Айылҕаттан-тыаттан тэйэн, урбанизацияны уруйдаабыт, тыыннаах сэһэргэһиини тумнан, цифровизацияҕа көспүт, судургу олохтон күрэнэн, цивилизацияны талбыт, «человек мира» буоларга дьулуһан, глобализацияны билиммит, ис кыаҕын бэйэтэ уһугуннарбакка, тастан мотивацияны көрдөөбүт, интэриниэт «илимигэр хаптаран», информатизацияны эркээйи оҥостубут Эмириэкэ, Дьопуруопа дьонуттан, хата, биһиги арыый хаалыылаах, уруккулуу укулааттаах олохтоох буоламмыт, сиргэ-уокка чугаспытынан да, киинтэн да ыраахпытынан даҕаны, кинилэр курдук аныгы үйэ албастарыгар аһара ылларан, баай духуобунай эйгэбитин тутахсыта илик эбиппит. Ол иһин айбыппыт-туппуппут аны наар бастыҥынан ааттанар, биһирэбилгэ тиксэр буолан хаалла. Дэлэҕэ киинэ кириитиктэрэ тура-тура: «Феномен якутского кино», — дии-дии хайҕыахтара, ол кистэлэҥин билэ сатаан ырытыахтара үһү дуо?

Оттон ол таабырыннарын таайыыта биһиги киинэлэрбит ураты майгыннаахтарыгар кистэнэр. Нууччалыы эттэххэ, «самобытность, экзотичность, уникальность». Кинилэр хаһан эрэ, ханнык эрэ сыллар үөдэннэригэр хаалларбыт, умнан кэбиспит олохторун-дьаһахтарын ойуулуубут. «Оннооҕор оһох оттуллар тыаһа сүрэҕи-быары ортотунан киирэр», — диэн бэлиэтииллэр.

Оттон ол биһиэхэ күннээҕи көстүүбүт. Голливуд туһанар «спецэффектэрин» баһылыы, «Марвел» супер-дьоруойдарын курдуктары үтүктэ иликпит. Ол оннугар биһиэнэ быдан «киһилии сиэрдээхтэр, сирдээҕи аналлаахтар». Онон ордук сүүйүүлээхтэр, билиҥҥи кэмҥэ ураты суолталаахтар. Кырдьыга да, барыта дьиҥ олоххо баары көрдөрөргө дьулуһабыт: дьон сыһыанын, киһи дьылҕатын, уйулҕа туругун.

Итинник уустук жанр сценарийын ымпыктаан-чымпыктаан суруйар, көрөөччүнү долгутар гына оонньуур, дууһатын кылын таарыйар гына устар – айар үлэ кылаан чыпчаала. Ол иһин даҕаны Дмитрий Давыдов «Пугало» киинэтин быйыл «Кинотавр» курдук улахан бэстибээлгэ саамай бастыҥынан ааттаатахтара.

Дмитрий бу 2020 сылга ситиһиитэ ити эрэ буолбатах: «Нет бога, кроме меня» киинэтэ — «Анне» норуоттар икки ардыларынааҕы бэстибээлгэ Гран-при хаһаайына (Чебоксар), «Река» – «BAIQONYR International Short Film Festival» кыайыылааҕа (Алма-Ата). Бээ, «Пугало» өссө «Золотой орел» национальнай бириэмийэҕэ турбут. Онно бастаатаҕына, букатын да Амма уола өрөгөйдүүр.

Арассыыйаҕа тыһыынчанан идэтийбит режиссер, оператор, сценарист баар да, Амма кыракый Чапчылҕаныгар начаалынай кылаас учууталынан үлэлиир Дмитрий Давыдов устубут киинэлэрэ олор үлэлэрин ис хоһоонунан, уратытынан, толкуйдатарынан, итэҕэтиилээҕинэн баһыйар буолан, дьүүллүүр сүбэ үрдүк сыанабылын ылар буоллаҕа эбээт. Кириитик Евгений Майзель: «Ведь феномен якутского кино — это не только феномен проката. Разнообразные авторы и они не конвейерные», — диэн ол иһин да бэлиэтиир. Антон Долин: «Якутское кино уникально и самобытно, оставаясь глотком свежего воздуха в отечественной киноиндустрии», — диэн этэр. Казах кинорежиссера Адильхан Ержанов: «Я отметил пассионарный всплеск якутского кино. Они сейчас создают самое самобытное кино России, и в целом якутское кино неожиданно становится, можно сказать, лидирующим», — диэн санаатын үллэстэр.

Быйыл, уопсайынан, саха киинэтигэр «үүнүүлээх» сыл ааһан эрэр. Дмитрий Давыдовтан ураты эмиэ хас да киһибит хартыыналара улахан түһүлгэлэргэ болҕомто киинигэр сырыттылар. Ол курдук, бу соторутааҕыта Степан Бурнашев «Хара хаара» Выборг куоракка ыытыллыбыт «Окно в Европу» сүрүн бирииһин ылла.

Саамай «кассовай», 16 мөл. солк. киллэрбит «Агент Мамбо» кэмиэдьийэ (реж. Алексей Амбросьев) Чувашияҕа Чебоксарскай «Анне» XIII бэстибээлгэ "Этническое и региональное кино" номинация кыайбыта. Киинэ ырыынагын «International Work-in-progress» бырагырааматыгар Владимир Мункуев «Нууччата» бастаата. Анастасия Борисова «Ийэтэ» икки «престижнэй» дэнэр бэстибээлгэ — «Золотой орел» уонна Москватааҕы – кыттар чиэскэ тигистэ. Оттон «Тыгын Дархаммыт» (реж. Никита Аржаков) татаардар тэрийэр «Вече» историческай киинэлэр күрэстэригэр үс наҕарааданы ылан үөрдүбүтэ. Бу киинэ «Золотой орел» лонг-лииһигэр эмиэ киирдэ.

Марианна Скрыбыкина «Иччи» диэн мистическэй хоррора Испания Ситжес куоратыгар биһирэннэ.

Артыыстарбыт да чаҕылхайдар. Соҕурууҥҥу киинэлэргэ ыҥырыллан уһулуннулар. Елена Маркова, Георгий Бессонов — «Перевал Дятлова» сериалга. Үҥкүүһүт Дмитрий Артемьев «Бансу» байыаннай-историческай дыраамаҕа ойуун оруолун толордо. Милена Софронеева диэн кыысчаан «Сердце пармы» киинэҕэ ведьма оҕо сааһын оонньоото.

Ити ахтыбыт киинэлэрим («Тыгын Дархан», «Агент Мамбо» ураты) кэлэр 2021 сылга прокакка тахсыахтара. Киһи сөҕөрө, бары кэриэтэ ("Тыгын Дарханы" аахпатахха), судаарыстыба өйөбүлэ суох, бэйэлэрин харчыларынан уһулаллар.  Арай, Любовь Борисова («Мин үрдүбэр күн киирбэт» режиссера) уста сылдьар «Не хороните меня без Ивана» киинэтигэр 20 мөл. солк. көрүлүннэ. Ити үбү «Сахафильм» хампаанньа РФ Култуураҕа министиэристибэтин куонкуруһугар кыайан, грант быһыытынан ылла.

Киинэ индустрията Саха сиригэр саамай балысханнык сайдан иһэр салаа буолар. Ол иһин бу ахсынньы 18 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев кинематографистары кытта көрүстэ. «Билигин креативнай экэниэмикэни сайыннарыы үйэтэ. Онон киинэ хайысхатын өссө үрдүк таһымҥа таһаараммыт, өрөспүүбүлүкэбитигэр эбии нолуок, дохуот киирэрин ситиһиэхтээхпит. Киинэ сайдыытын 2014-2020 сылларга Концепциятын түмүгэ үчүгэй, онон билигин аны чугастааҕы 2025 сыл былаанын, итиэннэ 2035 сылга диэри стратегиятын бэлэмнээҥ», — диэн «Сахафильм» хампаанньаҕа уонна СӨ Култуураҕа министиэристибэтигэр сорудахтаата.

Ил Дархан этиитин ылынан, култуура миниистирэ Юрий Куприянов мунньах ыытта. Концепцияны 2021 сыл олунньутугар диэри бүтэрэргэ эттэ. «Онуоха тиэхиньиичэскэй хааччыллыы өттүн үчүгэйдик көрүөххэ наада. Биһиэхэ талааннаах сценаристар, режиссердар, оператордар бааллар, ол эрээри кинилэр көрүүлэрин, баҕаларын толору тиэрдэр үчүгэй устар, сырдатар, таҥар тэриллэр суохтар», — диэн туруоруста СӨ Кинематографистарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Алексей Романов.

Дьэ, уонна саамай долгутуулаах түгэнинэн ахсынньы 21 күнүгэр киинэ устааччылар куонкурустарын түмүгүн таһаарыы буолла. Барыта 46 бырайыак киирбит. Хамыыһыйа сыныйан көрөн баран, 7 дьоһуннаах үлэни талбыт. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 20 мөл. солк. көрүллүбүт, ону үллэрбиттэр.

Олоҥхо сюжетынан «Хаар Кынат» диэн сахалыы бастакы фэнтезини устан бүтэрэн эрэр Марианна Скрыбыкинаҕа, «Дебютное кино» диэн хайысханан, 4 мөл. 994 тыһ. солк. суумалаах сэртипикээт туттарылынна. «Бэйбэрикээн» остуоруйатынан дьон-сэргэ кутун туппут Константин Тимофеев «Саха литературатын айымньытын экранизациялааһын» диэҥҥэ киирсэн, «Лоокуут уонна Ньургуһун» дырааманы устарыгар 3 мөл. 196 тыһ. солк. ылла. Саха тыйаатырын артыыската Тамара Обутова Кэт Марсден туһунандокументальнай киинэтигэр 2 мөл. 117 тыһ. солк. ананна. Анимация эйгэтигэр туһуламмыт 998 тыһ. харчы Семен Ермолаев «Тойон Боотур», 1 мөл. 498 тыһ. солк., Евгений Осипов «Тыал сипсиэрэ» мультиктарыгар барар буолла. «Авторское кино» номинацияҕа Иван Сивцев «Туундара үрүҥ аанньала» киинэтэ кыайан, 1 мөл. 698 тыһ. солк. тигистэ. Дмитрий Давыдов аны бу сырыыга оҕо киинэтигэр холонон көрөргө санаммыт, ол идиэйэтин олоххо киллэрэригэр 5 мөл. 496 тыһ. солк. биэрдилэр. Кыайыылаахтартан эһиил хаачыстыбалаах хартыыналары эрэйэ уонна эрэнэ күүтэбит.

— Айсен Сергеевич «Сахафильм» тиэхиньиичэскэй базатын бөҕөргөтүүгэ үлэни күүскэ ыытарга эттэ. Бу хампаанньа оборудованиетынан бары кинематографистар туһанар буолуохтара. Болҕомтону оҥорон таһаарыы эрэ чааһыгар уурбакка, улуустарынан көрдөрүүгэ эмиэ туһаайыахпыт, муниципальнай тэриллиилэри кытта ити боппуруоска кэпсэтиэхпит», — диир СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников.

Өйүүн аан дойду Киинэ норуоттар икки ардыларынааҕыкүнүн бэлиэтиэҕэ. Ол курдук, 1895 сыл ахсынньы 28 күнүгэр Францияҕа бырааттыы Люмьердар «Синематограф» диэн бастакы устар тэриллэрин патеннаабыттара уонна харчыга киинэ көрдөрбүттэрэ.

Онтон ыла үйэттэн ордук кэм ааста. Оччолорго саах сыбахтаах балаҕаҥҥа ынах кутуругун манаан олорбут саха омук, дьэ, киинэ эйгэтин баһылаан эрэр. Өскөтүн ол Люмьердар Дьопуруопалыгар билигин «айар» кириисис кэмэ эбит буоллаҕына, биһиэхэ, төттөрүтүн, кинематография хайысхатыгар саҥа талааннар арыллан иһэллэр. Онон тоҕоостоох түгэни туһанан, айар дьоҕурбутун аан дойдуга билиһиннэриэххэйиҥ, баҕар, ким эмэ Голливуд киинэтигэр сценарий суруйар, тиийэн режиссердуур, оруолларга оонньуур түгэнэ тосхойуо.