Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Уопсастыба

Табахтааһыны хааччахтыыр сокуон барыла киирдэ

Ил Түмэҥҥэ кулун тутар 26 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тустаах уопсастыбаннай сирдэргэ табаҕы, никотиннаах бородууксуйаны тардыыга эбии хааччаҕы олохтуур туһунан» сокуон барыла киллэрилиннэ. Сокуон барыла түөрт ыстатыйалаах, онтон бииригэр…
29.03.24 10:35

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

2019 сыллаахха биэнсийэ реформата ыытыллыбыта. Онтон ыла элбэх уларыйыы таҕыста. Бу туһунан РФ Биэнсийэҕэ пуондатын Саха сиринээҕи салаатын салайар Георгий Михайлович Степановтыын кэпсэттибит. Кини бу дуоһунаска үлэлээбитэ 10 сыл буолла.

2019 сыллаахха биэнсийэ реформата ыытыллыбыта. Онтон ыла элбэх уларыйыы таҕыста. Бу туһунан РФ Биэнсийэҕэ пуондатын Саха сиринээҕи салаатын салайар Георгий Михайлович Степановтыын кэпсэттибит. Кини бу дуоһунаска үлэлээбитэ 10 сыл буолла.

aa9511ae 732a 424b 8664 57715aa3da05 1

Улаханнык охсубата

Биэнсийэ сокуонугар 2018 сыллаахха уларыйыы киирэн, 2019 сылтан биэнсийэҕэ тахсыы сааһа 5 сылынан улааппыта. Ону эмискэ буолбакка, сыыйа-баайа киллэрэ сылдьаллар. Холобура, 2019 сыллаахха 50-нарын туолар дьахталларга, 55-тэрин туолар эр дьоҥҥо биэнсийэҕэ тахсар болдьохторун 6 ый уһатан биэрбиттэрэ. 2020 сылга туолбуттарга балтараа сыл эбиллибитэ, быйылгыларга – 3 сыл, эһиилгилэргэ – 4 сыл. 2023-кэ туолааччыларга 5 сыл эбиллэр. Бу туһунан киэҥ эйгэҕэ элбэхтэ сырдаппыттара. Дьон, биллэн турар, сөбүлээбэккэ утарсыбыта.

Сокуон ылыллыаҕыттан нэһилиэнньэҕэ быһаара сатаатым: бу уларыйыы Саха сиригэр дьайыыта арыый кыра. Оннук да буолла. Ол курдук, 2020 сылы кытта 2019 сылы тэҥнээтэххэ, биэнсийэҕэ саастарынан тахсааччы ахсаана Арассыыйаҕа 46 %, оттон Саха сиригэр 32 % аччаата. Тоҕо диэтэххэ, атын чэпчэтиилэринэн (льгота) туһанар киһи ахсаана элбэх. Ол курдук, 12 сылтан итэҕэһэ суох хотугу эргимтэҕэ үлэлээбит уонна 2 эбэтэр онтон элбэх оҕолоох ийэлэр син биир 50 саастарыгар биэнсийэҕэ тахсаллар. Ону тэҥэ ыарахан усулуобуйаҕа үлэлээбит үлэһиттэр бааллар. Холобур, сиртэн хостонор баай бырамыысыланнаһыгар, көтөр, уу аалларыгар, ыксаллаах быһыы-майгы тэрилтэлэригэр. Олор биэнсийэҕэ тахсар саастара уларыйбата. Кинилэр 45 саастарыгар да биэнсийэҕэ тахсыахтарын сөп. Билигин биһиги ааҕарбытынан, өрөспүүбүлүкэ эр дьонун 27 %-на итинник эйгэҕэ үлэлиир. Ол иһин биэнсийэҕэ тахсыы сааһа үрдээһинэ биһиэхэ, Саха сирин олохтоохторугар, охсуута арыый да кыра. Ону тэҥэ хотугу эргимтэҕэ олорор дьон буоларбыт быһыытынан, биэнсийэҕэ син биир 5 сыл эрдэ тахсабыт, – диэн быһаарар Георгий Степанов.

eef2d8e2 9679 42aa a8c6 57b4a23062b0

«Предпенсионер» диэн категорияҕа биэнсийэҕэ тахсаллара 5 сыл хаалбыт дьону киллэрэллэр. Кинилэргэ араас чэпчэтиилэр көрүллэллэр: хамсаабат баайга-дуолга нолуок төлөөбөттөр, сылга 2 күн диспансеризацияны ааһалларыгар ол үлэ күннэрэ төлөнөр, итиэннэ кинилэри, сааһырдыҥ диэн, үлэлэриттэн ууратар бырааптара суох.

Үлэ хайысхата киэҥ

Пуонда биэнсийэни эрэ төлөөбөт. Үлэтин хайысхата элбэх. Холобурдуур буоллахха, 2007-2011 сылларга Ийэ хапытаалын 34 тыһ. сэртипикээтэ бэриллибит буоллаҕына, кэлиҥҥи 10 сыл иһигэр 100 тыһ. тахса ийэ маннык сэртипикээтинэн туһаммыт. Ол аата 66 тыһ. элбээбит. Маны таһынан саҥа социальнай төлөбүрдэри түҥэтэллэр. Ол туһунан аллара сиһилии кэпсиэхпит.

Икки сылтан бэттэх үлэ киниискэтинэн дьарыктаналлар. Урукку өттүгэр үлэлиир тэрилтэтэ толороро, билигин электроннай ньыманан биэнсийэ пуондата оҥорор. Үлэ биэрээччилэр пуондаҕа отчуоттууллар эрэ. Онон Георгий Степанов этэринэн, биэнсийэ пуондата өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин кыһыл оҕотуттан саҕалаан, ытык кырдьаҕаһыгар тиийэ барыларын кытта үлэлиир тэрилтэ буолар.

Сулууспа тэрилиннэ

Соторутааҕыта Амма улууһугар биэнсийэ пуондатын килийиэннэри кытта үлэҕэ сулууспатын саҥа дьиэтэ аһыллыбыта. Бу дьиэ 2 мэндиэмэннээх, аныгы ирдэбилгэ бары өттүнэн эппиэттиир, толору хааччыллыылаах, доруобуйаларыгар хааччахтаах дьоҥҥо табыгастаах. Онуоха нэһилиэнньэ «сулууспа» диэн тылы сонургуу истэн: «Ол аата улууска салалтата суох буолла дуо?» – диэн ыйыталаспыттара. Георгий Михайлович бу маны быһаарар:

Бэс ыйын 1-кы күнүттэн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн биир кэлим биэнсийэ сулууспата тэрилиннэ. Онон РФ Биэнсийэҕэ пуондатын Саха сиринээҕи салаатыгар урут улуустарга, куораттарга үлэлии олорбут салалталарбыт бары холбоһон, биир юридическай сирэй буоллубут. Биһиги ис тутулбут уларыйыыта килийиэннэрбитин таарыйыа суохтаах уонна таарыйбат даҕаны, үлэлээбиппит курдук үлэлиибит.

Аныгы технологияны туһанан

– Аҕыйах сыллааҕыта электроннай өҥө диэн тылы билбэт да этибит, – диир Георгий Степанов. – Ол эбэтэр дьон наар уочараттаан, 77 тэрилтэни кэрийэн, биир ыспыраапканы ылара. Билигин цифровой сайдыы национальнай бырайыага үлэҕэ киирэн, биэнсийэ пуондатын өҥөлөрүн 82,8 %-на электроннай ньыманан оҥоһуллар буолла. Дьон дьиэтиттэн тахсыбакка, судаарыстыбаннай өҥөлөр порталларын эбэтэр биэнсийэ пуондатын саайтын тус бэйэ кэбиниэтин нөҥүө докумуоннарын толороллор, сайаапкаларын биэрэллэр. Холобура, биэнсийэни анааһын, биэнсийэ төлөбүрүн талыы курдук өҥөлөрү.

2021 сыл иккис кыбаарталыгар биэнсийэни анааһын уонна хаттаан ааҕыы сайабылыанньатын 71 %-на, Ийэ хапытаалын туһаныы сайабылыанньатын 72 %-на электроннайынан киирдилэр. «Предпенсионер» статуһун бигэргэтэр сайабылыанньалара 89 %-на эмиэ ити саҥа ньыманан киирдэ.

Маны таһынан ааспыт сылтан хас даҕаны өҥөнү проактивнай (ол аата киһи кыттара наадата суох) эрэсиимҥэ көһөрбүттэр. Быһаарар буоллахха, сайабылыанньа суруйбаттар пуонда уонна «Мин докумуоннарым» дьиэлэригэр тиийбэттэр, оннооҕор тус кэбиниэттэригэр да киирэр наадалара суох буолбут. Холобур, страховой нүөмэри (СНИЛС) проактивнай эрэсииминэн биэрэллэр. Төрөппүт оҕотун саахсаҕа суруйтарар, ЗАГС-тан пуондаҕа сибидиэнньэ кэллэ эрэ, ол оҕоҕо тута СНИЛС оҥоһуллар. Ийэ хапытаалын эмиэ соннук эрэсииминэн аныыллар. Оҕо төрөөтө да, судаарыстыбаннай өҥөлөр порталыгар ийэ тус кэбиниэтигэр иһитиннэрии ыыталлар. Өскөтүн киһи инбэлииккэ таҕыстаҕына, мэдиссиинэ социальнай экспертизатын сибидиэнньэтэ тута пуондаҕа тиийэр. Оччоҕуна пуонда бу киһиэхэ сокуонунан көрүллэр ыйдааҕы босуобуйатын аныыр. Эһиилгиттэн инбэлиит биэнсийэтэ эмиэ итинник ньыманан ананар буолуоҕа.

Компьютерная грамотность

Бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсаары сылдьар киһи биэнсийэ пуондатын саайтыгар, биитэр төлөпүөнүгэр баар сыһыарыытыгар тус кэбиниэт арыммыт буоллаҕына, быыпыска ылыан сөп. Онно ханнык тэрилтэ киниэхэ усунуос төлөөбүтэ, хас сыл үлэлээбитэ көстөр. Эдэрдэр да эрдэттэн итинник хонтуруоллуу сылдьаллара тоҕоостоох.

Мунньунуу биэнсийэ диэн тугуй?

1967 сылтан бэттэх төрөөбүт дьон биэнсийэлэрин толору мунньунуутун туһаныахтара. Бу дьоҥҥо 2002 сылтан тэрилтэлэрэ төлүү сылдьар. Страховой биэнсийэлэрин кээмэйиттэн мунньунууларын кээмэйэ 5 %-тан элбэх буоллаҕына, мунньунуу биэнсийэлэрин үйэ-саас тухары ылаллар. Ол гынан баран, бу мунньунуу биэнсийэ кээмэйэ кыра. Билигин маннык биэнсийэни 1141 киһи ылар, орто кээмэйэ 1479 солкуобай. Оттон мунньунуулара страховой биэнсийэ 5 %-тан кыра буоллаҕына, ону биир кэмнээх төлөбүр быһыытынан ылаллар. Өскөтүн киһи толору туһаммакка эрэ өлөр түгэнигэр, бу мунньунуута быраабы утумнааччыларыгар хаалар (1-с уочарат – оҕолоро, кэргэнэ, ийэтэ, аҕата, 2-с уочарат – сиэнэ, эһэтэ, эбэтэ). Эбэтэр киһи бэйэтэ тыыннааҕар кимиэхэ аныырын суруйан хаалларыан сөп. Мунньунуу биэнсийэни судаарыстыбаннай пуондаҕа эрэ буолбакка, судаарыстыбаннайа суох тэрилтэлэргэ көһөртөрүөххэ сөп.

Айан төлөбүрүн судургуттулар

– Хамсык бүттэҕинэ, биэнсийэлээхтэрбит айанныахтара, барыахтара-кэлиэхтэрэ турдаҕа. Биһиги онно усулуобуйаны барытын тэрийэбит. Ол курдук, аукцион ыытан, авиахампаанньалары кытта судаарыстыбаннай Сөбүлэҥ түһэрсэммит, эрдэттэн толуон атыылаһан биэрэбит. Ити биир ньымабыт. Иккиһинэн, биэнсийэлээх бэйэтин суотугар баран кэллэҕинэ, биһиэхэ билиэттэрин аҕалан көрдөрөн төлөттөрөр. Оннук отчуоттаатаҕына, бырайыаһын биэнсийэтин кытта тэҥҥэ ыытабыт. Маннык өҥөнү үлэлээбэт биэнсийэлээхтэр 2 сылга биирдэ туһаналлар. Үһүс судургутуллубут ньымабыт – урукку өттүгэр толуон биэрэрбитигэр «бу, кырдьык, айаннаары сылдьар» диэн туоһу суругу, барар сириттэн ыҥырыыны эбэтэр санаторийга эмтэнэр, туристическай путевкаларын ирдиирбит. Дьон ону ыарырҕатар этэ. Ону учуоттааммыт, өр сылларга туруорсаммыт, биэнсийэ пуондатын, РФ Үлэҕэ министиэристибэтин нөҥүө, итиэннэ Госдумаҕа дьокутааппыт Галина Данчикова көмөтүнэн, ити ирдэбили суох оҥордубут. Ол иһин ааспыт сайынтан ыла толуону туох да хааччаҕа суох биэрэбит. Биэнсийэлээх кэлэн, соҕуруу сынньана бараары гынарын биллэрэр, оччоҕуна ылар барааптааҕын дуу, суоҕун дуу көрөбүт уонна 5 күн иһигэр толуону биэрэбит, – диэн Георгий Степанов чопчулуур.

Бэрэсидьиэн көҕүлээбит төлөбүрдэрэ

РФ Бэрэсидьиэнэ В.В.Путин ыйаахтарынан, былырыын 3-тэригэр диэри саастаах оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ 3 ый устата, 6-16-гар диэри саастаах оҕолорго иккитэ төхтөрүйэн биир кээмэйдээх төлөбүрдэр оҥоһуллубуттар. «Пандемия саамай бүрүүкээн турар кэмигэр пуонда үлэһиттэрэ түүннэри-күнүстэри үлэлээммит, оҕолоох ыалларга төлөбүрдэрин ыыталаабыппыт. Бу харчы уустук кэмҥэ улахан көмө буолбута буолуо диэн эрэнэбин. Уопсайа 5,5 млрд. солкуобай биир сайын устата ити өҥөлөргө көрүллүбүтэ», – диир Георгий Михайлович.

Бу күһүн биир кэмнээх төлөбүрдэр оҥоһуллубуттар. Ол курдук, атырдьах ыйыгар Сахабыт сирин 175 388 үөрэнээччитигэр 10-нуу тыһыынча солкуобай төлөммүт. Бу сыалга-сорукка 1,7 млрд.солк. ороскуоттаммыт. Балаҕан ыйыгар өрөспүүбүлүкэбит биэнсийэлээхтэригэр барыларыгар биир кэмнээх 10 тыһ. солк. төлөөбүттэр. Ороскуота 2,7 млдр. солкуобайга тэҥнэспит. Бу көрүллүбүт төлөбүрдэр оҕолор оскуолаҕа туттар тээбириннэрин, биэнсийэлээхтэр эмп-томп ылыналларыгар көмөлөспүттэрэ саарбаҕа суох.

Маны таһынан быйыл от ыйыттан 2 саҥа социальнай ыйдааҕы төлөбүрү олоххо киллэрбиттэр. Аҥаардас соҕотох төрөппүт дьиэ кэргэнин ыйга айах ииттэр үбэ алын кээмэйгэ эппиэттээбэт буоллаҕына, кини оҕолоругар хас биирдиилэригэр ыйдааҕы төлөбүр оҥоһуллар. Билиҥҥи туругунан 11 558 оҕо ый аайы тиийинэн олоруу алын кээмэйин аҥаара босуобуйаны ылар. Итиэннэ 12 нэдиэлэлэригэр диэри мэдиссиинэ тэрилтэтигэр учуокка турбут хат дьахталларга төрүөхтэригэр диэри тиийинэн олоруу алын кээмэйин аҥаара суумалаах босуобуйа олохтоммут. Ити босуобуйанан 1837 дьахтар туһана сылдьар.

Түмүктүүр буоллахха, биэнсийэ пуондата оҥорор өҥөлөрүн дьон-сэргэ олох судургутук, дөбөҥнүк уонна түргэнник ылыахтаах диэн сыаллаах-соруктаах үлэ тэтимнээхтик ыытыллар. Инники өттүгэр проактивнай эрэсиими күүһүрдэр, электроннай өҥөлөрү элбэтэр, ирдэнэр докумуон ахсаанын аччатар былааннаахтар.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением