– Станислав, кууруссаҥ балай эмэ элбэх ахсааннаах. Бу көтөрү анаан-минээн ииппитиҥ төһө өр буолла?

– Хос эбэбит Пелагея Андреевна Лыткина үйэтин тухары кууруссалаах этэ. Элбэх көтөрү көрөн олорбут эмээхсин. Онон биһиги дьиэ кэргэҥҥэ көтөрү иитии – төрүт дьарыкпыт – да диэххэ сөп.

Бэйэм 2015 сыллаахха ИП буолбутум. Онно Сунтаар сэлиэнньэтин баһылыга Э.Е. Филиппов улаханнык көмөлөспүтэ. Эдуард Егорович бэйэтэ тыа хаһаайыстыбатыгар сыстаҕас киһи. Инньэ гынан дьонун-сэргэтин күүскэ өйүүр уонна өйдүүр баһылык. Кини бастаан саҕалыырбар анал бырагыраама баарын сырдатан, ыйан-кэрдэн, 300 тыһ. солк. суумалаах өйөбүлүнэн туһаммытым. Онтон барыта кыра кыралаан саҕаланан барбыта. Улууһум эмиэ күүскэ көмөлөспүтэ. Анал оборудованиеҕа 150 тыһ. солк. көрүллүбүтэ. Оттон 2017 сыллаахха ТХМ нөҥүө “Саҥа саҕалааччы пиэрмэр” граҥҥа тиксибитим. Маны барытын туһанан хотоммун, көтөрүм уйаларын, оҕуруот аһын харайар ыскылааппын туттубутум, оборудование атыыласпытым.

Билигин кууруссаларым этэҥҥэ тураллар. Күҥҥэ ортотунан 60-чаны сымыыттыыллар.

– Ханнык боруодалары иитэҕин?

– “Hi-Line”, Леггорн, Виандот диэн боруодалары сөбүлээн иитэбин. “Hi-Line” диэн олус сымнаҕас майгылаах, судургу көрүүлээх-истиилээх, элбэхтик сымыыттыыр боруода. Оттон Леггорн диэн аан дойдуга саамай киэҥник тарҕаммыт көрүҥ. Түргэнник ситэр-хотор, турар усулуобуйатыгар, аһылыгар талымаһа суох. Куһаҕана суохтук сымыыттыыр. Виандот – сымыыта даҕаны, боруодата даҕаны хайдах эрэ “саха кууруссатыгар” майгынныыр. Бэйэлэрэ чоппууска таһаарыахтарын сөп. Маны таһынан перепелкалары иитэбин. Сымыыттара доруобуйаҕа туһалаах. Иммунитеты бөҕөргөтөргө тутталлар. Дьон сүрдээҕин сэргиир көтөрө.

– Хотоҥҥор фазаннар уонна холууптар эмиэ бааллар эбит. Балары туохха анаан иитэҕин?

– Киһи-киһи сөбүлүүр дьарыга араас (күлэр). Ити – мин хоббим.

 – Дьоҕус хаһаайыстыбаҕа көтөрүнэн дьарыктанар төһө барыстааҕый?

– Бэйэм ааҕарбынан, тэҥ тэҥэр эрэ тахсабын. Холобур, 18 устуука перепелка сымыытын – 150 солк. атыылыыбын, оттон куурусса сымыытын 15 устуукатын – 180 солк. Оччоҕо эрэ уотурба сыанатын толуйабын. Биир куул уотурба маҕаһыыҥҥа 1300-1600 солк. атыыланар. Ону 3 күн эрэ сииллэр. Көтөрүҥ олус бор, элбэх аһылыктаах. Онон аһылыкка саамай элбэх ороскуоту көрсөбүн. Инньэ гынан, киһи ороскуотун ааҕынан-суоттанан, бачча көтөрү иитэбин диэн иитиэхтээх. Ол гынан баран күннэтэ айахпытыгар сибиэһэй сымыыты сии олорорбут эмиэ куһаҕана суох. Мэлдьи сымыыт баар ыалабыт. 

– Хаһаайыстыбаҕын бэйэҥ көрөр буоллаҕын?

– Уолаттарбын кытта бэйэбит көрөбүт. Икки уоллаахпын. Улахан уол Эрсэн 10-с кылааска үөрэнэр. Кырам Станислав – 8-с кылааска. Кэргэним Маргарита Васильевна уһуйаан иитээччитэ. Оҕолорбун тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыара, үлэҕэ-хамнаска уһуйа, үөрэтэ таарыйа хотоммор көмөлөһүннэрэбин. Туох баар үлэни барытын кинилэр толороллор. Сайынын окко, хотоҥҥо, бааһынаҕа эмиэ туһалара хара баһаам. Аҕа киһи быһыытынан, бэйэм сатыырбар барытыгар үөрэтэ, уһуйа сатыыбын. Уолаттарым дьиҥнээх эр дьон буола улааталларыгар баҕарабын.

 – Куурусса төһө көрүүлээҕий? Күннээҕи түбүгүҥ хайдаҕый?

– Билигин көрүүтүн-истиитин кыайан олоробут. Иһэр уулара уулатарынан (поилканан) кэлэр, уоттара-күөстэрэ автоматическай, бэйэтэ холбонор, арахсар. Сарсыарда уонна киэһэ тахсан аһатабыт уонна саахтарын ыраастыыбыт. Хотон иһэ кураанах, салгына ыраас буолуутун хааччыйабын. Сымыыты үксүн уолаттар кэлэ-бара сылдьан хомуйаллар. Хортуоппуй уурар ыскылаатым эмиэ биир оннук. Уота-күөһэ, температура эмиэ барыта автоматика.

– Куурусса иигин-сааҕын туһаҕа таһаарыахха сөп дуо? Уоҕурдуу эҥин курдук...

– Дьиҥэ, туһаҕа таһаарыахха сөп бөҕө буоллаҕа. Холобур, Москубаҕа биогаз оҥороллорун сэргии көрбүтүм. Оннук уматык оҥорбут киһи диэн ыра санаалаахпын. Чөртүөһүн, бириинсибин эҥин номнуо булбутум, үөрэппитим. “Киһи син кыайар дьыалата эбит” дии санаабытым. Соло булбут киһи дьарыктаныа этэ.

– Оттон хортуоппуйу төһөнү үүннэрэҕин?

– Аҥаардас кууруссанан эрэ олорон ырааппаккын. Онон хортуоппуй үүннэрэбин уонна бииргэ төрөөбүт бырааппар Иваҥҥа ынах-сүөһү иитэригэр көмөлөһөбүн. Бэйэм 17 гаа бааһыналаахпын. Онтон үһүгэр хортуоппуй олордобун. Былырыын 15 туоннаны хомуйан батардым. Инникитин ыһыы окко күүскэ үлэлэһэр баҕалаахпын. Холобур, былырыын 12 туонна сенаж бэлэмнээн, билигин быраатым аах үрүҥ илгэни үрүлүтэ олороллор. “Сүөһү үүтэ – тылыгар” диэн мээнэҕэ этиллибэт. Онон турнепс (сүөһү эриэппэтэ), сүөһү аһылыгар сүбүөкүлэ, эбиэс, өр сыллаах от ыһар былааннаахпын. Оччоҕо, үүтү дьэ кыайыа этибит.

– Быраатыҥ төһө сүөһүлээҕий?

– Иван 2018 сылга “Саҥа саҕалааччы пиэрмэргэ” хапсыбыта. 48 сүөһүлээх. Сорох ынахтара номнуо төрөөтүлэр, ыана тураллар. Быйыл уопсайа 25 ынах төрүөхтээх. Былырыын Дьаархаҥҥа саҥа хотону уонна саҥа дьиэни тутан үлэҕэ киллэрдэ.

Эһэбит, уордьаннаах тырахтарыыс Иван Прокопьевич туйаҕын хатаран, оҕолоро уонна сиэннэрэ бары да тыа хаһаайыстыбатын өрө тута сатыыбыт, күргүөмүнэн үлэлиибит. Аҕабыт Уйбаан Уйбаанабыс үйэтин тухары ыанньыксыт-осеменатор. Ийэм Ольга Александровна эмиэ Дьаархаҥҥа ыанньыксыттаабыта. Дьоммут 6 оҕону төрөтөн, киһи-хара оҥортоон, күн бүгүнүгэр диэри сүбэ-ама, күүс-көмө буола олороллор.  Сайынын аймахтар бары кэриэтэ кыттыһан оттуубут, сүөһү көрөбүт. 60-ча гаалаах оттуур ходуһалаахпыт.

– Эн санааҕар, тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын туох атахтыырый?

 – Тыа хаһаайыстыбата сайдар кыахтаах дии саныыбын. Ол гынан баран кэккэ итэҕэстэри ыйар наада буолуо. ТХМ нөҥүө олус үчүгэй өйөбүллэр көрүллэллэр. Ол эрээри сокуон үрдүгэр сокуон, ирдэбил үөһэ ирдэбил аһара элбэх. Ити барыта үлэни-хамнаһы харгыстыыр. Холобур, быраатым 1 сылы быһа докумуонун эккирэтистэ, тэрилтэ бөҕөтүн бараата. Сирин докумуона, уотун докумуона, бырайыагын бигэргэтиитэ... Киһи барытын ааҕан сиппэт. Хас биирдии докумуон ситэрин-хоторун хастыы эмэ күн, нэдиэлэ күүтүөххүн наада. Ити түмүгэр хотонун тутуута 2 сыл кэриҥэ бытаарда. Аны туран, төһөлөөх үбү-харчыны төлөөбүтэ, ороскуотурбута буолуой? Онон бүрүкүрээтийэ, кумааҕы үлэтэ элбэҕэ тыа хаһаайыстыбата сайдыытын аһара күүскэ атахтыыр. Манна биир кииннэммит ситим баара буоллар диэҕи баҕарыллар. Оччоҕо пиэрмэрдэр боппуруостарын барытын биир сиргэ кэлэн быһаартарар кыахтаныах этилэр. Бириэмэ, үп-харчы бөҕөтө сүүйүллүө этэ.

Өссө биири өйдөөбөппүн. Үүккэ анаалыс бөҕөтүн  туттарабыт. Бэтэринээрдэргэ хастыы да мөһөөҕү төлүүбүн. Өҥөлөрүн сыаната сөхтөрөр. Хас биирдии хамсаныылара – харчы. Дьэ, дьикти сыһыан! Бу өттүгэр эмиэ бэрээдэктээһин барара буоллар дии саныыбын.

Сүөһү иитэр, сири кытта үлэлиир дьону чааһынай, бааһынай диэн араарбакка, барыларын биир тэҥник өйүөххэ, үлэлиир кыахта биэриэххэ наада. Билигин үлэлии турар систиэмэ төрдүттэн уларыйдаҕына эрэ улахан сайдыы барыа этэ дии саныыбын. Холобур, саҥа ИП буолбуттарга 3-с сыллаах “нолуок өрөбүлүн” (налоговые каникулы) биэрэллэрэ буоллар, үүт харчытын үрдэтэллэрэ буоллар, дьон тоҕо үлэлиэ суоҕай? Үлэлиэхтэрэ, тыабыт хаһаайыстыбатын өрө көтөҕүөхтэрэ этэ.

– Станислав, аныгы тыа киһитин күннээҕи түбүгүн, кыһалҕаларын туһунан сиһилии сырдаппыккар махтанабын. Инники үлэҥ-хамнаһыҥ тахсыылаах буоларыгар баҕарабын.

 – Саха төрүт дьарыга, үтүө үгэһэ салҕанан бара туруон баҕарабын. Ол туһуттан эдэр ыччакка болҕомто ууруллуон наада. Саха оҕото үлэлээн-хамсаан улаатыахтаах. Онно бэйэ хаһаайыстыбата – тугунан да солбуллубат олох оскуолата.

Түгэнинэн туһанан, улуус баһылыгар Анатолий Васильевич Григорьевка, Сунтаар сэлиэнньэтин баһылыгар Эдуард Егорович Филипповка, улуустааҕы урбааны өйүүр киин салайааччытыгар Мария Валерьевна Саввиноваҕа барҕа махталбын тиэрдэбин.