Күндү ааҕааччым, ону бүгүҥҥү суруйуубуттан да билиэҥ-көрүөҥ. Тыл баар — омук баар, тыл суох — омук суох. Хаһыаппыт бүгүҥҥү ыалдьыта — Ийэ тылбыт сүппэтин-симэлийбэтин туһугар үлэлиир-хамсыыр «Бэргэн» эдэр ийэлэр түмсүүлэрин чилиэнэ Елена Копырина.

— Елена Петровна, «Бэргэн» ийэлэр түмсүүлэрэ хайдах быһыылаахтык тэриллибитин туһунан ааҕааччыларга билиһиннэр эрэ.

— Ааспыт күһүн Дьокуускай куоракка олорор ийэлэр оҕолорбутун хайдах гынан сахалыы иитэбит-үөрэтэбит диэн кэпсэппиппит. Ол кэнниттэн төрөөбүт тыл туһугар туруулаһар «Бэргэн» диэн ааттаах ийэлэр түмсүүлэрэ тэриллибитэ. Салайааччыбыт «Крафт» айар студия салайааччыта Ньургуйаана Петрова. Кини дьиэлээх-уоттаах буолан, үлэлиирбитигэр усулуобуйалаахпыт. Түмсүүбүт тэриллибит өссө биир сүрүн төрүөтүнэн киин куоракка олорор ийэлэргэ көмөлөһөр, өйөбүл буолар баҕа санаабыт буолбута.

Мин түөрт, Ньургуйаана, Айталина Романова үс оҕолоохтор, суруналыыс идэлээх Василина Попова икки, историк идэлээх Вера Федорова биир уол оҕолоохтор. Мэлдьи «үксэ нууччалыы эйгэлээх куорат усулуобуйатыгар оҕолорбутун хайдах гынан сахалыы саҥардабыт» диэн кэпсэтэр, санаа атастаһар этибит. Верабыт оҕото саҥа уһуйааҥҥа баран, итинник кыһалҕаны кытта көрсүбүт этэ. Оттон Айталинабыт оҕолоро сахалыы, нууччалыы, английскайдыы үчүгэйдик саҥараллар. Кини бэйэтэ өссө дьоппуон, кытай тылларын билэр. Ыал аҕата английскайдыы холкутук саҥарар. Онон бу эдэр ыал хас да омук тылын билии киһини хайдах курдук сайыннарарын тыыннаах туоһулара буолаллар дии саныыбын. Василинабыт суруналыыс, тылбаасчыт, ураты киһи. Кини оҕолорун уу сахалыы иитэргэ кыһаллар. Ньургуйаанабыт Дьокуускай төрүт  олохтооҕо. Уолаттарын сахалыы иитиэн баҕарар. Ол эрээри эйгэ кыараҕас буолан, араас ыарахаттары, мэһэйдэри көрсөр.

— Оҕону төрөөбүт тылынан иитиигэ-үөрэтиигэ кыһалҕа киин куоракка эрэ баар дуо?

— Улуустарга, ханна куйаар ситимэ баар сирдэригэр эмиэ итинник кыһалҕа үөскээн эрэрэ киһини дьиксиннэрэр. Маны таһынан күнү быһа күөх экран иннигэр мультигы көрөр оҕолор элбэхтэр. Итинник кырачааннарбыт эмиэ төрөөбүт тылларыттан сыыйа-баайа тэйэн киирэн бараллар. Сахалыы контеммыт аҕыйаҕа сыттаҕа.

Соторутааҕыта Горнай улууһугар бара сылдьыбыппыт. Манна эмиэ итинник кыһалҕалар бааллар эбит. Оҕо бэйэтин саастыылаахтарыттан түргэнник ылынар. Уһуйааҥҥа тиийдэҕинэ, оҕолор нууччалыы саҥарар буоллахтарына, көрүөх бэтэрээ өттүгэр ити тылга үөрэнэр. Оскуолаларга эмиэ оҕолор үксүн нууччалыы кэпсэтэллэр. Онон оҕолорго эйгэ наада.

— Елена Петровна, дьэ ити кыһал­ҕаттан хайдах тахсыахпытын сөп эбитий?

— Ийэ тыл, ийэ өй, ийэ толкуй иччилээ­ҕин, ыллыктааҕын үгүстэр биллилэр, өйдөөтүлэр. Маны таһынан төрөөбүт тылынан сайа саҥарар киһи өбүгэлэриттэн көмүскэллээх, харысхаллаах буоларын эмиэ билэбит-көрөбүт. Киһи олоххо оннун булуутугар, өрө тахсыытыгар, үүнүүтүгэр-сайдыытыгар төрөөбүт тыл оруола сүҥкэн дии саныыбын.

Онон ийэлэр, аҕалар, эбээлэр, эһээлэр оҕолорун уонна сиэннэрин төрөөбүт тылларынан саҥардыахтарын баҕарар буоллахтарына, дьиэлэрин иһигэр сахалыы эйгэни тэрийиэхтэрин наада. Төрөппүттэр бэйэлэрин икки ардыгар төрөөбүт тылларынан кэпсэтиэхтээхтэр. Оҕолорун кытта эмиэ төрөөбүт тылларынан кэпсэтэн-ипсэтэн, кинигэ ааҕан, остуоруйа кэпсээн, оонньотон, кырачааннарын сайыннарыахтаахтар.

Манна эбээ уонна эһээ оруоллара олус улахан. Биһиги дьиэ кэргэн эбээбитин, эһээбитин кытта бииргэ олоробут. Кинилэр мэлдьи сахалыы араадьыйа истэллэр, телевизор көрөллөр, хаһыат ааҕаллар. Сиэннэрин кытта сахалыы кэпсэтэллэр. Ол эмиэ оҕолорбут сахалыы билиилэригэр-көрүүлэригэр сүҥкэн оруоллаах дии саныыбын.

Көннөрү биһиги курдук ыаллар сахалыы эйгэ кыараан эрэрин эппитинэн-хааммытынан, өйбүтүнэн-санаабытынан билэн-көрөн эрэбит. Оҕолорбут, ыччаппыт сахалыы хаһыаты, кинигэни аахпат буоллулар. Араадьыйаны да истибэттэр, «Саха» НКИК ханаалын да көрбөттөр. Ватсабынан мэлдьи нууччалыы суруксуттууллар.

— Дьокуускайга эбээлэр уонна эһээлэр сиэннэрин кытта нэһиилэ нууччалыы кэпсэтэ сылдьар көстүүлэрэ олус элбэх…

— Оннук. Дьиҥэ, саастаах, улахан дьон өйдүөхтээх этилэр. Саха сахатынан кэрэ. Төрөөбүт тылы билии, бу олоххо кэлбит тирэҕин, силиһиҥ буолар. Төрүт тылларын үчүгэйдик билэр дьон ситиһиилээхтэрин, сайдыылаахтарын бүгүҥҥү олохпут көрдөрөр. Ыччат соҕуруу куоракка үөрэнэ тиийэн баран, итини үчүгэйдик өйдүүр.

• Ийэ тыл, ийэ өй, ийэ толкуй иччилээҕин, ыллыктааҕын үгүстэр биллилэр, өйдөөтүлэр. Маны таһынан төрөөбүт тылынан сайа саҥарар киһи өбүгэлэриттэн көмүскэллээх, харысхаллаах буоларын эмиэ билэбит-көрөбүт. Киһи олоххо оннун булуутугар, өрө тахсыытыгар, үүнүүтүгэр-сайдыытыгар төрөөбүт тыл оруола сүҥкэн дии саныыбын.

— Елена Петровна, сахалыы эйгэни кэҥэтиигэ туох үлэни ыытаҕыт?

— Тус эйгэни кэҥэтиигэ бэйэм бырайыактардаахпын. Сахалыы күннүк­тэрдээхпин, ийэҕэ, кэрэ Куоҕа аналлаах инстаграмҥа рубрикалардаахпын. Үс оҕолоох Тамара Никитиналыын куйаар ситимигэр подкастаахпыт. Ааҕааччыларга подкаст диэни кылгастык быһаарыым. Айфоннарга араадьыйа курдук анал сыһыарыы баар. Саха сирин кэрэхсэнэр дьонун кытта анал биэриилэри бэлэмниибит. Оҕону сахалыы иитии, дьиэ кэргэн, олох-дьаһах, үлэ-хамнас тустарынан биэриилэр оҥоһуллубуттара.

Биэриилэрбитигэр Кулан, Надежда Идэлги, Туйаара Кучу, Василина Попова, эдэр урбаанньыттар ыалдьыттаабыттара. Барыта сүүрбэ аҕыс биэриини бэлэмнээн таһаардыбыт. Ыччакка холобур буолар эдэр дьон эмиэ ыалдьыттаабыттара.

«Бэргэн» түмсүүбүт Саҥа дьыл иннинэ кыыс, уол оҕону иитиигэ, куйаар ситимэ оҕону иитиигэ дьайыытын, о.д.а. биэс истиҥ көрсүһүүнү тэрийбиппит. Төрөппүттэргэ анаан оҕолорун сахалыы иитиигэ баай уопуттаах дьону кытта тэрээһин оҥорбуппут. Кулан, Надежда Идэлги, Ил Түмэн дьокутаата Павел Ксенофонтов-Ойуур Байбал, «Көмүлүөк» хампаанньа салайааччыта Ольга Григорьева, уо.д.а. ыалдьыттаабыттара. Тэрээһиҥҥэ кыттыыны ылбыт дьон наһаа сэргээбиттэрэ.  Сүүсчэкэ төрөппүтү хаппыппыт. Куйаар ситиминэн эмиэ үлэни ыытабыт. ¥лэбитин-хамнаспытын салгыы ыытар, кэҥэтэр былааннаахпыт.

— Эн бэйэн туох идэлээххиний, ааҕааччыларга бэйэҥ тускунан кылгастык билиһиннэр эрэ.

— ХИФУ-га филологическай факультекка үөрэммитим. Нуучча тылын уонна литературатын учууталабын. Дипломнайбар нуучча уонна саха тылларын тэҥнээн көрбүтүм. Онно төрөөбүт тылга интэриэс аан бастаан үөскээбитэ. Университет кэнниттэн аспирантураҕа үөрэнэ киирбитим. Тыл институтугар саха тылын быһаарыылаах тылдьытын оҥорор секторга үлэҕэ киирбитим. Биэс томҥа үлэлэстим.

Биэс сылы быһа нууччалыы үөрэм­митим. Дьүөгэлэргин кытта эмиэ үксүн нууччалыы кэпсэтэҕин. Итинник эйгэҕэ сырыттахха, толкуйун кытта уларыйар эбит. 

Тыл институтугар үлэлии кэлэн баран, дьиҥ сахалыы эйгэҕэ киирбитим. Манна нууччатымсыйбыппын бэлиэтии көрбүтүм (күлэр). Дьылҕам бэйэтэ итиннэ сирдээтэ.

Оскуоланы Уус-Алдан улууһун Танда бөһүөлэгэр үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрбитим. Түөрт оҕобун төрдүөннэрин Эрчим, Мичийээнэ, Ньургуйаана, Нарыйаана диэн сахалыы ааттаабытым.

— Елена Петровна, кэпсээниҥ иһин махтанабын.

* * *

Маннык төрөөбүт тыл сайдарын туһугар туруулаһар ыччаттаах буоллахпытына, сөрүүн сүөгэй курдук сүрэхпит-быарбыт ортотунан сайан киирэр Ийэ тылбыт хаһан да сүтүө, симэлийиэ суоҕа диэн бүк эрэллээхпин. 

 Кэпсэттэ Людмила НОГОВИЦЫНА