Бэл, ураты кутталлаах, туһааннаах киһиэхэ бириигэбэргэ тэҥнээх араак быһаарыллыыта (диагноһа) ыарыы саҥатыгар туруорулуннаҕына, ыалдьыбыт дьон 60%-на эмтэнэн үтүөрэр диэн бигэргэтии, халлаантан ылан этиллибит тыллар буолбатахтар.

Өрөспүүбүлүкэтээҕи онкологическай диспансер ыарыыны сардаҥаларынан быһаарар отделениета,  үлэлиир күүһэ уонна кыаҕа чахчы улааппыт, киэҥ хардыылаах суолугар бигэтик үктэммит сулууспа буолар. Сыаналаан көрүҥ, отделение сыллата 17600, күҥҥэ 180 киһини аһарар. Диагнозтара бигэргэммитэ эбэтэр сыыһата көстүбүтэ бигэргэниэхтээх дьон, сардаҥа тэрээпийэтин, хиимийэнэн эмтээһини ааспыт пациеннар, о.д.а. кыһалҕалаахтар эмиэ бу отделение нөҥүө ааһаллар. Сардаҥанан диагностикалааһын ньымаларынан ыарыы хайдах сайдарын, эмтэнии көдьүүһэ хайдаҕын быһаараллар.

Адьас кэмчи тылынан бу сулууспа бастаан тэриллибит устуоруйатыттан быһа тутан билиһиннэрэр буоллахха, 1966 сыллаахха онкология диспансерыгар эрэнгиэн кэбиниэт аһыллыбыта. Манна ыстааттаах рентгенолог-бырааһынан Г.Г.Лобанов үлэлээбитэ. Ааспыт үйэ 70-с сылларыгар кэбиниэт оптическай уларыта тутааччылаах АРД-2, РУМ-10, РУМ-20 курдук эрэнгиэн-диагностикалыыр установкаларынан сэбилэммитэ. 1993 сыллаахха сардаҥаларынан диагностикалыыр отделение тэриллибитэ, онно аһара үрдүк дорҕоонунан (ультразвуковой) диагностикалыыр кэбиниэт аһыллыбыта. Саҥа подразделение сыралаах үлэтигэр-хамнаһыгар рентгенологтар Г.Г.Лобанов, В.А.Орлов, Л.М.Титова, Р.Г.Борисова, Н.А.Балабанова, лабарааннар Н.М.Буракова, Петрова уо.д.а. улахан кылааттарын киллэрбиттэрэ.

Кэлиҥҥи сылларга бу отделение чинчийэр үлэтэ балысханнык кэҥээтэ. Өскөтө 2013 сылга 1445 КТ-чинчийиини ыыппыт буоллаҕына, 2019 сылга – 10461,  2013 сылга эрэнгиэн-чинчийии 6029 сыыппараҕа тэҥнэспит буоллаҕына, 2019 сылга – 9691. УЗИ-чинчийии туһааннааҕынан 11157 уонна 2020 сылга – 16873, 2020 сыл муус устартан отделение суукканы эргиччи эрэсииминэн үлэлиир.

М.И.Тихонова, үрдүкү квалификационнай категориялаах рентгенолог-быраас, РФ уонна СӨ Доруобуйаҕа харыстабылын туйгуна. 2011 сылтан онкологическай диспансер сардаҥаларынан диагностикалыыр отделениетын сэбиэдиссэйэ.

— Былырыын, пандемия саҕаламмыт сылыгар, — диэн кэпсиир Майя Ивановна. — биһиги отделениебыт кэҥээн биэрдэ. КТ рентгенолог-бырааһа, лабарааннар, мэдиссиинискэй сиэстэрэлэр, саньытаарка эбиллэннэр кэлэктииппит 40 ыстааттаах эдинииссэҕэ тиийдэ. Ааспыт сайынтан дьоммут суукканы эргиччи үлэлиир эрэсиимҥэ киирэн сылдьаллар. Онон билигин биһиэхэ ыарыһахтар, диагнозтарын быһаартарааччылар уочараттара диэн суох. Отделениебытыгар диагностикалааһыны тэҥэ, эпэрээссийэ эмиэ оҥоһуллар. Ааспыт сыл ахсынньытыттан эрэнгиэн-хирургическай диагностикалааһын уонна эмтээһин адьас саҥа отделениета аһыллан үлэлии турар.

Арассыыйаҕа 2013 сылтан «Доруобуйа харыстабыла» национальнай бырагыраама үлэлиэҕиттэн, улахан киин куораттары эрэ буолбакка, эрэгийиэннэри, ол иһигэр оройуоннар кииннэринээҕи балыыһалары кытары үрдүк туочунастаах анал мэдиссиинискэй тиэхиньикэлэринэн хааччыйыы адьас атын таһымҥа таҕыста. Биһиги отделениебытыгар 3 ультразвуковой диагностика, эрэнгиэн диагностика, маммография уонна КТ кэбиниэттэр үлэлииллэр. Биһиги, миэдиктэр, үлэбитигэр өссө улахан тосту уларыйыыны сыыппара технология – сыыппара рентгенологическай тэриллэр уонна УЗИ аппарааттар аҕаллылар. Ол түмүгэр, бүгүн биһиги эрэнгиэн уонна УЗИ чинчийиилэр бары көрүҥнэрин оҥоробут.

Эмиэ түмүктэммит сыл ахсынньытыгар гелийэ суох төрүккэ үлэлиир МРТ - 1,5 Т ыламмыт, олунньу ыйга таҥыллан бүтэн, билигин үлэлии турар. Арассыыйаҕа үс итинник мэдиссиинискэй тиэхиньикэ кэлбититтэн биирэ өрөспүүбүлүкэбитигэр тигистэ. Биир киһини чинчийиигэ, ортотунан, 1 чаас курдук бириэмэ барар. Уопсайынан, отделениебытыгар араак ыарыыга уорбаланан кэлбит киһини, биһиги 7 күн иһигэр ыарыытын чуолкайдаан, эмтээһинин саҕалыахтаахпыт.

Өрөспүүбүлүкэтээҕи онкологическай диспансер нэһилиэнньэ ортотугар, чуолаан улуустарга онкологическай ыарыылар көрүҥнэрин эрдэ булууга (онкопоиск) пилотнай бырайыак биллэрбитэ. Анал бырагыраама оҥоһуллубута. Отделениебыт түргэн-тарҕан хомуллуулаах биригээдэни тэрийэн, 2019-2020 сылларга эмчиттэр бүттүүн улуустарынан тарҕанан үлэлээбиппит. Тыҥа, быар, бүөр, эмиий быччаххайдарын, ииктиир быччаххайдар, суон уонна көнө оһоҕостор  араак ыарыыларын булуу соруга туруоруллубута. Ааспыт сайын атырдьах ыйыгар үлэлээбиппит. Бу босхо төрүккэ оҥоһуллар үлэ буолар.

Биһиги ультразвуковой диагностиканы баһылаабыт  рентгенолог-быраастарбыт ол сырыыларыгар 904 киһини хабан, ол онтон 30 киһини өрөспүүбүлүкэтээҕи диспансерга ыыппыттара. 20 киһи араак ыарыылааҕа бигэргэммитэ. Ааспыт сыл атырдьах ыйыттан бу бүгүҥҥү күҥҥэ диэри барыта 8462 киһи хабылынна. 128 киһи онкологическай диспансер утумнаах кэтээн көрүүтүнэн хабыллыбыта. Бу, дьиҥэр, булгуччу ыалдьыбыт диэн буолбатах, көннөрү кэтээн көрүүгэ киирбит дьон.

Араак, аҥаардас аатыттан даҕаны киһи самнан, санаата кэхтэн хаалыан сөп ыарыыта буоллаҕа. Оттон кини дэгиэ тыҥыраҕар хаптарбыт хайа баҕарар киһи санаата-оноото оонньуура, түһэрэ төһөлөөх буолуой! Оттон онкология ыарыылаахтары кытта үлэлэрин хайысхатынан, эмчит идэтин талбыт эбээһинэстэринэн күннэтэ алтыһар, аалсыһар дьоҥҥо туох-ханнык чуубустуба үөскүүрэ буолуой? Киһи барахсан, айыллыбыт айылгытынан, туохха барытыгар үөрэнэн, үөрүйэхтэнэн, өссө чэрдийэн, муостуйан хаалар үгэстээх эбээт. Бу туһунан Майя Ивановнаттан ыйытабын.

—  Эмчит идэбинэн үлэлээбитим ыраатта. Олоххо да, үлэҕэ да уопутурдум. Үлэбэр үлэҕэ курдук сыһыаннаһабын. Туох-ханнык иннинэ, эппиэтинэстээхтик. Онтон атыннык сыһыаннаһар быраабым суох. Манна мин бэйэм эрэ туспунан эппэппин, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрим, салайар кэлэктиибим санаалара эмиэ итиннэ холбоһор буолуохтаах диэн эрэнэбин. Хайдахтаах да балаһыанньаҕа кыайан өйдөнүө суоҕа, өскөтө эмчит ыарыһахха дьалбаатык, аанньа ахтыбаттыы, өссө улуутумсуйбуттуу сыһыаннаһар буоллаҕына. Оннук турукка тиийэр буоллахха, үлэттэн уурайбыт, идэттэн тэйбит ордук.

Доруобуйа харыстабылын эйгэтин хайа да салаатын намтата тутар өйү бэйэбэр кылам да гыннарбакка туран, «онкологияҕа түбэһиэхчэ дьон үлэлээбэт эбэтэр өр тардыллыбат» диир балачча тарҕаммыт этиини өйдөөн кэлэбин. Кырдьык хайа эрэ кыырпаҕа ити этиигэ баарыгар саарбахтаабаппын. Ыарыһахха тымныы сүрэхтэнэр аньыылаах дьыала. Кэллиэгэм, эрэнгиэн-быраас, үтүөкэннээх үлэһит уонна табаарыс Юрий Николаев, «уметь слушать и слышать» диэн тыллаах. Ол аата кини «эрэнгиэниҥ синиимэгин кичэйэн көр эрээри, пациеҥҥын истэри булгуччу сатыахтааххын» диир. Киһиэхэ, ыарыһахха убаастабыл бэлиэтэ диибин мин итини. Бэйэм санаабар, биир идэлээх кэллиэгэлэрим бүттүүн ураты сылаас сүрэхтээх дьон.

Биһиэхэ, үөһээттэн алларааҥҥа диэри, онкология бары сулууспатын, подразделениеларын үлэһиттэрин иннибитигэр, тыын дьыала – дьон олоҕун быыһааһын соруга турар.