Онно улуустар төһө бэлэмнэрий? Тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Василий Афанасьев тохсунньу 20 күнүн киэһэтигэр инстаграм нөҥүө дьон чопчу бу тиэмэҕэ мунаарар ыйытыыларыгар хоруйдаата. Барыта 80-тан тахса киһи киирэ сырытта. Миниистири солбуйааччы чаастан арыый ордук кэмҥэ 50-ча ыйытыыга эппиэттээтэ. Василий Владимирович маннык “тыыннаах кэпсэтии” сэрэдэ ахсын киэһэ 6 чаастан тэриллиэҕин туһунан иһитиннэрдэ.

Тыл – чыычаах буолбатах...

Биллэн турар, үгүс киһи ынах төбөтүгэр босхо бэриллэр 35 тыһ. солкуобайга төбөтүн сынньар. Бүлүү улууһунааҕы тыа хаһаайыстыбатын салалтата 35 тыһ. солкуобайы ынахтаах ыалга хайдах быһыылаахтык тиксэрэрин баччааҥҥа диэри билбэккэ олорор эбит. Сылы быһа төһөлөөх ыаһахтастыбыт, этэргэ дылы, ыт эрэ буолан үрбэтибит, ынах эрэ буолан маҥыраабатыбыт. Бүддьүөт сокуонунан, субсидия үбэ булгу куонкурустаах ыытыллара ирдэнэр. Улуус дьаһалтата киирбит сайаапкаларынан көмө харчыны ылааччылары сүүмэрдээн баран, сөбүлэһиигэ илии баттаһан, харчыны хаһаайыстыбалаах дьон сирэй счеттарыгар ыытар.

Сорохтор улууска тиийбит харчыны атыҥҥа туттан кэбиһиэхтэрэ диэн итэҕэйбэттэрин эттилэр. “Төбө харчыта да, үүт харчыта да тус сыалынан эрэ туһаныллар. Онон атыҥҥа халытыахтара диэн куттанымаҥ”, -- диир миниистири солбуйааччы. Харчы хаһан тиксэриллиэй? Василий Афанасьев этэринэн, төбө харчытыгар анаммыт субвенция бастакы транша – 2 млрд солкуобайтан тахса суумалаах үп (бүттүүн көмөттөн 90-ча бырыһыанын кэриҥэ) олунньу уонна кулун тутар ыйдарга муниципальнай оройуоннар счеттарыгар түһэриллиэ. Иккис траншка харчы тобоҕо сыл бастакы аҥаарын түмүгүнэн көрдөрүүлэр, дааннайдар чуолкайдаммыттарын кэнниттэн атырдьах ыйыгар, балаҕан ыйыгар хамныа. Итини тиҥэһэлэрэ быйыл төрөөн, ынах ахсааныгар саҥа киллэриллибит ыаллар ылыахтара.

Элбэх киһи ахсынньыга тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов тэлэбиидэнньэнэн биэриигэ тахса сылдьан, “төбө харчыта отчуоттаммат буолла” диэбитин сокуон оҥосто сылдьалларын эттилэр. Онуоха миниистири солбуйааччы сололоох тойон: “Субсидия үбэ буолла даҕаны, сыалынан туһанылларын уонна көдьүүстээх буоларын федеральнай сокуон ирдиир. Кэлэр сылларга, “социальнай төлөбүр” диэн уларыттардахпытына эрэ, отчуоттаммат буолуоҕа. Маны хамнатарга туһааннаах сокуоннарга уларытыы киллэрэр эрэйиллэр. Онон, кэбэҕэстик быһаарыллыбат дьыала”, -- диэн кыс ортото тигээйи уйатын тоҕу тардан кэбистэ.

Ити кэнниттэн тыа сириттэн хас да киһи мунааран-мунаахсыйан, кырдьыктарын көрдөөн, Ил Дархаҥҥа суруйбуттарыгар Айсен Сергеевич: “Бу идиэйэни көтөхпүтүм өйөнүллэн, сокуон ылыммыппыт. Онно кытаанах отчуот ирдэниллэрин туһунан этиллибэт. Сүрүнэ, төбөҕө көмө харчыта тиксэриллибит ынах ахсаана сыл түмүгэр баар буолуохтаах. Сорох сударыыстыбаннай уонна муниципальнай чунуобунньуктар маны талбыттарынан токуруталларын истэбин. Бу курдук боччумнаах боппуруоһунан “оонньуур” сатаммат...” – диэн хардарда.

Онтон бэҕэһээ (22.01.2021) сарсыарда Василий Афанасьев сыыһа тылласпытын көннөрүннэ. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ СӨ нолуок сулууспатын кытта  мунньахтаабыттарыгар “РФ бырабыыталыстыбата 2020 сыл балаҕан ыйын 18 күнүгэр таһаарбыт 1492 №-дээх уурааҕын 6-с пуунун 2-с абзаһыгар ыйылларынан, субсидия ылбыт коммерческайа суох тэриллиилэр, РФ Бүддьүөтүн кодексын 78.1 ыстатыйатын 2-с пуунугар олоҕуран, ол үптэрин ороскуоттаабыттарын отчуоттууллара ирдэммэтин, онон кэтэх  хаһаайыстыбалаах ыаллар ынахтарын төбөтүгэр ылбыт харчыларын ол-бу чиэктэринэн отчуоттуулларыгар ирдэбил туруоруллубатын” быһааран биэрбиттэр. Дьыл баччатыгар диэри хайдах быһаарсыбакка сылдьыбыттарай диэххэ айылаах. Онон, кэтэх ыал ынаҕа чөл буоларыгар эрэ эппиэтинэһи сүгэр.

-Өскөтүн, ынахпыт ахсаана итээн хааллын, ылбыт харчыбытын төннөрөбүт дуо?

-Тохсунньу 1 күнүгэр көмө харчы ыларга көрдөрбүт ынаххыт эһиил тохсунньу 1 күнүгэр баар буолуохтаах. Идэһэҕэ туттубут буоллаххытына, харчытын төннөрөҕүт.

-Кырдьаҕас ынахпын, арай, быраахтаан туттан кэбиһиим. Харчыбын төттөрү ылаҕыт дуо?

-Көмөҕө сайаапка түһэрэргитигэр былааннаммыт буолуохтааххыт. Отчуоттуур кэмҥэ тиэрдибэккэ, туттан кэбистэххитинэ, биллэн турар, төннөрөҕүт. Атын түбэлтэҕэ, холобур, ынах оһоллонор, дьааттаах оту сиир, массыына түҥнэри көтөр – итинник форс-мажор дуогабарга ыйыллыахтаах. Бэтэринээрийэттэн бигэргэтэр ыспыраапка ылыаххытын наада. Оттон бааһынай хаһаайыстыбаҕа суруттарбыт ынаххытын хаһан баҕарар туттаргыт көҥүл.

-Ынахпыт атын саҥа төрөөбүт тиҥэһэбинэн уларыттахпына, аахсыллар дуо?

-Суох, уларытар табыллыбат. Бэтэринээрдэр чиптээһини саҕалаатылар.

-- Оттон ынахпын оҕобор биэрэн кэбистэхпинэ...

-- Көмө ылбыт киһи сыл түмүгэр бэйэтэ отчуоттуохтаах. Ол кэнниттэн биирдэ оҕоҕор көһөрүөххүн сөп.

-- 35 тыһыынчаны ылан баран, бааһынай буолуохпун сөп дуо?

-- Төбөҕө ылбыт буоллаххына, кэтэх хаһаайыстыбанан сылдьаҕын.

-- Төбө харчыта хас сыл бэриллиэй?

-- Маннык көмө 2024 сылга диэри көрүллэр.

“Үүт суоттаммыт кээмэйтэн таһымныыһы”

Миниистири солбуйааччы 2021 сылга тэрээһиннээх хаһаайыстыбалартан 57 тыһ. туонна үүт соҕотуопкаланарыгар суоттаммыттара таһымныыр туруктааҕын аһаҕастык билиннэ уонна бүддьүөттэн эбии харчы көрдүүр былааннаахтарын эттэ. Ол курдук, элбэх ыал ынаҕын бааһынай хаһаайыстыбаларга сыһыартарбыт. Ити эрээри, онтубут эмиэ ноолоох. Ынаххын бааһынай хаһаайыстыба балаансатыгар туруорбут уонна бэйэҥ чилиэнинэн киирбит буолуохтааххын. Оччоҕуна хаһаайыстыба баһылыга сылга биир чилиэҥҥэ нолуокка 40 тыһ. солкуобайы төлүүр буолар. Биир бааһынай биэстэн элбэх киһини уйунар кыаҕа суох.

-Потребительскай кэпэрэтиип үүт тутуон сөп дуо?

-Сүбэлэһэн баран, олохтоох потребительскай кэпэрэтиип бэйэтин нөҥүө кэтэх хаһаайыстыбалаахтартан үүт тутар диэн быһаардыбыт уонна ону Бэрээдэккэ киллэрдибит. Паайсык быһыытынан дуогабар оҥорсуохтааххыт.

-Сайылыкка тахсар буоллахпына, ынаҕым үүтүн 60 солкуобайга тутаҕыт дуо?

-Ол ынаххар 35 тыһ. солкуобайы ылбатах буоллаххына, кэпэрэтииби кытта дуогабардаһан туттарар кыахтааххын.

- Сорох ынахпар төбөтүгэр, атыныгар үүтүгэр ылыахпын сөп дуо?

-Элбэх ынахтаахтар бэйэлэрэ туһаналларын ордорон баран, ынахтарын кэпэрэтиипкэ биэрэн, үүт туттарыахтарын сөп. Эппитим курдук, кэпэрэтииби кытта дуогабардаах буолуохтааххын.

-Мин кэтэхпэр 10 ынахтаахпын, 60-нуу солкуобайга тутуоххут дуо?

-Суох. Бааһынай буоларыҥ барыстаах.

-Биһиги нэһилиэкпитигэр соҕотох бааһынай хаһаайыстыба баар. Улуус кииниттэн ыраах олоробут. Оччоҕо арыы собуота сабыллар дуо?

-Боломуочуйа улууска бэрилиннэ. Бэйэҕит искитигэр салалтаҕытын кытта сүбэлэһэн дьаһаныҥ. Баары сабан кэбиһимэҥ, үлэлэтиҥ. Кэтэхтэр үүттэрин тутан даҕаны өҥө оҥорон, астаан биэриҥ. Ону ким даҕаны боппот. Мин санаабар, бүгүн сөптөөх кэпсэтии буолла. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр ынах сүөһүнү иитииттэн 18 улуус дохуот киллэринэр. Үрүҥ аһынан бэйэбитин 56 бырыһыан хааччынабыт. Онон, үлэлииргэ, сүөһү иитэн бородууксуйа оҥорон батарарга, дохуоттанарга ис кыах баар. Аныгыскы эфиргэ көрсүөххэ диэри!

Эрэдээксийэттэн: "Ил Түмэн" издательскай дьиэ СӨ бырабыыталыстыбата 2020 сыл ахсынньы 30 күнүгэр тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыытын судаарыстыба өйүүр сорох боломуочуйаларын муниципальнай оройуоннар толороллоругар анаан олохтоох бүддьүөккэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн субвенция үбүн биэрии уонна ороскуоттааһын бэрээдэгин бигэргэппит 445-с №-дээх уурааҕын олоххо киллэрии хаамыытынан ыйытыыларга хоруй киэбинэн Zoom нөҥүө б.дь. тохсунньу 26 күнүгэр (кэлэр нэдиэлэ оптуорунньугар) киэһэ 16 чаастан аһаҕас кэпсэтии тэрийэрин туһунан иһитиннэрэбит. Кэпсэтиини "Ил Түмэн" ИДь генеральнай дириэктэрэ, Ил Түмэн дьокутаата Мария Христофорова салайан ыытыаҕа. Бу Мария Николаевна тус көҕүлээһининэн иккис (бастакы ааспыт сыл сэтинньи 27 күнүгэр буолбута) киэҥ ыҥырыылаах тэрээһин буоларын санатабыт. Кэпсэтии "Ил Түмэн" хаһыакка уонна сайпытыгар сиһилии сырдатыллыа.