Былаан этэҥҥэ. Этэ...

Бүтэһик дааннайынан, өрөспүүбүлүкэҕэ 417 тыһ. галаах ходуһа охсулунна. Онтон 449 тыһ. туонна оту ыллылар. Бу уопсай былаан 95 % тэҥнэһэр. Ити көрдөрүү былырыыҥҥыны кытта дьүөрэлии. Онон өрөспүүбүлүкэ былаана аа-дьуо туолан испитэ.

Бу күннэринэн үгүс улууска ходуһа үлэтэ түмүктэннэ. Кимнээх эрэ былааннарын толордулар, кимнээх эрэ кыранан тиийбэккэ хааллылар (табылыыссаны көр). Холобур, Уус Майа, Хаҥалас, Горнай, Кэбээйи, Ленскэй уонна Таатта улуустара былааннарын кыратык аһара бардылар. Ол гынан баран, сорох улуустарга элбэх эрэйинэн булуллубут кыстык от уот аһылыга буолан күдэҥҥэ көтөр кутталлаах. Ол курдук, билиҥҥитэ 2000 кэриҥэ туонна от номнуо буруо буолан мэҥэ халлааҥҥа унаарда. Ити сыыппара өссө бүтэһиктээх буолбатах. Сиэмэх уот иҥсэтэ күн-түүн улаатан иһэр. Онон төһөлөөх элбэх киһи хара көлөһүнэ күдэҥҥэ көтөрө биллибэккэ турар.

Уустук балаһыанньа

Сорох улуустарга “дьадаҥы бурдугун тыал көтүппүтүн” курдук балаһыанньа үөскээтэ. Ол курдук, 8 улуус кыстык ото уот аһылыгар кубулуйда.

Ион Кононов, Ам­ма улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччы:

 – Балаҕан ыйын 28 күнүнэн улууска официальнайдык оттооһун хампаанньата түмүктэннэ. Былааммытын 86,2 % толордубут, ол эбэтэр 26847 туонна оту ыллыбыт. Сиилэһи 100 % (2800 туоннаны) бэлэмнээтибит. Сенажка былааммыт аҥаарын эрэ толордубут. 1050 туоннаны ыллыбыт.

Бу күннэргэ эмискэ балысханнык ойуур баһаардара турдулар. Онно 722 туонна от уот аһылыга буолла. Олом Күөл, Соморсун, Абаҕа, Сулҕаччы уонна Мээндиги нэһилиэктэрэ улаханнык эмсэҕэлээтилэр. Улуус салалтата мобилизация, субуотунньук биллэрэн уоту кытта охсуһа сатаатыбыт да, оппутун кыайан быаһаабатыбыт. Билигин анал хамыыһыйа тэрийэн аакталыы сылдьабыт. Дьоҥҥо көмө көрүллэригэр үлэлээн саҕалаатыбыт.

Марианна Пермякова, Чурапчы улууһун кылаабынай агронома:

– Былааммытын 89,2 % толордубут, ол эбэтэр 35 542,5 туонна оту ыллыбыт. Ити мобильнай биригээдэлэр отторун ааҕан туран. Ол курдук, биригээдэлэр өрүс арыыларыгар – 821 туонна, улуус таһыгар – 240 туонна оту оттоотулар. Итэҕэс оппутун атыылаһыахтаахпыт. Билиҥҥитэ Хаҥалаһы, Кэбээйини уонна Дьокуускайы кытта 700 туоннаҕа дуогабардаһан олоробут.

Аны туран, элбэх от уокка былдьанна. Мындаҕаайы, Мырыла уонна Хадаар нэһилиэктэригэр уопсайа 223 туонна от күдэҥҥэ көттө. Ити, дьиҥинэн, бүтэһиктээх сыыппара буолбатах. Мырылаҕа билигин даҕаны уот умайа сытар. Онон сыыппаралар өссө даҕаны чуолкайданыахтара.

Билигин эмсэҕэлээбит нэһилиэктэргэ анал хамыыһыйа үлэлии сылдьар. Аакталары оҥоробут.

Григорий Семенович Таппыров, Таатта улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччытын солбуйааччы:

– Улууска оттооһун түмүктэммитэ. Былааммытын кыратык аһара барбыппыт. 38774 туонна оту ыламмыт, 101,7 % оҥорбуппут. Ол гынан баран, саҥардыы “һуу” диэн эрдэхпитинэ, аны ойуур баһаардара өрө туран кэбистилэр. Бу күннэргэ мэлдьи уоту кытта охсуһан таҕыстыбыт. Ол үрдүнэн 505 туонна оту кыайан өрөһүйбэтибит. Улуус эр дьоно бары кэриэтэ тахсан үлэлээтибит. Ордук уустук балаһыанньа Кыйы уонна Дэбдиргэ нэһилиэктэригэр үөскээтэ. Кыйыга 195 туонна, Дэбдиргэҕэ – 267 туонна уот аһылыга буолла. Ол эрээри ити бүтэһиктээх сыыппаралар буолбатахтар. Күн-түүн уоппут күүһүрэн иһэр. Онон балаһыанньа өссө уустугуруон сөп. Билиҥҥитэ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ эмсэҕэлээбиттэргэ өйөбүл оҥорорго үлэлээн саҕалаата.

Атын былааннар

Билиҥҥитэ сиилэс былаана 98,5 % туолла, ол эбэтэр хаһаайыстыбалар 22 961 туонна сиилэһи хомуйдулар. Оттон өрөспүүбүлүкэ былаана 25 175 туоннаҕа тэҥнэһэр. 

11 698 туонна сенаж бэлэмнэннэ, ол эбэтэр уопсай былаан 72 % туолла (өрөспүүбүлүкэ сенажка былаанын кээмэйэ – 16 122 туонна).

Быйыл бурдук 8816 галаах бааһынаҕа ыһыллыбыта. Онтон 8288 гаҕа хомуур үлэтэ этэҥҥэ барда. Онон былаан 94 % туолла.

Хортуоппуй хомуура 75 % тэҥнэстэ. Ол курдук, 58 763 туоннаны хомуйдулар. Быйыл уопсайа өрөспүүбүлүкэ хаһаайыстыбалара 78 755 туонна хортуоппуйу хомуйуохтаахтар.

Оҕуруот аһын хомуура эмиэ биэтэгэр тиийэн эрэр. Уопсай былаан 34 377 туоннаҕа тэҥнэһэр. Онтон бүгүҥҥү туругунан, 12 404 туоннаны аһаҕас бааһынаттан уонна 5249 туоннаны тэпилииссэттэн хомуйдулар. 

Андрей Находкин: «10 мөл. солк. суумалаах хоромньу таҕыста»

Андрей Находкин, Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтэ СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин кытта мэлдьи бииргэ үлэлэһэ, сибээстэһэ олорор. Билигин ходуһа үлэтэ үмүрүйдэ. Былаан 95 % туолла, ол эбэтэр өрөспүүбүлүкэ хаһаайыстыбалара 449 425 туонна оту ыллылар. Ити куһаҕана суох орто көрдөрүү. Манна хайа эрэ улуус былаанын аһара толордо, хайа эрэ улуус ситэ толорбокко хаалла.

Быйыл, уопсайынан, оттооһун уустук балаһыанньаҕа барда. Ханна эрэ халааннаан, ханна эрэ ардахтаан, ханна эрэ курааннаан, ханна эрэ аһыҥа ыһан, отчуттар сыралаахтык кыстык отторун булуннулар. Онтулара аны күһүҥҥү ойуур баһаардарыгар уокка былдьанан, улахан хоромньу таҕыста.

Билигин Кэбээйи, Ньурба, Сунтаар, Хаҥалас, Бүлүү уонна Үөһээ Бүлүү улуустара 7420,8 туонна резервнэй от пуондатын бэлэмнээн олороллор. Ону Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ быйыл кыһын кыстык отторун кыайан булумматах улуустарга тиэрдиэҕэ.

Күһүҥҥү ойуур баһаардарын содулугар, 8 улуус хаһаайыстыбаларын элбэх ото уот аһылыга буолла. Ол курдук, Амма, Таатта, Уус Алдан, Чурапчы, Горнай, Мэҥэ Хаҥалас, Нам уонна Томпо улуустара улаханнык эмсэҕэлээтилэр. Ити улуустарга үгүс сыранан булуллубут 1999,2 туонна от күдэҥҥэ көттө.

Күн бүгүн ааттаммыт улуустарга анал хамыыһыйалар хоромньуну аакталыы сылдьаллар. Урутаан ааҕыынан, 10 мөл. солк. кэриҥэ суумалаах хоромньу тахсыбыт. Ити сыыппара өссө улаатыан сөп. Тоҕо диэтэххэ, сорох улуустарга уот өссө да кыайтара илик.

СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Алексей Колодезников: “Хас биирдии эмсэҕэлээбит хаһаайыстыбаҕа өрөспүүбүлүкэ уонна Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин көмөтө тиийиэ”, – диэн эттэ. Ону таһынан, анал муниципальнай бырагыраамалар үлэлииллэр. Онон улуустар эмиэ бэйэлэрэ көмө оҥорор былааннаахтар.

* * *

Дьиҥэр, өрөспүүбүлүкэ хаһаайыс­ты­балара төһө да уустук сайын аастар, сыллааҕы былааннарыгар тахсар чинчилэммиттэрэ. Ол эрээри, элбэх от уокка былдьанан, быйылгы кыстыкка балайда уустук балаһыанньа үөскээтэ. Өскөтүн эмсэҕэлээбит хаһаайыстыбалар көмө харчы ыллахтарына даҕаны, сүтүктэрин толорор уонна ситэрэр кыахтара суох. Оччотугар резервнэй пуонда ото былдьаһык буолуон сөп эбэтэр сүөһү-сылгы ахсаана биллэ аччыыр кутталлаах.