Ол эрээри сорох ардыгар кыайбатах да иһин, аҥаардас кыттыы, ааттаахтары кытта илин-кэлин түсүһүү, төрөөбүт-үөскээбит дойдуҥ чиэһин көмүскээһин, этэргэ дылы, көһүйэ көмүстээҕэр күндү буолуон сөп. Ытык бэтэрээннэрбит, «Чысхаан» спорт кулууп чилиэннэрэ I Бүтүн Россиятааҕы спорду таптааччылар кыһыҥҥы оонньууларыгар кыттыыларын, өрөспүүбүлүкэлэрин чиэһин көмүскээбиттэрин улахан ситиһиинэн уонна, биллэн турар, кыайыынан ааттыам этэ.  

Кулун тутар 4 күнүгэр өрөспүүбүлүкэтээҕи медиа-кииҥҥэ ити оонньуулар чэрчилэринэн «Чысхаан» спорт кулууп салайааччыта, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет преподавателэ, үһүс ыҥырыылаах Ил Түмэн вице-спикерэ Екатерина Никитина суруналыыстарга пресс-конференция оҥордо.

Ижевскэйгэ буолбута мээнэҕэ буолбатах

Биллэрин курдук, I Бүтүн Россиятааҕы спорду таптааччылар кыһыҥҥы оонньууларын түөрт көрүҥҥэ күрэхтэһиилэрэ олунньу 22-25 күннэригэр Удмуртияҕа Ижевскэй куоракка ыытыллыбыта. Ол курдук, манна спордунан сөбүлээн дьарыктанар дьоммут хайыһарга, триатлоҥҥа, сноубордка уонна керлиҥҥэ илин-кэлин түһүстүлэр.

 Удмуртия хайыһарга түөрт төгүллээх олимпийскай, тоҕус төгүллээх аан дойду, отут тоҕус төгүллээх ССРС чемпиона Галина Кулакова төрөөбүт-үөскээбит дойдутунан буолар. Кинини таһынан Удмуртияттан хайыһарга өссө олимпийскай чемпионнар, призердар Максим Вылегжанин, Ирина Парамонова уонна Владимир Никитин үүнэн тахсыбыттара. Екатерина Семеновна: «Удмуртия эдэр спортсменнарын туһунан этэ да барыллыбат. Дойду хайыһарга сүүмэрдэммит хамаандатыгар олус элбэхтэр», — диэн эттэ. Онон хайыһарга күрэхтэһии бу сиргэ-уокка ыытыллыбыта мээнэҕэ буолбатах.

— Кыһыҥҥы оонньууларга спорду таптааччылар барыта аҕыс  көрүҥҥэ күрэхтэспиттэрэ. Атын көрүҥнэргэ күрэхтэһиилэр Москваҕа, Коломнаҕа уонна Чайковскайга ыытыллыбыттара.

Ижевскэйгэ буолбут күрэхтэһиилэргэ тыһыынчанан спорду сөбүлээччилэр кыттыыны ыллылар. Итинтэн 437-рэ хайыһары таптааччылар этэ. Кинилэр истэригэр алта норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах, 92 спорт маастара, 52 спорт маастарыгар хандьыдаат, 150 бастакы разрядтаах спортсменнар  бааллар. Онон күрэхтэһии көрдөрүүлэрэ сол курдук үрдүктэрэ.

Ижевскэйдээҕи оонньуулар аһыллыы­ларыгар Россия физическэй култуураҕа уонна спорка миниистирин солбуйааччы Марина Томилина уонна номоххо киирбит спортсмен Галина Кулакова кыттыыны ылыылара, күрэхтэһии үрдүк суолтатын көрдөрөр, — диэн Екатерина Семеновна эттэ. 

Олус сөптөөх судаарыстыбаннай бэлиитикэ

«Чысхаан» кулууп салайааччыта Екатерина Никитина бастаан «Спорт — олох нуормата» федеральнай бырайыакка тохтоото. Биллэрин курдук, дойду Президенэ Владимир Путин 2024 сылга дойду нэһилиэнньэтин 55% физическэй култууранан уонна спордунан дьарыктаныахтаах диэн сыал-сорук туруорбута. Екатерина Семеновна дойдуга олус сөптөөх судаарыстыбаннай бэлиитикэ ыытыллан эрэрин бэлиэтээтэ.

Кини: «Физическэй култуура туһунан» сокуоҥҥа дойдуга 30 саастарыттан ылата спорду таптааччылар категориялара билиниллибэтэ. Президент Владимир Путин сорудаҕынан «спорду таптааччылар» диэн өйдөбүл баар буолла. Биһиги бу туһугар үлэлэспиппит ыраатта. Кулууппут Россия хайыһары сөбүлээччилэрин Сойуустарыгар киирсэр. Үүммүт 2020 сылга тустаах Сойуус тэриллибитэ 30 сылын бэлиэтиир. Оттон аан дойдуну ылан көрөр эбит буоллахха, спорду таптааччылары билиммиттэрэ быданнаата. Тас дойдуларга биһиги спордунан сөбүлээн дьарыктанар дьоммутун маастарынан ааттыыллар. Хас сылын ахсын хайыһарга аан дойдутааҕы маастардар Кубоктара ыытыллар. Манна биһиги дьоммут эмиэ кыттыыны ылаллар», — диэн эттэ.

Күн бэҕэһээ күөх экранынан Кытайга физическэй култуураны пропагандалааһыҥҥа хайдахтаах курдук күүстээх үлэ ыытылларын илэ харахпынан көрдүм. Хас биирдии киһи доруобуйатыгар олус да эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһар. Аҕыс уоннарыттан тахсыбыт кырдьаҕастар, этэргэ дылы, иирэ талах курдук имигэстик хамсаналларын-имсэнэллэрин үгүстэр ымсыыра көрбүт буолуохтааххыт. Ити эмиэ дойдуга судаарыстыбаннай бэлиитикэ ыытыллыытын түмүгэ буолара саарбаҕа суох. 

Лидертэн улахан тутулуктаах

Хайа баҕарар түмсүү, политическай партия, тэрилтэ буоллун, ыытар үлэтэ кини лидериттэн, салайааччытыттан улахан тутулуктаах. Өрөспүүбүлүкэбитигэр бэтэрээннэр «Чысхаан» хайыһары сөбүлээччилэр кулууптара 2013 сыллаахха тэриллибитэ. Салайааччынан биир санаанан биллэр политик Екатерина Никитинаны талбыттара. Сыыспатахтара. Кулууп кини саталлаах салалтатынан ситиһиилээхтик үлэлиирин үгүстэр билэ-көрө сылдьабыт.

Ол курдук, чысхааннар аан дойдутааҕы маастардар Кубоктарыгар Финляндияҕа, Швейцарияҕа уонна Сыктывкар куоракка ситиһиилээхтик кыттан тураллар.

2018 сыллаахха ыытыллыбыт Россия Кубогар бэтэрээн спортменнарбыт иккис бириистээх миэстэҕэ тиксэннэр, үөрдүбүттэрэ-көтүппүттэрэ.

Туох мэһэйдээтэ?

I Бүтүн Россиятааҕы спорду таптааччылар кыһыҥҥы оонньууларыгар «Чысхаан» кулууп 17 чилиэнэ кыттыыны ылла. Барыта 44 хамаанда кыттыбытыттан, 14 миэстэҕэ тигистилэр. Бастакы сырыыга куһаҕана суох көрдөрүү. Көрдөрүү өссө тупсуоҕун туох мэһэйдээтэ?

Бастатан туран, күрэхтэһэр трассаларыгар олус элбэх сыырдааҕа мэһэй буолла. Оттон биһиги хайыһардьыттарбыт өрүү көнө сиргэ — Күөх хонууга дьарыктаналлар. Онон өрө дабайыыны, таҥнары түһүүнү ыарырҕаттылар. Ол эрээри хамаандаларыгар очко аҕалар инниттэн, бүтэһик күүстэрин-уохтарын, сыраларын-сылбаларын биэрэн туран, биэтэккэ бары кэлбиттэрэ (атын хамаандаларга туораабыттар да бааллар) хайҕаллаах дьыаланан буолар. Саха ньоҕойо манна көһүннэҕэ.

Иккиһинэн, манна 30 кыраадыс тымныыттан, Ижевскэйгэ +2 кыраадыска тиийэннэр, кыраадыс араастаһыытыттан үгүстэр тымныйбыттара. Ол эмиэ күүстэрин-уохтарын өһүлбүтэ биллэн турар.

Үсүһүнэн, бэтэрээн спортсменнарбыт бары кэриэтэ үлэлээбэттэр. Онон үпкэ-харчыга ыктараллара биллэн турар. Аҥаардас биир хайыһар сыаната 30 тыһ. солк. Оттон спортсмеҥҥа араас кыраадыска, араас истиилинэн сүүрэллэригэр түөрт паара хайыһар наада. Көстүүмнэрин сыаната эмиэ олус ыарахан. Өрөспүүбүлүкэлэрин ааттатар баҕаттан биэнсийэлэрин мунньунан, күрэхтэһиилэргэ кытталлар. Сорохторго ити кыаллыбат. Онон элбэх очкону биэриэхтээх күүстээх хайыһардьыттарбыт кыайан күрэхтэһиигэ кыттыыны ылбатылар. Инникитин дойду судаарыстыбаннай бэлиитикэтин өйөөн, спортпут министиэристибэтэ бэтэрээннэрбитигэр үбүнэн-харчынан өйөбүл буолара буоллар диэн баҕалаахпын. Бэтэрээннэр үгүс регионнар спортсменнарын салалталара өйөөбүтүн, айаннарын ороскуоттарын уйуммуттарын, оннооҕор күрэхтэһэр көстүүмнэригэр тиийэ биэрбиттэрин туһунан кэпсээтилэр.   

I Бүтүн Россиятааҕы спорду таптааччылар кыһыҥҥы оонньууларыгар бэтэрээннэрбит кытталларыгар үбүнэн-харчынан өйөбүл буолбут норуот дьокутааттарын ааттаталыыры наадалааҕынан ааҕабын. Кинилэр — Александр Слоик, Юрий Николаев уонна Руслан Еремеев.

Төрдүһүнэн, үгүстэр хайыһардарын маастара табыллыбатаҕа эмиэ мэһэйинэн буолла. Онон үгүстүк охтубут, инньэ гынан көмүс бириэмэлэрин сүтэрбит дьоммут эмиэ бааллар. Биллэрин курдук, хайыһар мааһа табыллыытыттан спортсмен көрдөрүүтэ улахан тутулуктаах. 

Өйөбүл баар буоллаҕына, бэтэрээн спортсменнарбыт көрдөрүүлэрэ өссө тупсара уонна нэһилиэнньэ спордунан дьарыктаныыта өссө улаатара биллэн турар.

Екатерина Никитина: «Спорт министиэристибэтэ биһиги курдук кулууптары өйөөбөт буоллаҕына, дойду Президенэ туруорбут сыалын-соругун ситиһэрбит уустуктардаах буолуоҕа», — диэн эттэ.

Ытыс үрдүгэр түһэрбиттэр

Ижевскэйгэ бэйэлэрин үптэригэр-харчыларыгар, итиччэ ыраахтан кэлбит бэтэрээннэрбитин ытыс үрдүгэр түһэрбиттэр. Этэргэ дылы, геройдар курдук көрбүттэр. Биир идэлээхтэрим, суруналыыстар үгүстүк интервью ылбыттар. Удмуртия телевидениетэ анаан-минээн кэлэн, кинилэр дьарыктарын устан, хамаанда чилиэннэриттэн интервью ыланнар, биэрии бэлэмнээн көрдөрбүттэр.

Маны таһынан Россия хайыһары сөбүлээч­чилэрин Сойуустара 30 сыллаах үбүлүөй­дэригэр анаан мэтээл оҥотторбуттарын саамай актыыбынай спортсменнарга туттарбыттар. Саха сириттэн сылдьар хайыһар спордугар бэриниилээх бэтэрээн спортсменнартан, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэлэригэр бэриниилээх дьонтон сөҕөннөр-махтайаннар, барыларыгар итинник мэтээли туттарбыттар. Онон өссө төгүл этиэм этэ, кыайыы дуу, хотторуу дуу диэн. Биллэн турар, Кыайыы! 

Людмила НОГОВИЦЫНА