Мария Егорова 2002 сыллаахха математика уонна информатика институтугар үөрэххэ киирбит. Устудьуоннуур сылларыгар араас үлэҕэ барытыгар холонон көрбүт. Ол курдук, 2006 сыллаахха бааҥҥа муоста сууйааччынан киирэн баран, баан үлэһитигэр тиийэ үрдээбит. Үөрэҕин бүтэрэр сылыгар эрдэ үлэлии сылдьыбыт «Орто дойду» туристическай комплексын дириэктэрэ бэйэтин солбуйааччытынан ыҥырбыт. Дьиэ биэрэллэрин истэн, бааныттан тохтоон, онно үлэлии барарга санаммыт. Онтон ыла олоҕун ресторан эйгэтин кытары сибээстээбит.

Бастакы хардыылар

2008 сыллаахха улахан тургутууну ааһан, куорат киинигэр баар «Дуэты» рестораҥҥа дириэктэринэн анаммыт.

–Ити дуоһунаска 60-ча анкета киирбит этэ. «Дуэты» диэн Москуба ресторана, Дьокуускайга филиала аһыллыбыта. Мин тугу да улаханнык билбэт, «Цезарь» диэн салааты, тоҥ семганы, «роллы» диэни харахтаан көрбөтөх киһи тиийбитим уонна: «Итальянскай пицца маннык буолар эбит дуу?» – дии сылдьар киһи элитнэй ресторан дириэктэрэ буолар чиэскэ тиксибитим. Хаһаайын Алексей Николаевич Шамаев Омскайга «Сибирский деликатес» диэн филиаллааҕа, «Ванильный ежик» диэн кондитерскайдааҕа – бу курдук улахан холдинг салайааччыта этэ. Кини мин «Орто дойдуга» үлэлии сылдьарбын сэҥээрэ көрбүт, ол иһин ыҥырбыт. Икки түһүмэхтээх собеседованиены ааспытым. Онно тэрийээччи (учредитель) үс киһини талан үлэлэппитэ. Сорудахтарын толоро сырыттахпына, арааһа, эдэр киһини өйөөн буолуо, миигин талбыттара. Билигин кинилэр быһаарыыларын өйдүүбүн: сороҕор уопуттаах киһи кэллэҕинэ, саҥаттан үөрэтэр ыарахан буолар. Ол да иһин буолуо, уопута суох киһини, бэйэм быраабылаларбынан үлэлэтиэм диэн, бука, ыллахтара буолуо.

Итиччэ эрэнэн ылбыттарын кэннэ, күүскэ үлэлээн барбытым. Билиибин хаҥата, үөрэнэн саҕалаабытым. Кинигэ бөҕөтүн аахтара биэрэллэрэ. Араас арыгыны араарар, рестораны кытары сибээстээх өйдөбүллэри билэр буолбутум. Саҥа эйгэҕэ улгумнук киирэн, икки сыл курдук үлэлээбитим. Үлэбит олус сылаалааҕа: ресторан сарсыарда 6 чааска диэри үлэлиирэ, түүнүн да араас мөккүөрдээх түгэннэр тахсаллара. Доруобуйам туругунан тохтуурга санаммытым.

Атахха туруу

– Ол кэнниттэн «Муус Хайаҕа» салайааччынан 7 сыл кэриҥэ үлэлээбитим. «Орто дойдуга» үлэлиэхпиттэн «рестораҥҥа саамай сүрүнэ куукуна буолар» диэн өйдөбүл хатаммыта. Оччолорго Саха сириттэн сылдьар талааннаах уол Николай Габышев Иркутскайга шеф-повардыы сылдьарын истибитим. Кинилиин сибээстэһэн, «Муус Хайа» менютун оҥотторор буолбутум. Николай тэйиччиттэн сылдьан үөрэтэрэ. Кини «бизнес-ланч» эбэн, эбиэт бириэмэтигэр дьону аһатар буолбуппут. Николайдыын кэпсэтэн, үчүгэй усулуобуйалаах хантараак түһэрсэммит, «Муус Хайаҕа» шеф-повар буолбута. Кини кэлбитигэр, куукуна табыллан, ресторан саамай сайдар кэмэ саҕаламмыта. Иккиэн таһаарыылаахтык үлэлээбиппит. Онтон мин ыал буоламмын, дэкириэккэ барбытым.

Олоҕум биир сүрүн партнера, кэргэним Юрий Егоровы кытары көрсүбүтүм. Кини идэтинэн физик. Оччолорго научный сотрудник этэ. Кофе тэрилтэтин арынар биир баҕа санаабын олоххо киллэрсибитэ. Ол курдук, оҕобутун көтөҕө сылдьаммыт, кофе тэрилтэлэрин арыйан саҕалаабыппыт. Эһиилги сылыгар Николай Габышев: «Кафе-пекарня арыныахха», – диэн, биһиги бастакы улахан бырайыакпытын «Cinnabon» франшиза нөҥүө арыйбыппыт. Иэс бөҕөҕө киирбиппит (күлэр). Бастакы холонуубут франшиза буолан, көмөтө улахана.

2017 сыллаахха Мария кэргэнэ биир кылааһынньыгын кытары норуот сөбүлээн сылдьар «ШашлыкоFF» рестораны аһарга санаммыттар. Биисинэс үлэтин биир киһи кыайбата чахчы. Ону тэҥэ бу олус сэрэхтээх (рискованнай) дьыала буолар.

– Онно биһиги кыбартыырабытын солуокка биэрбиппит. Дьоммут кэлин билэн: «Оҕолорбут дьиэлэрин солуок биэрбиттэр», – диэн долгуйуу бөҕө. Оннук «хаарта хараҕа, халбас харата» быыһыыга-майгыга санаммыппыт. Дьиэтин-уотун оҥорорго ыарахаттары көрсүбүппүт. Дьиэ иһигэр туга да суоҕа: уута да, уота да, эгэ, аана баар буолуо үһү дуо? Ол да буоллар, ситэрэн-оҥорон, дьон сылдьарыгар табыгастаах аһыыр миэстэни тэрийбиппит. Билигин быыстала суох сылдьаллар. Оттон 2018 сыллаахха «Cinnabon» рестораммытынан кирэдьииккэ киирэн, Николай Габышев бэйэтэ «РекаОзероЛес» диэн авторскай ресторанын арынарга соруммута. Биһиги өйөөбүппүт. Ити ресторан барыта Николай бэйэтин көрүүтүнэн, кэнсиэпсийэтинэн оҥоһуллубута. Куукуната, менюта эмиэ. Биһиги ити ресторан кыттыгас үбүлээччилэрэ буолабыт.

2019 сыллаахха үбүлээччилэри кытары көрсүһэн, франшиза нөҥүө «Своя компания» диэн рестораны тэрийбиппит. Билигин «Spinat&Мясо» буолан турар. Пандемия кэмигэр «Своя компания» франчайзинговай салаата сабыллан, «Spinat&Мясо» көспүппүт. Уонна ити үбүлээччилэри кытары «Вилка-Ложка» диэн кафены арыйбыппыт.

Былырыын саҥа саҕалаан эрэр эдэр дьоҥҥо, «Китай-город» урбаанньыттарыгар, бырайыактара олоххо киирдин диэн, үбүнэн көмөбүтүн ууммуппут.

Ити бырайыактар олоххо киириилэригэр, сүрүннээн, биһиги дьиэ кэргэн күүс-көмө буолабыт. Кэргэним физик буолан, тиэхиньиичэскэй чааһыгар эппиэттиир, тутууну күүскэ кыайар.

Юрий билигин Благовещенскайга кылааһынньыгын кытары «ШашлыкоFF» рестораны тэрийэ сылдьаллар. Саха чулуу уолаттара Арассыыйа куоратыгар тиийэн үлэлии-хамныы сылдьаллара хайҕаллаах

– Пандемия кэмигэр бу салаа сайдара уустуктардаах. Былырыын куортамныыр дьоммут өйдөөн, биһиги урбааммыт билигин тыыннаах. Хааччахтааһын кэмигэр үлэһиттэри хамнастааһын боппуруоһа сытыытык турар. Уопсай аһылык эйгэтигэр уура сытар харчы диэн көрүллүбэт, барыта оҥоһуллубут үлэттэн эргийэн кэлэр. Локдаун биллэриллэн, барыта сабыллан хаалбытыгар, хааччыйааччы дьоммутун кытары кэпсэтэн, үлэһиттэрбитин хамнастаары, куортаммыт болдьоҕун уһаттарбыппыт. Улахан «кассовай разрыв» тахсыбыта. Ол иэһин баччааҥҥа диэри төлүү сылдьабыт. Дьоҕус урбааҥҥа локдаун күүскэ оҕуста. Инньэ гынан, дьон куттанна, уруккулуу үлэлии сылдьыбыттара уларыйда, харчы уурунуута (подушка безопасности) наада диэн өйдөөтүлэр. Харчыны тутталларыгар хас биирдии киһи, ыал кэмчилиир буолла. Ол эрээри олох салҕана турар. Син биир дьон бырааһынньыктарын кэлэн бэлиэтииллэр, өрөбүл күннэргэ дьиэ кэргэнинэн сынньаналлар, онон кинилэргэ махтанабыт.

Ис күүһү сөпкө туһаныы

– Былырыын коучка үөрэммитим, ол да иннинэ биисинэскэ сыһыаннаах боппуруостарга дьоҥҥо сүбэлиирим-амалыырым. Быйыл 10-ча киһилиин үлэлэстим, олортон түөрт киһи тэрилтэлэрэ үлэлии турар, ону көрөммүн үөрэбин. Бэйэм саҥа бырайыактары саҕалыыртан астынабын. Дьокуускай ырыынага кыра, нэһилиэнньэбит 300-тэн эрэ тахса тыһыынча киһи, ол иһин «потолоктааххын». Бу кэрдииһи ситиһэн баран, уҕараабат эрчиммин ханна барыырбын санаабытым. Эниэргийэ үллэстэр дьон – коучтар – бааллар диэн билбитим. Ол иһин билигин ити хайысхаҕа уһуйулла сылдьабын. Олус элбэх чаас быраактыкалаахпын. Коуч самай сүрүн соруга – киһи күүһүн иһиттэн таһаарыы.

Киһи бэйэтин дьоллоохтук сананарыгар туох баар өрүтэ, эйгэтэ – үлэтэ, бэйэтин сайыннарыыта, дьиэ кэргэнэ – барыта тэҥҥэ сайдыахтаах. Барыта толору буоллаҕына биирдэ эрэ киһи дьоллоохтук, толорутук сананар. Бэйэҕин өйдөөн, ресурснай турукка сырыттаххына, барыта чэпчэкитик табыллар. Билигин биһиги аныгы дьахталларга сөптөөх «PRO баланс» диэн кууруһу таһаардыбыт. Хайдах гынан сөптөөхтүк «колесо жизненного баланса» үлэлэтэргэ, итиэннэ бэйэ коучиҥар үөрэтэбит. Элбэҕи ситиһиэн баҕарар дьон куруук коучтаах буолалларын бэлиэтии көрбүтүм. Ис-искиттэн ресурстаах эрэ буоллаххына, дьыалаҕа ылсыахха наада дии саныыбын. Энэргиэйэ хас биирдии киһиэхэ баар, ону истэн таһаарыахха наада.

Уонна бүтэһигэр Мария Егорова саҥа саҥалаан эрэр урбаанньыттарга сүбэлээтэ:

– Биисинэспитин саҕалыырбытыгар хапытаалбыт суоҕа, үппүтүн «Алмазкредитсервистэн» ылбыппыт. Урбаанньыт буоларга күүстээх баҕа санаа баар буолуохтаах. Тоҕо диэтэххэ, ким даҕаны эйиэхэ барыта табылларын эрэннэрбэт. Сыыһа тахсыан да сөп, сөпкө барыан да сөп. Харчы туһунан олох бүтэһигэр саныахха наада, тоҕо диэтэххэ, 3-4 сыл хамнаһа да суох үлэлиэххэ сөп. Элбэх урбаанньыт оннук үлэлиир. Бэйэҥ дьыалаҕар итэҕэйэн, сайыннаран иһэр ирдэнэр. Ол кэнниттэн, дьэ, дохуот киирэр – бу чэпчэки буолбатах. Ол эрээри үлэттэн куттаммат, баҕарбытын ситиһэр киһи эрэ биисинэскэ суолун тобулар.

Франшиза олус үчүгэй. Биисинэс эйгэтигэр сыстыан баҕарар, саҥа саҥалаан эрэр дьоҥҥо көмө буолар диэн бэлиэтиибин. Уопуттаах дьон билиилэрин атыылаһан ылан, кинилэр тэрилтэлэрин үлэлэтэн саҕалыыгын. Инньэ гынан, элбэх сыыһаттан куотунаҕын. Билигин араас салааҕа барытыгар франшиза арыллар буолла, оннооҕор клиникаҕа кытары. Хас биирдии биисинэс үлэтигэр саамай сүрүнэ – дьонуҥ, үлэһиттэриҥ. Биһиги хамаандабытыгар 100 тахса үлэһиттээхпит.

Биисинэскэ баҕалаах буоллаххына биирдэ барыахха наада. Тоҕо диэтэххэ, баҕа санаалара суох дьон сыыстахтарына, бэйэлэрин бырастыы гымматтар. Биисинэс диэн риск буоллаҕа. Биһиги бу тухары элбэхтэ сыыһан кэллэхпит. Ол иһин ис туругун кытары үлэлии үөрэммит киһи элбэҕи ситиһэр. Мин бэйэм боростуой ыал оҕотобун. Билигин санаан көрдөхпүнэ, эниэргийэбин сөптөөхтүк туһанаммын, баччаны ситиспит эбиппин. Ону Энтони Роббинска үөрэнэ сылдьаммын билбитим. Кэргэммэр муза буоламмын, кинини көҕүлээммин, эниэргийэ бэрсэбин. Дьахтарга саамай сүрүнэ – эниэргийэни сөпкө таһаарыы.

Бу ыарахан кэмҥэ дьон санааҕа наһаа баттатта дии саныыбын. Маннык түгэҥҥэ санааҕа ылларбакка олоро үөрэниэххэ наада. Күннээҕи олоххор үчүгэйи оҥорорго кыһаллыахха. Оннук буоллаҕына, биһиги олохпут толору буолар.