэки көрөбүн. Мантан саас биир эмит өрөбүллэрбэр балыктыам. Күһүн үксүн сирин-уотун билэрдии,  аймахтарбын да көрсөөрү дойдубар Бүлүү улууһун Дьөккөнүгэр баран  кустуубун. Онтон саас ордук  хоту  барааччыбын, Эдьигээн эргин сылдьабын. Эбэһээт   өлгөм булду-алды буларга диэн соруктаммаппын,  айылҕаҕа сылдьан сынньанарбыттан дуоһуйабын.

— Булт диэн тугун-ханныгын билэриҥ быһыытынан, бииргэ үлэлии сылдьар кэллиэгэлэргин саас, күһүн кэмигэр уоппускаҕа тута ыыталыыр эбиккин.

—  Оннук. Бултуу бараары гынныбыт диэтилэр да, биир тыла суох, үгүһү кэпсэтэ барбакка, тута ыытабын.  Аҕыйах  күн айылҕаҕа сылдьан, бултаан-алтаан кэлбиттэрэ быдан ордук. Онно сылдьан кэлээт үлэлэрин таһаарыыта уон оччонон үрдүк буолар. Мин ону бэйэбинэн да билэбин. Саас, күһүн бултуулларын сөбүлүүр исписэлиистэргэ уоппускаларын биэрэн  ыыппат салайааччылары биир бэйэм  адьас өйдөөбөппүн.

— Бырамыысыланнаска  эдэр каадырдар син хатанан үлэлии  сылдьаллар. Эн үлэлиир хампаанньаҕар ити хайдаҕый?

— «Сахатранснефтегаз» хампаанньаны ылан  көрдөххө, үксүбүт 30-тан 40-гар диэри саастаах эдэр дьон үлэлии сылдьабыт. 40-тан 60-гар диэри саастаахтар суохтарын  кэриэтэ, 60-тан аҕа саастаахтар адьас аҕыйахтар, тарбахха баттаналлар. Бу 90-с сыллар сабыдыаллара буолар. Татарстантан, Украинаттан кэлэн анаан-минээн  гаас бырамыысаланнаһыгар  үлэлээбиттэр 90-с сыллар эргин  дойдуларыгар төннөн хаалбыттара. Бастакы президеммит Михаил Николаев сөптөөх  хайысханы тутуһан анал департамент тэрийэн,  оччолорго элбэх оҕону соҕуруу куораттар университеттарыгар гаас, ньиэп идэлэригэр үөрэттэрбитэ. 97-98-с сылларга  үөрэммиттэр бу билигин 30-40 саастаах уолаттар үлэлии-хамсыы сылдьабыт. «Сахатранснефтегазка» сезон кэмигэр 2500 киһи үлэлиир. Бу кулун тутартан алтынньыга диэри кэлэр кыстыкка бэлэмнэнии үлэтэ саҕаланаары турар. Билигин Дьокуускайтан Намҥа тиийэр иккис магистральнай утахха   18 биэрэстэ уһуннаах учаастагы саҥардан  уларытыы күүскэ бара турар, саамай улахан болҕомтобут итиннэ уурулунна. Ити ситимнэр эргэрдилэр, 50-ча сыл тохтоло суох үлэлээбит ситимнэр. Саамай хайҕаллааҕа диэн хампаанньаҕа 100% олохтоох каадырдар үлэлииллэр. Ол аата бу дьон бары улуустарга, Дьокуускайга олороллор, дьиэ кэргэннээхтэр,  ханна да барбаттар-кэлбэттэр, бэйэлэрин тус эбээһинэстэрин толороллор. Онон ыксаллаах быһыы-майгы буоллаҕына, ону бэйэбит кыахпытынан туоратар кыахтаахпыт. Үөрэхтэрин бүтэрэн кэлбит эдэр дьону, төһө кыалларынан,үлэҕэ ыла сатыыбыт. Каадыр боппуруоһунан үчүгэйдик дьарыктанар бүтүн отдел баар. Тоҕо диэтэххэ, гаас курдук техническэй хайысхаҕа үчүгэй каадырдар оруоллара олус улахан.

— «Сахатранснефтегаз» АУо курдук улахан хампаанньаҕа үлэлээбитиҥ ыраатта. Эн быһаччы кыттыыгынан Өлүөнэ өрүһү уҥуордаан икки утахтаах гаас утаҕа тутуллубута. Бүлүүгэ, Ленскэйгэ гаастаах сирдэри туһаҕа таһаарыы үлэтэ олоххо киирбитэ, саахала суох гааһынан хааччыйыыга туһуламмыт үһүс утаҕы киллэриигэ эмиэ үлэлэспитиҥ.   Ордук ханнык үлэни чорботоҕун, сүрэххэр чугастык ылынаҕын?

— Бу улахан кэлэктиип, биир санаалаах инженердэр уопсай үлэбит түмүгэ диэн бэлиэтиэххэ наада. Дьиҥэр, хас биирдии эбийиэк биһиги иннибитигэр олох хатыламмат сыалы-соругу туруорбута. Бу этиллибит тутуулар бары аан маҥнайгынан олоххо киирбиттэрэ. Ирбэт тоҥ сиригэр улуу Өлүөнэ эбэ аннынан гаас утаҕын тардыы өрөспүүбүлүкэ салалтата, учуонайдар, инженердэр уонна олоххо киллэрээччи оробуочайдар бүттүүммүт үлэтэ буолар. Утуйар ууну умнан туран үлэлээбиппит. Аҥардас бырыйыактаммыт “хаалаах” турбаны  сыбааркалааһын саҥа ньымата үгүс сыраны-сылбаны ылбыта.  Бу үлэ миэхэ улахан оскуоланан буолбута. Аны туран, Отраднинка сир баайдаах сирин туһаҕа таһаарыыга 3 ый бэриллибитэ. Сир анныгар баар гааһы туһаҕа таһааран, Ленскэйи гааһынан хааччыйыы кытаанах соруга турбута. Эмиэ бары биир киһи курдук турунан үлэлээбиппит. Бу үлэни биһиги бары ытыктыыр киһибит Александр Юрьевич Попов иилээн-саҕалаан ыыппыта. Ыксаллаах быһыыга-майгыга биһиги бары турунан ханнык баҕарар соругу быһаарар кыахтаах эбиппит диэн санаа миэхэ үөскээбитэ. Ону таһынан Орто Түҥнээҕи сири туһаҕа таһаарыы бырайыага эмиэ туһугар туспа улахан үлэ. Бүлүү улууһун кытыы сытар үс нэһилиэгэ бу сиртэн гаастанан олорор. Дьиҥэр, Орто Түҥ кыамтата олус улахан. Салгыы туһаҕа таһаардахха,  Бүлүү бөлөх улуустара салгыы гаастаныахтара, ону таһынан Саха сирин киин өттүн да хааччыйар кыахтаах.

Куттала, саахала суох үрдүк хаачыстыбалаах гааһы­нан хааччыйар иһин үлэлиибит, ол инниттэн эргэ ситими саҥардабыт, саҥа технологияны, ньыманы үлэбитигэр киллэрэбит. Улаата турар куораттары, нэһилиэктэри гааһынан хааччыйарга илиибитин араарбакка үлэлиибит.

— Бырамыысаланнас уонна экология иннэлээх сап курдуктар. Манна эмиэ кыттыһар буолуохтааххын.

— Экологияҕа, төһө кыалларынан, болҕомто ууруллуохтаах эрээри, барытын үөрэтэн, сыныйан баран, сөптөөх быһаарыныы ылыллыахтаах. Наһаа биир эрэ өттүгэр охтуу суох буолуохтаах. Ардыгар экология боппуруоһун бэлиитикэҕэ сыһыары тутуу баар. Маннык буолуо суохтаах.

Кыһыл Сыырга түүн­нэри-күнүстэри умайар гаас  төлөнүн нэһилиэнньэ саптара сатыыр. Сөптөөх этии. «ЯТЭК» хампаанньа салалтатын кытта ити боппуруоска кэпсэтии ыыттыбыт, эһиил  ити уоту саба тутуохтаахтар. Гаас уотун түүннэри-күнүстэри уматалларын оннугар атын техническэй ньыманы туһаныахтара.

—Дьокутаат буолуоххуттан дьон биирдиилээн эйигин кытта көрсөн,  туруорсар боппуруостара элбэх буолуохтаах. Итини туох дии саныыгын?

— Биллэн турар, кэлэн көрсөн бараллар. Дьон билигин ситэ өйдүү илик. Үгүстэр дьокутааттан матырыйаалынай көмө көрдүү сатыыллар. Бэйэлэригэр сыһыаннаах тыҥаан турар боппуруостарын  тута быһаартарарга дьулуһаллар. Холобур, дьиэбит тымныы,  оҕобут үөрэнэ барыахтаах, ким эрэ ыарыйда. Биллэн турар, чахчы ыксаллаах балаһыанньаҕа түбэспиттэри өйдүөххө сөп. Онтон сокуон өттүгэр боппуруоһу ким да туруорбат, интэриэһиргии да барбаттар. Үүт сыанатын үрдэтэри эрэ туруорсаллар. Ити өйдөнөр.  Сокуоннарга  уларытыылары киллэриигэ элбэх этиини, туруорсууларын киллэрэллэрэ буоллар  быдан көдьүүстээх буолуох этэ.

 Кэпсэттэ Александр ТАРАСОВ

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением