Аҕыйах тылынан санатар буоллахха, олохтоохтор Сэттэминнээх сайылык аттыгар, ол эбэтэр 556-с км сиргэ полигон тутулларын утарсалларын аһаҕастык биллэрдилэр. Атын сиргэ тутары модьуйаллар. Бу боппуруоска тустаах салайааччылартан  саҕалаан биирдиилээн дьоҥҥо тиийэ санааларын, толкуйдарын этэллэр, ол этиилэрэ социальнай ситиминэн тарҕаналлар.

Ил Түмэн дьокутаата, «Сахатранснефтегаз» АУо кылаабынай инженерэ Александр Гоголев бу боппуруоска бэйэтин санаатын, толкуйун маннык үллэһиннэ:

- Бүлүүгэ кытаанах бөҕө-саҕы, тобоҕу мунньан суох оҥорор уонна переработкалыыр анал полигон тутуллан үлэҕэ киирэрэ хайа да балаһыанньаҕа хайаан да наада. Сайдыылаах олох сиэринэн билигин бөҕү-саҕы ыллыбыт да  түбэһиэх сиргэ-уокка  быраҕан кэбиһэр  адьас табыллыбат буолла. Аныгы технологиянан  оҥоһуллубут  полигоннар (сыбаалкалар) кытаанах бөҕү-сыыһы, тобоҕу наардаан переработкалыыллар,  үксүн суох оҥорор ураты аналлаахтар.

 Манна биири өйдүөхпүтүн наада.  Бүлүү улууһа федеральнай бырагыраамаҕа хапсан, онно сөптөөх бырайыагы оҥорон,  үлэни ыытарга сөбүлэҥи ылан турар.  Сүүнэ бырайыактар ирдэбил быһыытынан уопсастыбаннай истиини, салгыы  судаарыстыбаннай экспертизаны ааһалларын бары бэркэ диэн билэбит. Экспертизаҕа тустаах эбийиэк тулалыыр эйгэҕэ төһө дьайара-дьайбата барыта быһаарыллыаҕа.  Онно барытын сөптөөхтүк, чиэһинэйдик  көрдөрүөхтэрэ, ыйыахтара диэн эрэнэбин.

Билигин  икки өттүттэн сөбө суох кэпсэтии бара турар. Социальнай ситимҥэ дьон санаатын, толкуйун хайытар иһитиннэриилэр элбэхтэр. Маннык түгэҥҥэ дьон санаата икки аҥы хайдара чуолкай. Нэһилиэнньэ суох диэн баран олорор. Атын сиргэ тутары туруорсар эрээри, ону үчүгэйдик ырытан, сынайан көрдөххө, анал оробуочай хамыыһыйа талбыт миэстэтэ, ол эбэтэр 556-с км  бары өттүнэн сөп түбэһэр. Үөһээ Бүлүү диэки сөптөөх миэстэ суох, үксэ маардаах, намыһах сирдэр-уоттар.  Оннук сиргэ улахан эбийиэк хайдах да тутуллар кыаҕа суох. Аны туран, ити 556-с км тэйитэн биэрдэххэ, ыраатан биэрэр, ол тырааныспар ороскуота үрдүүрүгэр тиэрдэр. Оттон чугаһаттахха, аны  Росавиация ирдэбилигэр кыайан эппиэттээбэт буолан тахсар.  Росавиация  ирдэбилэ хайаан да тутуһуллуохтаах. Авиапортан полигон курдук улахан эбийиэктэр 15 км тэйиччи сытыахтаахтар.

Бүлүү суола федеральнай сир буолар.  Сири талыы уонна ону докумуоннатыы үлэлээх соҕус уонна бытаан. Манна биири санатар буоллахха,  Бүлүү куорат ортотунан федеральнай суолу аспааллаары гыммыттарыгар утарсан, онтон сылтаан бириэмэни сүүйтэрэн үлэ тохтообута. Ити кэпсэтии саҕана куорат тас өттүнэн федеральнай суолу ыытарга сөптөөх сир-уот суоҕун бары бэркэ диэн билэр этибит ээ. Ити кэпсэтии кэнниттэн Горнай улууһун Бэрдьигэстээх сэлиэнньэтин ортотунан  аспааллаан кэбиспиттэрэ билигин туох даҕаны оһуобай, олохтоохтор абыранныбыт дииллэрин кыһыйа, ымсыыра эрэ истэбит. Ол кэмҥэ   сөптөөх быһаарыныыны ылыммыттара буоллар, билигин Бүлүү куоратын уулуссалара аспаалланан, бэркэ тупсубут буолуохтаах этилэрэ. Онон полигон тутуллуохтаах миэстэтин утарсаммыт, эмиэ ити курдук балаһыанньа иккистээн хатыланаары  гынна. Бырайыакка хапсан баран, утарсан  сөбүлэҥи биэрбэккэ, экологияны харыстыырга, дьон ыраастык дьаһанан-дьапсынан олороругар аналлаах бырайыагы куоттарарбыт адьас сыыһа диэн сыаналыыбын. «Ыт баһа көмүс кытахтан төкүнүйбүтүгэр дылы» диэн этии манна ала-чуо этиллэригэр тиийэр.

Бүлүү улууһун ытык-мааны олохтоохторо уонна тэрилтэлэр салайааччылара,  бары биир санаанан салайтаран, сөптөөх быһаарыныыны ыларбыт уолдьаста. Бары истибит буолуохтааххыт, ырыаҕа ылланар күөх Ньурба олохтоохторо сөптөөх быһаарыныыны ылынан,  тутуу саҕаланарын кэтэһэн олороллор. Онон биһиги эмиэ сөптөөх быһаарыныыны ылыныаххайыҥ, төрөөбүт дойдубут  экология өттүнэн ыраас, чэбдик буоларын туһугар бииргэ үлэлиэххэйиҥ диэн ыҥырабын. Бүлүү куоратын аттыгар баар сыбаалкалар тулалыыр эйгэҕэ улахан буортуну оҥороллоро чуолкай. Саҥа полигон үлэҕэ киирдэҕинэ, ити сыбаалкалар сабыллыахтара,  өссө ону суох оҥорор үлэлэр ыытыллыахтара диэн улуус дьаһалтата этэр, мэктиэлиир.  Ол  курдук, эргэ сыбаалкалар учаастактара  рекультивацияланан, онно мас олордуллуохтаах. Бу -- тулалыыр эйгэбитин чөлүгэр түһэрии буолбатах дуо?