Онтон... Онтон дохсун дуораан дуораһыйан бүттэ, эҥээркэй эһиэхэй эҥсиллэрэ тохтоото, тыас-уус  уоскуйда...

Хараҕын арыйда, дьону көрдө, сыанаҕа турарын өйдөөтө.... Түүл-бит дойдутуттан илэ чахчыга баар буолла. Ити икки эйгэни алтыһыннарар дьиибэ турукка талбааран турда...

Ытыс тыаһа хабылла түстэ. “Валентина Романова-Чыскыырай толоруутугар “Олох -- өрүс” дьүһүйүүнү иһиттигит” -- диэн өссө төгүл билиһиннэрдилэр...

Чахчы да, олох -- өрүс. Валентина ол өрүһэ арыт баалыран ыллаҕына, онтон толлубакка, долгуну утары барар, сүүрүгү өксөйөн, сөптөөх хайысхатын булан, салгыы аа-дьуо холкутук устар...

Айан, кырдьык, араастаах. Ол иһин түөрэккэй оҥочону эрдээхтик эрдэн истэххинэ эрэ ситиһии кытылыгар тиксэҕин. Чыскыырай оннук эрдэн, быйыл кыайыы-хотуу биэрэгэр бэркэ тигистэ – Дмитрий Давыдов “Пугало” киинэтигэр уһуллан, Бүтүн Арассыыйатааҕы “Кинотавр” киинэ бэстибээлигэр “Дьахтар бастыҥ оруола” наҕарааданы ылла.      

Онон ити өрөгөйдөөх түгэҥҥэ диэри кини олоҕун өрүһүнэн устан, артыыс дьылҕатын кытта билсиэххэйиҥ.    

                            Сатаабатахтара диэн суоҕа

Киэһэ оҕолор сыттахтарына, дьиэ иһэ чуумпура түһэрэ. Оччоҕо аҕата, тугу эрэ суоттаан, кумааҕыга суруйан сурдурҕатар, ийэтэ массыыҥкаҕа охсон талыгыратар тыастара улаатан иһиллэргэ дылы буолара. Ол тыас кырачаан Валя кулгааҕар бэйэтэ туспа муусука буолан кутуллара. Онно бигэнэн утуйан хаалара...

--Ийэм Александра Федоровна буҕаалтыр идэлээҕэ. Сааһын тухары страховой агенынан үлэлээбитэ. Кини суохтан баары оҥорор мындыр киһи этэ. Түүлээхтэн арааһы иистэнэрэ, бэркэ баайара. Ол иһин биһиги, Романовтар оҕолоро, таҥаспыт-саппыт мааны буолара. Андаатар, куруолук саҕынньахтары кэтэрбин өйдүүбүн. Оччолорго хайа да оҕоҕо оннук суоҕа. Дьоҥҥо харчыга сибиитэрэ эҥин өрөн биэрэрэ. Аны оҕуруотчыт бастыҥа этэ. Арбуһугар тиийэ үүннэрэрэ, -- диэн ахтар Валентина Романова-Чыскыырай. – Ийэм наһаа холку майгылааҕа. Дьон кэпсиирин быһа түспэккэ, саҥата суох истэрэ, сэргиирин биллэрэн, сэмэйдик мүчүҥнээн ылара. Ол иһин бары киниэхэ сонуннарын кэпсии, сэһэргэһии кэлэллэрэ. Аҕабын мөҕө, хаһыытыы сылдьарын өйдөөбөппүн. Олус иллээхтэрэ. Бэйэ-бэйэлэригэр харыстабыллаахтык сыһыаннаһаллара. Билиҥҥи олоххо төрөөбүтэ эбитэ буоллар, биисинэс тэриммитэ ырааппыт буолуо этэ. Аа-дьуо сылдьан, кэпсэппитэ, булбута-талбыта, оҥорбута эрэ баар буолара. Оттон аҕам төлөннөөх хомуньуус этэ. Сопхуоска фуражирынан, кыладыапсыгынан үлэлээбитэ. Кыраамыгар тиийэ сөпкө үллэрэрэ, түҥэтэрэ. Оннук чиэһинэйэ. Дэлэҕэ этиэхтэрэ үһү дуо: “Ньукулай тоһоҕону аҥаардыыр киһи”, -- диэн.

“Биисинэс” диэн Валентина мээнэ эппэт. Ийэтин өттүттэн удуордаан булугас-талыгас дьон эбит. Эһээтэ Федор Степанович Васильев дьаам  суолунан бородуукта, ас-таҥас таспыт. Оһохчутунан, маһы ыллатар ууһунан биллэрэ үһү. Кэргэнэ Мопур Өлөөнө, үөрэҕи түргэнник ылынарын иһин, 4 кылаас кэнниттэн учууталлаабыт.

--Дьонум иккиэн төрүт мындаҕаайылар. Аҕам дьоно сэрии кэмигэр Эдьигээҥҥэ көһөрүүгэ баран кэлбиттэр. Эрэй бөҕөтүн көрсөн, кыыстарын сүтэрэн, дойдуларын булбуттар. Аҕам Ньукулай үөрэммитэ буоллар, улахан ырыаһыт дуу, учуонай дуу буолуо эбит. Билэрэ-көрөрө, ааҕара-суоттуура туох да уһулуччута. Аны үчүгэйдик уруһуйдуура. Каллиграфическай буочардааҕа.

Кинитэ суох биир да сыбаайба, кэнсиэр Мындаҕаайыга ааспата. Баритон куоластааҕа. Устудьуоннуу сырыттахпына, биирдэ ыһыахха аҕам, кини быраата Дьөгүөрүстээн уонна мин буолан “Кыыс Амма” куонкуруска кыттыбыппыт. Мин ыччаттарга кыайбытым, аҕам улахаттарга  иккистээбитэ, Дьөгүөрүстээн бастаабыта. Бириис бөҕө ылбыппыт. Ийэм олус үөрбүтэ. Ситиһиибитин көөнньөрүллүбүт кымыһынан  бэлиэтээбиппит. Арыгы диэн биһиги дьиэҕэ ким да испэтэ. Чөл олоҕу тутуһарбыт.

      Муусука абылаҥа

    Ырыа аргыстаах аҕалаах, уран тарбахтаах ийэлээх киһи дьоҕурдаах буолан төрүүрэ  чахчы. Ол эрээри, талааны да таба тайыныахха, тоҕоостоох кэмҥэ таһаарыахха, дьарыктаан сайыннарыахха наада. Онто суох симэлийэр, кэхтэр.

  Хата, Валентина улааппыт эйгэтэ кэрэни кэрэхсииргэ, култуураны сэҥээрэргэ, ырыаҕа-тойукка уһуйулларга табыгастаах этэ. Аҥаардас төрөөбүт түөлбэтин айылҕата да сабыдыаллаатаҕа. Мындаҕаайы дьэҥкир уулаах Амма өрүс кытылыгар турар. Сайынын аайы дьэдьэн сытынан дыргыйар, сардаананан симэнэр. Ама, хайа киһи оччо бэйэлээх кыраһыабай көстүүттэн сүргэтэҕэ көтөҕүллүө, дууһата манньыйыа суоҕай? Худуоһунньуктар, суруйааччылар ол иһин да манна анаан кэлэллэр -- иэйиигэ куустараары, айаары-тутаары, дууһалыын сынньанаары.

 Дьиэлэрэ эмиэ  айар кут уһуктар  уйата этэ. Киирэн кэллэххэ, ийэлэрэ иистэнэ, аҕалара уруһуйдуу, Шура  хоһоон суруйа, Сардаана  үҥкүүлээн тэйэ,  Дуня балетын көрө, Варя ыллыы-туойа сылдьар буолаллара, оттон Вася таһырдьа хайыһардыы ойоро.    

--Балтым Александра билигин улуус киинигэр Чурапчыга олорор. Саха тылын учуутала. Уус тыллаах киһи. Суруйар, бэйэтэ кинигэлээх. Убайым Василий Николаевич – авиатехник, авиация үтүөлээх үлэһитэ. Эдьиийим Сардаана -- Сылаҥҥа начаалынай кылаас учуутала, СӨ Үөрэҕириитин туйгуна. Артыыска ааттааҕа, сыаҥкаларга да оонньуур, үҥкүүлүүр даҕаны, куолаһа да мааны. Кини, ийэбит курдук, сибэкки, оҕуруот аһын арааһын үүннэрэр. Дьиэтэ оранжерея курдук. Евдокиябыт ииһи баһылаабыт киһи этэ. Балеты олус сэҥээрэрэ. Онно сыһыаннааҕы барытын мунньара. Наһаа үчүгэйдик цыганскай үҥкүүнү толороро.

         Валяҕа дьоно, тоҕо эрэ, барыларынааҕар ураты болҕомтолоохтук сыһыаннаһаллара. “Наһаа сүүрүмэ, аҕылыаҥ. Бытааннык аһаа, куртаҕыҥ ыалдьыа”, -- диэн этэ-сэрэтэ сылдьаллара. “Тоҕотун билигин да билбэппин?” – диир Валентина.

Оннук наһаа бүөбэйдиир буоланнар, Валя арыый да атаах соҕуһа. Иннин кимиэхэ да биэрбэтэ, бэйэтэ баҕарбытынан сылдьара. “Атын уруоктаргар эмиэ кыһан эрэ”, -- дииллэрэ да, Валя онно наадыйбата, химияҕа, физикаҕа көҥдөй көхсө эрэ олороро. Муусука эрэ уруогун сөбүлүүрэ.

Хата, убайа куораттан бобина кассеталаах магнитофону аҕалан, оччолорго аатырбыт “Bony-M”,  “ABBA” ырыаларын истэн үөрэтэ сатыыра. Аны араадьыйатын талкыйан, “Голос Америки”, “BBC” нууччалыы таһаарыыларын булан истэрэ. Онно Сэбиэскэй Сойуус бастакы ди-джейэ Сева Новгородцев джаз, блюз, онтон да атын хайысхалар тустарынан кэпсиирэ, композицияларын тыаһатара. Кини ити биэриитэ тыа кыыһыгар, хараҥаҕа тыкпыт сырдык кэриэтэ, муусука умсулҕаннаах эйгэтигэр “ликбез” буолбута, оччолорго да “буржуазнай” дэнэр муусуканы кытта алтыһыннарбыта.

 Кэлин Валентина оҕо сааһын кумира Сева Новгородцевы Лондоҥҥо “ВВС” араадьыйатыгар интервью биэрэ сылдьан көрсө түспүтэ. Оөо сааһыгар кини  сабыдыаллаан, билигин Великобритания курдук ыраах дойдуга Саха сирин кыыһа джаз ыллыы кэлбитин туһунан этэн долгуппута.

                                     Бастакы тургутуу

Блюз, джаз истэр кыыс, биллэн турар, муусука эйгэтин кытта ыкса билсэ охсор баҕата баһаам буоллаҕа эбээт. Онон ахсыс кылаас кэнниттэн Дьокуускайдааҕы педучилище мусукаалынай салаатыгар үөрэнэ киирэр. Онно кини бөлөҕөр Булуҥ Күһүүрүттэн Катя Саввинова диэн кыыс баара. Ол ырыаһыт Саина этэ.

Үчүгэй баҕайытык үөрэниэн, хоско бииргэ олорор нуучча кыргыттара сүгүннээбэккэ, туораталларын тулуйбакка, аахса сатаан баран, үөрэҕин быраҕан,  дойдутугар Мындаҕаайга барар.          

Айар аартык арыллыыта

Оскуолатын Мындаҕаайытыгар бүтэрэн, “Оскуола-производство-үрдүк үөрэх” девиһи өрө тутан, кылааһынан Мырылаҕа үлэлии бараллар. Валя пиэрмэҕэ учуотчуттуур.

Маанытык улааппыт кыыс хотон үлэтин сөбүлээбэт. Онон эһиилигэр Таатта Харбалааҕын СПТУ-тугар “повар-кондитер” диэн минньигэстик иһиллэр идэҕэ үөрэнэ киирэр. “Суоппардарга да байаанныыр уолаттар бааллара. Олору кытта кэнсиэр бөҕөҕө кыттарбыт”, -- диэн, эдэр саас кэрэ кэмнэрин ахтар.

         Дьэ, онтон ырыынак ыар тыына биллэн барар. Урусхаллаах 90-с сыллар саҕаланаллар. Асчыт кыыс бастаан дойдутугар кондитерскай сыахха  үлэлиир, онтон сир уларытан, Нам Модутугар көһөн, оҕо саадыгар повардыыр.

--Ити 1992 сыллаахха этэ. Сайын хайаан да үөрэххэ туттарсан көрөргө быһаарынным. Онуоха харчы мунньуохпун наада. Ол иһин арыы собуотугар оробуочайынан киирдим. “Бу кыыс эр киһи үлэтин толорор”, -- дииллэрэ да, хамнас инниттэн сылдьарым.

         Атырдьах ыйыгар Култуура уонна ускуустуба кэллиэһигэр абитуралыы кэллим. Хомойуох иһин, ол мин уоппускабын кэтэһэ сылдьар кэммэр туттарсыы буолан бүтэн хаалбыт этэ. Хойутаабыппын. Хата, ким эрэ сүбэлээн, “Сахаконцерт” тэрилтэҕэ (билигин Эстрада тыйаатыра) бардым. Киһи билигин күлүөх, быһа уус-уран салайааччы Иван Бурцевка аастым. Сытыым бэрт ээ. “Көмөлөстөҕүнэ бу киһи көмөлөһүө” дии санаатым да, “Толору кымыстаахпын” тардан кэбистим. Оруобуна Фрося Бурлакова курдукпун. Киһим мичээрдээтэ, туох наадалаахпын ыйытта. Хата, саҥа аһыллыбыт эстраднай-цирковой салааҕа эбии истээччилэри (слушатель) ылалларын туһунан этэн үөртэ. Онон харса суохпун киллэрэн, Иван Бурцевы көрсүбүтүм сөптөөх быһаарыныы эбит, сыыспатахпын.

Эксээмэҥҥэ Владимир Заболоцкай, Юрий Платонов, Георгий  Сергучев бааллара. Дьэ, кинилэр иннилэригэр мин туох баар талааммын барытын көрдөрөн кыһаллыы бөҕө. Африкалардыы кытта үҥкүүлээн кыймараҥнаатым. Оннук гынан, кыыс оҕото “испытательнай сроктаах” үөрэнэ киирдим. Истипиэндьийэм да, уопсайым да суох. Хата, ол кэмҥэ поварга үөрэммитим туһалаабыта. Бэрэски астаан, уопсай оҕолоругар аҕалан  атыылаан, аһыырбар-таҥнарбар  харчылаһарым.

         Үөрэхпит кыһата ол 1992 сыллаахха кэллиэс диэн статуһун саҥа ылан, сэргэхсийии бөҕө этэ. Светлана, Егор Неустроевтар аатырбыт “Бабочкалаах уолаттар” бөлөҕү тэрийбиттэрэ. Онно Байбал Сэмэнэп, Мэхээс Сэмэнэп, Иннокентий Гаврильев–Лэкиэс, Прокопий Федоров, кэлин Василий Еремеев уо.д.а. ыллыыллара. Бу эр бэртэрэ билигин өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр ырыаһыттар, сорохторо уус-уран салайааччылар.

 Мин Юрий Платоновка дьарыктаммытым. Кини үксүн нуучча норуодунай ырыаларын ыллатара. Күөмэйбин эрчийбитэ, сатаан тыынарга, хас биирдии дорҕоону ыраастык саҥарарга, салгыны сөпкө эҕирийэргэ, куолаһы оонньоторго үөрэппитэ.           

                            Тыл күүһэ

    Валентина 1996 сыллаахха үөрэҕин бүтэрэн, улахан куонкуруһу ааһан, “Сахаконцерт” тэрилтэҕэ үлэлии киирэр. Оччолорго онно Владимир Татаринов, Наталья Трапезникова, Сергей Попов, Вера Никифорова, Аскалон Павлов, эдэркээн  Варя Аманатова, Сахаайа, Павел Семенов уо.д.а. бааллара.

--Хамнас кып-кыра этэ, ону да хойутаан кэлэрэ. Бары да энтузиазм  көмөтүнэн сылдьарбыт. Мин хара маҥнайгыттан кими да хатылыыр санаам суоҕа, саҥа суолу солуур баҕалааҕым. Билигин да эдэрдэргэ өрүү этэбин: “Иккис Далаана, үһүс Байбал буолумаҥ. Бэйэҕит хатылыммат уобараскытын тобулуҥ, саҥаны айыҥ-тутуҥ”, -- диэн. Дьэ, онон бэйэм айар хайысхабын көрдөөн саҕалаабытым. Онуоха муусукаан уолаттары кытта билсиим тирэх буолбута. Юрий  Васильев, Гена Степанов, Петр Корнилов уо.д.а. буолан күн аайы кэриэтэ көрсөн эрэпэтииссийэлиирбит, муусука туһунан уһуннук кэпсэтэрбит. Элбэҕи кинилэртэн ылыммытым. Оннук киэһэ ахсын дьарыктана сылдьан, “Норма джин” бөлөх барабаанньыта Станислав Парфеновы кытта билсибитим. Тута өйдөһөн, улахан романтиката арааһа суох, ыал буолбуппут.

Кини омугунан нуучча. Көнө, судургу майгылаах. Кыра сырыттахпына, Мындаҕаайыга нууччалар почта дьиэтин тута кэлбиттэрэ. Тыа оҕолоро антах харах, бэттэх мурун омуктары дьиибэргээн бөҕө буолбуппут. Биирдэ буоллаҕына куурда ыйаабыт ыстааннарын чоҕунан ньаҕайдаабыппыт. Биллэн туран, мөҕүлүннэхпит дии. Ол буруйбар билигин 20 сыл нуучча ыстаанын сууйан кэллим. Аны туран, педучилищеттан, эппитим курдук, нуучча кыргыттарын кытта тапсыбакка барбытым дии. Онон “Улаханнык саҥарыма” диэн этэллэрэ оруннаах эбит.

Мин түүллээхпин-биттээхпин. Кэргэммин эрдэ түһээн көрбүтүм, олох дьүһүнүн-бодотун, сирэйин-хараҕын бу баардыы. Иккиэн муусука эйгэлээх буоламмыт, бэркэ тапсабыт. Ийэтэ биһигини кытта олорор. Онон миэхэ дьиэҕэ көмөлөһөөччүлээхпин. Этэргэ дылы, билигин ас да астаабат мааны кийииппин.

Кыыспыт Яна оскуоланы бүтэрбитэ. Эмиэ муусукаҕа дьоҕурдаах. Омук тылларынан үлүһүйэр. Мин өссө эдэр сылдьан этэрим: “Бэйэбинээҕэр кыраһыабай кыыс оҕолонуом”, -- диэн. Онтукам туолбут. Тыл диэн итинник -- күүстээх, иччилээх.  

         Турукка киирии

“Бэйэм ураты суолбун солуур соруктааҕым” – диир Валентина. Кырдьык, кини эстрада артыыстарыттан тас көстүүтүнэн да атын: сыанаҕа туох да кырааската суох хайдах баарынан тахсар, оҥостуу, киэргэнии-симэнии, сиэдэрэй көстүүм тиктэрэн кэтии эҥин диэҥҥэ суолтаны уурбат. “Естественная, как сама природа”, -- диэн сөпкө бэлиэтииллэр. Оттон иэйэн-илбистэнэн, ураты турукка киирэн ыллаатаҕына, боростуой бэйэтэ тупсан барар, абылыыр айылгыта арыллар, сүдү буолан көстөр.

--Мин дьүһүйүүлэрим бөлүһүөктүү ис хоһоонноохтор. Фолк, джаз, блюз, этно-рок жанрдар барыта дьүөрэлии сылдьаллар. Психоделическай хайысхалаахтар. Ол иһин транска киирэбин. Онтон тахсар ыарахан буолааччы. “Табык” бэстибээлигэр тувиннар “Ят-ха” бөлөхтөрүн кытта тута хоһуйан (имправизациялаан) ыллаабытым наһаа үчүгэй этэ. Кырыымпа тыаһыгар уйдаран, аан дойдуттан арахсан, куйаарынан дайа сылдьыбытым. Сиэркилэ анараа өтүгэр түбэспит курдугум -- атын (параллелльнай) эйгэҕэ. Сыананы эмиэ да көрөбүн, эмиэ антах көтө  сылдьабын. Ол кэнниттэн аны хас да күн бэттэх кэлиэххин, олоххо төннүөххүн наада.

Тыыннаах муусукаҕа итинник тута хоһуйан толоруу диэн олус уустук көрүҥ. Эн ырыаһыт быһыытынан кыаҕыҥ, таһымыҥ, талааныҥ, дьоҕуруҥ -- барыта онно көстөр.

Миигин 90-с сылларгар өйдөөбөт этилэр. “Тугу-тугу айа сатыырый?” -- дииллэрэ. Суох, мин иннибин биэрбэтэҕим, дьон сэҥээрэр суолунан барбатаҕым уонна ол сорукпун тиһэҕэр тиэрдэн эрэбин. 20 сыллаах үлэбин, дьулуһуубун көрдөрөр “Көтөбүн” диэн моно-испэктээги 2016 сыллаахха саас көрдөрбүтүм. Ыллаан-ытаан, дьахтар соҕотохсуйуутун матыып дьүрүскэнигэр дьүһүйбүтүм. Бу тиэмэбин быйыл “Пугало” киинэҕэ салҕаатым -- айылҕаттан айдарыылаах эмчит дьахтары уопсастыба сатаан ылымматын көрдөрдүм.

Уопсайынан, туох барыта кэмнээх-кэрдиистээх. Ол иһин бастакы кэнсиэрбин “Кэм кэллэ” диэн ааттаабытым. 2001 сыллаахха этэ. Онно кыттарбар Чыскыырай диэн ааты ылыммытым, суруйааччы Елена Слепцова-Куорсуннаах иҥэрбитэ. “Часкыйар” диэн буолбатх. “Чыскыыр – визг”, “ай –твори” диэнтэн. “Чыскый” диэн тылдьыкка “издавать резкий высокий звук” диэн сурулла сылдьар.

Бэйэм суолбун буларбар Куорсуннаах наһаа улахан көмөлөөх. Уонна цирк оркестрын дирижера Андриан Егоров. Оттон ыллыыр дьоҕурдаахпын аан бастакынан арыйбыт киһинэн Мындаҕаайыга муусука уруогун биэрбит   Людмила Афанасьевна Гурьева буолар. Педучилищеҕа, култуура кэллиэһигэр, СГУ төрүт култуура салаатыгар уһуйбут преподавателлэрбэр барыларыгар махталлаахпын.

Норуокка сулууспа

Чыскыырай айар үлэтинэн ускуустубаны, фольклору, литэрэтиирэни тэҥинэн өйдүүр эрэ киһи ылынар. Ону кини билэр уонна билинэр, ол иһин кини талааныгар бары сүгүрүйэллэригэр дьулуспат. “Биир да көрөөччү кэлбит буоллаҕына – бу улахан ситиһии. Киниэхэ да 150 % бэйэҕин биэрэн туран толоруоххун наада” – диир.          

         Чахчыта да, кини хит буолар ырыа иһин турууласпат, күнү быһа араадьыйаҕа тыаһаталларыгар баҕарбат. Оргууй сылдьан, күннэтэ тустаах  эбээһинэһин толорор, онтукатын “сулууспалыыбын” диэн тылынан быһаарар.

         Сулууспата диэн Эстрада тыйаатырыгар баран, кэнсиэргэ, мюзиклга бэлэмнэнии эрэ буолбатах. “Кыырай” диэн вокальнай холбоһугу тэрийэн, баҕалах оҕолору, улахан дьону үөрэтэр.

         --“Кыырайбар” 5-тэриттэн 50-нарыгар тиийэ саастаахтар сылдьаллар. Нэдиэлэҕэ хаста да дьарыктааммын, сөпкө ыллыыр буолаллар. Холобура, Виктория Ермолаева диэн үөрэнээччим тохсус кэнниттэн эстраднай-джазовай салааҕа киирдэ. Аина Захарова “Золотой голос Италии” буолбута. Аны “Дивы” диэн интернациональнай бөлөхтөөхпүн. Онно нуучча, украинка, гагауз, бүрээт кыргыттара ыллыыллар. Бэйэлэрэ атын идэлээхтэр. Уонна ол иллэҥ кэмнэригэр тэрээһиннэргэ баран кытталлар. Быйыл Национальнай гимназия үөрэнээччилэрин тус ньымабынан фольклорга уонна вокалга үөрэттим. Оҕо ырыата аныгы олох суох. Ол иһин бэйэм айабын. Сүрүн ирдэбилим – ыллыылларыгар тылы чуолкайдык уонна сөпкө саҥаралларын. Омуктары үтүктэн, сахалыы тылы араастан уһатан-кылгатан, эрийэн-эриэхэбэйдээн этэн, ырыа ис хоһоонун да киһи өйдөөбөт гына оҥорон таһааралларын сөбүлээбэппин.

Мындаҕаайыларым  хаһыс да сылларын ырыа учууталлара суох. Ол иһин патриоттааммын диэххэ, биир дойдулаах кыыспын дьаныһан бэлэмнээммин, педагогическай кэллиэс муусукаалынай салаатыгар киллэртэрбитим. Кэлин оскуолатыгар баран үлэлиэ диэн эрэллээх.

Ити курдук норуот туһугар сулууспалыыбын. Өссө да былаан элбэх.  Этническэй муусуканы омуктар олус сэҥээрэр буоланнар, Венгриянан. Польшанан, Англиянан, Эмиэрикэнэн, Италиянан, Германиянан, Эстониянан, Туниһынан кэнсиэртэргэ, бэстибээллэргэ кыттыбытым.

Онтон аны быйыл күһүн Сочига “Кинотавр” киинэ күрэҕэр дьахтар оруолун бастыҥ толорооччу буоллум. Ити иннинэ “Ааспыт ааспат амтана” сериалга оонньообутум. Саҥа эйгэҕэ холоммутум бэйэбэр эмиэ сонун.

 Өссө да ити курдук саҥа саҕалааһыннар баар буолан иһиэхтэрэ. Олох – өрүс.  Сөптөөх хайысханы тутуһан, инним диэки устан иһиэм...