Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

«Ырыа – олох аргыһа» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Кырдьыга даҕаны, үчүгэй ырыа киһи дууһатын өрүкүтэр, өйүн-санаатын байытар. Былыр сахалар: «Оҕонньор оҕуһун мииннэ да, эмээхсин иистэнэ олордо да, киҥинэйэн ыллаабытынан бараллар», — дииллэрэ. Билигин ыччат ырыаны ыллыырынааҕар ордук истэрин сөбүлүүр, онтон араадьыйанан, тэлэбиисэринэн ырыа тохтоло суох элбэхтик иһиллэр. Айаҥҥа муусуката суох массыынаны киһи соһуйа көрөр.   

«Ырыа – олох аргыһа» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Кырдьыга даҕаны, үчүгэй ырыа киһи дууһатын өрүкүтэр, өйүн-санаатын байытар. Былыр сахалар: «Оҕонньор оҕуһун мииннэ да, эмээхсин иистэнэ олордо да, киҥинэйэн ыллаабытынан бараллар», — дииллэрэ. Билигин ыччат ырыаны ыллыырынааҕар ордук истэрин сөбүлүүр, онтон араадьыйанан, тэлэбиисэринэн ырыа тохтоло суох элбэхтик иһиллэр. Айаҥҥа муусуката суох массыынаны киһи соһуйа көрөр.   

Ырыа – искусство айымньыта. Киһи барыта олоро түстэ да муусуканы, ырыаны-хоһоону суруйбат. Ырыаны, муусуканы ураты талааннаах дьон айаллар, ыллыыллар. Оннук айар талааннаах, олохторун ити кэрэ эйгэҕэ анаабыт дьон сахаҕа эмиэ элбэхтэр.

 Мин оҕо сааспыттан, эдэр эрдэхпиттэн нуоталаах ырыаны хаһыаттартан, сурунааллартан кырыйан, уопсай тэтэрээккэ сыһыаран анаан ырыанньык оҥостор идэлээх этим. Маҕаһыыҥҥа улахан композитордар ырыанньыктара атыыга барбакка өр тураллара. Олору арай мин атыылаһан иһэрим. Биирдэ тэрилтэбитигэр хобби быыстапкатын тэрийбиппит. Мин онно дьиэтээҕи бибилэтиэкэбэр муспут ырыанньыктарбын хомуйан туруорбутум. Бииргэ үлэлиир дьонум мин ырыанньыгым элбэҕин олус сөхпүттэрэ, хайҕаабыттара. Онтон күүс ылан, кынаттанан, ырыанньык кэллэксийэньиэрэ буолбутум.

Screenshot 20201216 152536

Бүгүн ол кэллиэксийэбиттэн икки саамай күндү кинигэбин тутан олоробун. Ол СӨ норуодунай артыыһа, РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ Галина Кривошапко суруйан, 1973 сыллаахха таһаарбыт «Адам Скрябин» диэн кинигэтэ уонна 1927 сыллаахха Москваҕа бэчээттэммит «Саха ырыаларын нуоталара». Ити кинигэҕэ 36 сахалыы ырыа киирбит, бу Саха сиригэр аан бастакы нуоталаах ырыанньык. Бу матырыйаалларга олоҕуран, мин   бүгүн саха мусыкаалынай искусствотыгар биллэр-көстөр суолу-ииһи хаалларбыт Адам Васильевич Скрябин туһунан хаһыат ааҕааччыларыгар билиһиннэриэхпин баҕарабын.

IMG 20210207 101636

Бэрт сотору төрөөбүтэ 125 сыла буолуохтаах, ол эбэтэр 1896 сыллаахха ыам ыйын 30 (18) күнүгэр Дьокуускайга күн сирин көрбүтэ. Төрөппүттэрэ Арҕаа Хаҥалас Нөмүгүтүттэн төрүттээх үөрэҕэ суох сахалар эбит. Аҕата Василий Никонович бэйэтин кыанар, атыыһыт, 1901 с. өлбүт. Өлбүтүн кэннэ дьиэ кэргэнин ийэлэрэ Александра Ипатьевна көрөн-истэн хаалбыт. Кини өйдөөх, дьаһаллаах дьахтар эбит. Дьиэ бөҕөнү туттаран, куортамнаан балачча баайдык олорбуттар. Александра Ипатьевна норуот ырыаларын бэркэ ыллыыра.

IMG 20210122 113522

Адам адьас кыра оҕо сылдьан, муусуканы сэргиир, олоҥхоһуттары батыһа сылдьан истэр эбит. Уолчаан куоракка бөххө быраҕыллыбыт балалайка, гитара алдьаммыттарын булан, холбоон, балык хабаҕынан килиэйдээн үнүстүрүмүөн оҥостон, күнү быһа билэр матыыптарын таһаара сатыыра. Кини духуобунай учуулусса  4 кылааһын үөрэнэн бүтэрбитэ. Аан бастаан онно муусука төрүттэригэр уонна хуорга ыллыырга үөрэммит. Дьэ онтон ыла куоракка биллэр мусыкаан буолан барбыт. Нуучча норуодунай үнүстүрүмүөннэригэр оркестрга артыыс быһыытынан үлэлээбит. Скрипкаҕа оонньуур, нуучча норуодунай ырыаларын толорор, үҥкүүлүүр эбит. Үгүс элбэх бырааһынньыктарга, ордук сыбаайбаларга ыҥырыллан оонньууну-­­­көрү тэрийээччи буолара. Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин иннинэ кини бэйэтин суолун-ииһин булумматах, кыаҕын туһамматах. 1917 сыллаахха саха биллиилээх суруйааччыта Анемподист Иванович Софроновы кытта билсибит, доҕордоспут. Кини сүбэтинэн  Адам Васильевич саха интэлигиэнсийэтигэр култуурунай-сырдатар уопсастыбаны тэрийэн, олохтоохторго мусыкаалынай искусствоны сайыннарыыга күүскэ ылсан үлэлээбит, олоҕун сыалынан туруоруммут.

Screenshot 20210207 100725

Алампа суруйбут «Ыччат сахаларга» (дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕаммыт аата «Саргылардаах сахабыт») диэн хоһоонугар ырыа айан, 1917 сыллаахха ахсынньы 31 күнүгэр «Саха аймаҕа» түмсүү тэрийбит киэһэтигэр Адам Скрябин хуорга толорторбут. Музыковед Г.М.Кривошапко этэринэн, бу сахаларга аан бастакы хуор ырыата буолар.

1923 сыллаахха Москваҕа ыытыллыбыт норуот хаһаайыстыбатын ситиһиилэрин көрдөрөр Бүтүн Арассыыйатааҕы быыстапкатыгар кытта кэлбит Саха сирин дэлигээссийэтигэр Адам Скрябин эмиэ баара. Кини Саха сирин художественнай бырагырааматын салайбыт. Манна кыттыбыт дэлигээссийэ уонна үөрэнэ сылдьар устудьуоннар холбоһон, «Саргылардаах сахабыт» уонна «Үлэһит ырыата» диэн ырыалары хуорунан ыллаан ньиргиппиттэр. Бу Саха сирин самодеятельноһа аан бастакы сойуус суолталаах сыанаҕа тахсыыта этэ. Сахалар көрдөрүүлэрэ улаханнык биһирэнэн, үөрэҕирии Наркома Анатолий Луначарскай хайҕалын ылбыт. Бу сырыы туһунан Адам Скрябин «Кыым» хаһыакка ыстатыйа суруйбут.

Новый рисунок 29

Салгыы Адам Скрябин саха ырыаларын нуоталарын суруйтарарга уонна хомуурунньук таһаартарарга сорудах ылан, оччотооҕу кэмҥэ олус элбэҕи үлэлээбит. Кини  кыайыа суоҕун билэн, Москваҕа биллэр композитордарга К.П.Виноградовка, Н.И.Аладовка, И.С.Гусанбродскайга көмөлөһүннэрэн, бэйэтэ ыллаан биэрэн, нуота суруйтаран 1927 сыллаахха маҥнайгы «Саха ырыаларын нуоталара» диэн нуоталаах ырыанньыгы 2000 экземплярынан күн сирин көрдөрбүт.

IMG 20210122 113155

Ити кэмтэн ыла муусука эйгэтигэр сүҥкэн уларыйыы буолбута. Саха сирэ биллэр-көстөр композитордардаах, мелодистардаах, үгүс толорооччулардаах буолбута. Саҥаттан саҥа ырыанньык бэчээттэнэн, норуот духуобунай баайа буолан, күнтэн күн үүнэ-үксүү турбута. Ону «Саха ырыата – кэм-кэрдии тэтиминэн» уонна 2 туомнаах «Саха ырыатын антологията»  диэн сүдү кинигэлэр туоһулууллар.

IMG 20210122 113103

Бастакы суолу солообут, айылҕаттан айдарыылаах уонна саха ырыата сайдарыгар, сурукка тиһиллэригэр олоҕун бүтүннүү анаабыт, профессиональнай үөрэҕэ да суох буоллар, киэн туттар композиторбыт Адам Васильевич Скрябин төрөөбүтэ 125 сылынан туһааннаах тэрилтэлэр   ахтан-санаан ааһыахтара диэн эрэнэбин. СӨ норуодунай артыыһа, РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ Галина Кривошапко «Адам  Скрябин» диэн кинигэтигэр этиллэринэн, 1935 сыллаахха Адам Васильевич Уус Алдан улууһугар кэргэнигэр Агриппина Ивановнаҕа, кыыһыгар Дуняҕа кэлэ сылдьан, мин төрөөбүт дойдубар Баатаҕай нэһилиэгэр (Чараҥайга) улахан кэнсиэри көрдөрбүт. Онно кини кырыымпаҕа оонньообут, бэйэтин ырыаларын ыллаабыт, үҥкүүлээбит. Ити кэнниттэн Москваҕа барбыт уонна эргиллибэтэх.

Мариса ВАСИЛЬЕВА-КүбэйэАрассыыйа  Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ,

ырыанньык мунньар кэллэксийэньиэрУус Алдан, Тулуна           

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением