Саҥа заповедник 815 568 гектар иэннээх. Арыылар тула сытар Илин Сибиир муора уутун эмиэ харыстабылга ыллылар. Маны таһынан Аллараа Халыма туундаратын сорох чааһа эмиэ заповедник территориятыгар киирдэ.

Манна Аан дойду үрдүнэн, бэдэрээлинэй уонна региональнай таһымнаах ураты харыстанар 27 көрүҥкыыл-сүөл үөскүүр, 8 көрүҥ үүнээйи үүнэр. Холобурдаатахха, Кыһыл кинигэҕэ киирбит тэкэ хопто (розовая чайка), быытта куба (малый лебедь), хардырҕас (черная казарка), үрүҥ тумустаах куоҕас (белоклювая гагара), мороду, мохсоҕол уонна да атын сэдэх көтөр-сүүрэр бааллара бэлиэтэммит. Маны сэргэ бөрө, кырса, сиэгэн, андаатар, таарбаҕан, кыыл таба, овцебык уо.д.а. үөскүүллэрэ биллэр. Муоратыгар түлүөн, ньиэрпэ, бөлүүгэ (белуха) уо.д.а киирэллэрэ бэлиэтэнэр. Маны таһынан, былыр-былыргыттан  ситэ үөрэтиллэ илик көрүҥнэр эмиэ бааллар.  

Учуонайдар кэтээн көрүүлэринэн бу айылҕа заповеднигар сыллата 26-ҕа тиийэ үрүҥ эһэ оҕото төрүүрэ бэлиэтэнэр. Ол да иһин медвежьи острова диэн аатыгар да сытар. Саас арҕахтан тахсар кэмнэригэр эһэлэр ордук уйан буолаллар, көмүскэлгэ наадыйаллар. «Бу заповедник кэскиллээх дьыала. Арассыыйа муоратын территориятын 2,4 эрэ бырыһыана ураты харыстанар статустаах. Онон Арассыыйа муоратын айылҕатын эмиэ сыыйа харыстабылга ылара наада», - диэн Арассыйатааҕы WWF дириэктэрэ Дмитрий Горшков этэр.

«Медвежьи острова” заповедник сиригэр-уотугар 300 сыл устата түптээн олорор нэһилиэнньэ баара бэлиэтэммэтэх. Онон айылҕата хайдах баарынан уларыйбакка турар уратылаах. Онон ордук сыаннастаах диэн учуонайдар бэлиэтииллэр. Ааспыт саас заповедник территориятыгар саха сириттэн волонтердар үлэлээбиттэрэ. Төһө үрүҥ эһэ баарын, арҕахтарын ахсаанын аахпыттара. Уопсайа 8 арҕах, 14 үрүҥ эһэ, 11 эһэ оҕото баара биллибитэ.