РФ искусстволарын үтүөлээх деятелэ, СӨ норуодунай уонна Саха АССР үтүөлээх артыыһа, Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Геннадий Семенович Баишев 75 сааһын томточчу туолла.

Эҕэрдэлиир дьоро киэһэҕэ кини 2012 сыллаахха туруорбут “На краю Ойкумены” испэктээкилин Кыыл Уолун аатынан  Үҥкүү театрын кэлэктиибэ оонньоон көрдөрдө, айар үлэтин кэпсиир быыстапканы Национальнай библиотека тэрийдэ.

  Харахха быраҕыллар эр бэрдэ           

Геннадий Баишев 1946 сыллаахха Намҥа төрөөбүтэ. Эрдэ тулаайах хаалан, Үөдэйгэ эдьиийигэр, онтон Таастаахха эһэтигэр иитиллэ сылдьыбыта. Онтон, хата, кини дьолугар 1957 сыллаахха Новосибирскайдааҕы хореографическай училищеҕа оҕолору сүүмэрдээһин ыытыллан, онно киирэн хаалан, 1958 сыллаахха балет үөрэҕэр уһуйулла барбыта.

-- Мин кинилиин 8 сыл бииргэ үөрэммитим. Гена балет диэни харахтаан көрбөтөх оҕо этэ, ол эрээри үөрэҕин олус сөбүлүүрэ. Бастаан туттарсарыгар наһаа кыра хачаайы уол этэ. Онтон иккис сылыгар эмискэ улааппыта. Онно тута билбиппит, кини үрдүк уҥуохтаах, уһун илиилээх-атахтаах, чочуллубут курдук кырасыабай быһыылаах-таһаалаах үҥкүүһүт буолан тахсыаҕын. Харахха быраҕыллар көнө дьылыгыр эр бэрдин бэлиэтии көрөннөр, үөрэнэр кэмигэр үгүс испэктээккэ кытыннараллара. Ол иһин улахан сыанаттан төрүт толлубат бэлэм артыыс Дьокуускай музукальнай-драматическай театрыгар үлэлии кэлбитэ. Ити 1966 сыллаахха.

Биһиги ол бүтэрэн кэлэрбитигэр, манна бастакы выпустарбыт бааллара: Клавдия Иванова, Саргылаана Саввина. Алексей Попов, Наталья Посельская, Лира Габышева уо.д.а. Труппа аҕыйах киһилээх буолан, бары да сольнай нүөмэрдээхпит, кордебалекка кыттарбыт. Биһиги Геналыын партнер быһыытынан “Голубой Дунай”, “Жизель”, “Чурумчуку”, “Хотойдор хоту көтөллөр”, “Барышня и хулиган”, “Кыысчаан уонна таба”, “Золушка”, о.д.а испэктээктэргэ үҥкүүлээбиппит. Геннадий оччолортон наһаа үлэһит этэ. Чаһыны көрбөккө, ыкса түүҥҥэ диэри бэлэмнэнэрбит. Ол эрээри киниэхэ оннук артыыс эрэ быһыытынан сылдьар кыараҕаһа. Өссө үүнүөн-сайдыан, саха үҥкүүтүн үрдүк кэрдиискэ таһаарыан баҕарара. Ол иһин Москваҕа Луначарскай аатынан ГИТИС балетмейстердары бэлэмниир факультетыгар уһуйулла киирбитэ. Мин, кырдьыгынан эттэххэ, онтон наһаа хомойбутум. Тоҕо диэтэххэ, паарата суох хаалбытым. Биир ситимҥэ киирэн, тапсан үҥкүүлүүр диэн эмиэ элбэх сыраттан тахсар ээ. Ол гынан баран, улахан олоххо ананан төрөөбүт киһини туппаккын. Геннадийы айымньылаах үлэ күүтэрэ. Кэмигэр сөпкө быһаарыммыт эбит. Саамай үөрэрим диэн, кини хаартыскаҕа түһэриинэн үлүһүйэрэ. Ол иһин билигин биһиэхэ устудьуоннааҕы сылларбытын кэрэһилиир хаартыскабыт элбэх, -- диэн кэпсиир Наталья Христофорова, Саха АССР уонна РСФСР үтүөлээх артыыһа, Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата.

Наталья Иннокентьевна уонна Геннадий Семенович киһи эрэ кэрэхсээн көрөр кырасыабай көстүүлээх, имигэс хамсаныылаах үҥкүүһүттэрин билиҥҥэ диэри уос номоҕо оҥостон кэпсииллэр. Ол иһин да кинилэр иккини 1976 сыллаахха Саха сирин аатыттан “Молодой балет России” куонкуруска күрэхтэһиннэрэ ыыттахтара. Оччолорго Америкаҕа уонна Японияҕа тиийэ үҥкүүлээн турардаахтар.

“Мин кинилэр “Чурумчуку” балекка үҥкүүлүүллэрин аан бастаан көрбүтүм умнуллубат кэрэ түгэн курдук харахпар хатанан хаалбыт”, --  диэн санаатын үллэстэр Юрий Федоров, Үҥкүү театрын балетмейстера, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ.  

Оттон театр литерутарнай чааһын сэбиэдиссэйэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Вера Черноградская Геннадий Баишевы, балетнай студияҕа үөрэнэ сылдьан, 1974  сыллаахха бастаан көрбүт. “Үөһэ чэпчэктик ойорун, туох да сыыһата-халтыта суох түргэнник эргийэрин, уобараһын чаҕылхайдык арыйарын сөхпүтүм”, -- диэн билинэр.

Киһи киһитэ

Новосибирскайдааҕы училище саха балетын бастакы сулустарын бэлэхтээбитин СӨ искусстволарын үтүөлээх деятэлэ Лира Габышева бэлиэтээн этэр: “Эр дьонтон Алексей Попов, Геннадий Баишев уонна  Анатолий Ултургашев этилэрэ”, -- диэн.

Анатолий Ултургашев ол училищеҕа 1960 сыллаахха Хакасияттан үөрэнэ тиийбит. Саха уолаттара Геннадий Баишевтаах кинини олус өйөөбүттэр. Ол иһин үөрэҕин бүтэрэн баран, төһө да Томскайга эҥин ыыта сатаабыттарын үрдүнэн, хаһан да атаҕа үктэммэтэх Сахатын сиригэр соҕотох кэлэ турбут. Уонна сыыспатах. Манна кини РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх артыыһа буолбута, дьон-сэргэ билиниитин ылбыта. Ити ситиһиитигэр барытыгар Геннадий Баишев оруола кырата суоҕун Анатолий Павлович бэлиэтиир.

--Чахчы, Геннадий Семенович киһи киһитэ эбээт. Тус олохпутугар кыһаллара, өрүү хайдах олорорбутун ыйыталаһара, туох кыһалҕалаахпытын билэ-көрө сылдьара, сүбэлиирэ, өйүүрэ, көмөлөһөрө, -- СӨ норуодунай уонна РФ, СӨ үтүөлээх артыыһа Афанасий Афанасьев махталын биллэрэр.

Үйэлээҕи айааччы

70-с сыллар бүтүүлэригэр диэри ССРС өрөспүүбүлүкэлэриттэн сахаларга эрэ национальнай ансаамбылбыт суоҕа. Ол иһин Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин уурааҕынан 1980 сыллаахха тэрийэллэр. Уус-уран салайааччынан ГИТИС-кэ балетмейстер идэтигэр үөрэнэ сылдьар Геннадий Баишевы аныыллар.

--Кини Саха судаарыстыбаннай ансаамбылын төрүттээччи буолар. Арассыыйаҕа аан бастакынан Үҥкүү национальнай театра биһиги буолбуппут. Ханна да оннук диэн суоҕа. Уус-уран салайааччыбыт Геннадий Баишев профессионал быһыытынан таһыма үрдүгэ, идэтигэр бэриниилээҕэ бэрт буолан, ылбыт статуспутун чиэстээхтик көмүскээбиппит. Кини сонун туруоруулара театр көмүс фондатыгар киирбиттэрэ, -- диэн дириэктэр, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ , РФ үтүөлээх артыыһа Александр Алексеев киэн тутта кэпсиир.

Кырдьыга да, 1994 сыллаахха туруорбут “Уруу” диэн испэктээгэ Үҥкүү театрын театр оҥорбутун, саҥа кэрдиискэ таһаарбытын билиниэх кэриҥнээхпит.

Светлана Бессонова, Кыыл Уолун аатынан үҥкүү театрын уус-уран салайааччыта:

--Саха фольклоругар баар үһүйээннэри, номохтору, ойууннааһын курдук уустук тиэмэни үҥкүү тылыгар көһөрөн, хамсаныыларынан дьүһүйэр уустук үлэни Геннадий Семенович кыайа-хото туппута. Олоҥхо өссө киһи аймах кылаан чыпчаал айымньытынан билиниллэ илигинэ кини бастакынан сыанаҕа “Бэрт Хара” олоҥхону үс түһүмэхтээн туруорбута. Бу фундаментальнай сүрүн үлэтэ буолар.

 Геннадий Семенович испэктээк туруорарыгар хайаан да фольклору чинчийээччилэри, учуонайдары, сиэри-туому билэр дьону кытта көрсөн кэпсэтэр, сүбэлэттэрэр. Ол курдук, “Бохсуруйуу” диэн этнобалеты режиссердууругар алгысчыт Афанасий Федоровы көрдөспүтэ.

Кини: “Театр хайаан да бэйэтэ оркестрдаах буолуохтаах”, -- диэн туруорсан, 1993 сыллаахха Национальнай инструменнар оркестра тэриллэн, театр статуһа өссө үрдээбитэ “Композитордары кытта ыкса ситимнээхтик үлэлиирэ испэктээкил биир бүтүн айымньы буолан тахсарыгар олук буолар”, -- диир дирижер, РФ искусстволарын үтүөлээх деятелэ  Николай Петров.

Бу үбүлүөйдээх күн көрдөрбүт “На краю Ойкумены” доҕуһуолун СӨ үтүөлээх артыыһа  Афанасий Томскай оҥорбут. Кини: “Геннадий Баишев миэхэ эрэнэн, испэктээк муусукатын суруйтарбатаҕа эбитэ буолар, бука, бэйэм итинник улахан хардыыга хаһан да сананыам суоҕа этэ. Кини хас биирдии нүөмэригэр олус эппиэтинэстээхтик уонна ирдэбиллээхтик сыһыаннаһар. “Ойкуменаны” туруорарбытыгар анаан-минээн Чокуурдаахха бэйэтигэр баран, Русскай Устье олохтоохторун кытта көрсөн, матырыйаал хомуйбуппут”.

Оннук сыралаах үлэ түмүгэр баар буолбуттара: былыргы уруу  сиэрин-туомун көрдөрөр “Уруу” (1994, композитор А.Самойлов), “Qween”, “Scorpions” уо.д.а. аатырбыт рок бөлөх ырыаларынан “Дао” (1995),  соннук рок-экшн “Анатомия револиции” (1996), “Айтал” рок-бөлөҕү кытта “Затмение” моно-испэктээк (1996), ойууннааһыны ойуулуур “Бохсуруйуу” (1997, комп. В.Ксенофонтов) муус аннынан балыктааһыны дьүһүйэр “Атыыр муҥха” (1998, комп. Н.Берестов), Чыпчаххайдаах Удаҕан олоҕун кэпсиир “Оһуор туос” (1999, комп. В.Зырянов), дьүкээгир номоҕунан “Ярхадаана” (2002, комп. З.Степанов), “Бэрт Хара” олоҥхонон орто дойду олохтоохторо “Айыы аймаҕа” (2004, комп. Н.Петров), абааһы адьанаттарын “Үөдэн түгэҕэ” (2006, комп. П.Иванова), “Үөһээ дойду дохсуннара” (2008, комп. В.Ксенофонтов), Саха сирэ Арассыыйаҕа киирбитэ 380 сылынан “На краю Ойкумены” (2012, комп. А.Томскай), национальнай дьоруойбут дьылҕатын сэһэргиир “Манчаары” (2016, комп. Н.Петров), оҕолорго Тээп-Тээп оҕонньор туһунан мюзикл, кытай остуоруйаларынан “Волшебная кисточка”, о.д.а. испэтээктэр, ону тэҥэ 130 үҥкүүнэн нүөмэр.

Уруй – улахан уһуйааччыга

Саха үҥкүүтүн дьолугар төрөөбүт Геннадий Семенович ааттаах артыыс, бэртээхэй режиссер эрэ буолбатах, кини өссө айылҕаттан педагог. Хас биирдии үҥкүүһүтүн дьоҕурун кыраҕатык таба көрөн, кистэлэҥ талааннарын арыйар, ис кыахтарын уһугуннарар, сөптөөх суолга хайысхалыыр. Ол иһин кини маастарыстыбатыгар, идэтин толору баһылаабыт сатабылыгар махтанааччы үгүс.

 Дмитрий Артемьев, СӨ норуодунай уонна РФ үтүөлээх артыыһа: “Миигин испэктээккэ олоҥхолоппута, онтон ыла ыллыыр-туойар буолбутум”.

Людмила Антипина, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ: “Суолдьут сулус оҥостор уһулуччулаах учууталлаах буоламмын, балетмейстерынан айымньылаахтык үлэлии сылдьабын”.

Зоя Соловьева, СӨ үтүөлээх артыыһа: “1997 сыллаахха сольнай кэнсиэрпитин туруоруоҕуттан ыла биһиги дьоҥҥо-сэргэҕэ кэргэннии үҥкүүһүттэр быһыытынан биллэн барбыппыт”.

Афанасий Соловьев, РФ, СӨ үтүөлээх артыыһа: “Геннадий Семенович миигин устудьуоннуу сырыттахпына ансаамбылга ыҥырбыта. Билигин бэйэм оҕолору уһуйарбар кини үөрэтэр ньыматын туһанабын”.

Виолетта Ноговицына, Үҥкүү театрын солиһа: “Саҥа үөрэҕин бүтэрбит киһиэхэ “Оһуор туос” испэктээк сүрүн оруолун биэрбитэ улахан чиэс этэ”.

Валентина Аммосова, СӨ култууратын туйгуна: “Идэҕэ бэриниилээх буолуу холобурун Геннадий Семеновичтан көрөбүн”.

Долаана Федотова, СӨ үтүөлээх артыыһа: “Улан-Удэҕа үөрэнэ сырыттахпына, төбөтүгэр кыл харысхаллаах киирэн кэлбитигэр, сахатын норуотун үрдүктүк тутарын өйдөөн, киэн тутта санаабытым”.

Владислав Попов, СӨ үтүөлээх артыыһа: “Кини дьаныардаахтык дьарыктаан, мин 2006 с. норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэһиигэ “Чохчоохой” үҥкүүнэн дипломант буолбутум”.

Изабелла Егорова, СӨ үтүөлээх артыыһа: “Биһиги дьоллоохпут, улуу киһилиин алтыһан үлэлиирбитинэн. Кини хас биирдии тылын өйбөр-санаабар иҥэринэн, билигин бэйэм туруорааччы режиссер быһыытынан үлэлиирбэр ол сүбэлэринэн салайтарабын. Репетиция кэнниттэн олус сылайарым, ол эрээри тыыннаах номох буолбут чулуу киһи кынатын аннынан айа-тута сылдьарбытыттан үөрэн, үрдүкү Айыыларбар махтанарым...”        

Оннук. Бары да махтанабыт киһи киэнэ килбиэннээҕэ Геннадий Баишевка -- үтүөнү үксэппит үйэлээх үлэтигэр, саха үҥкүүтүн үрдүк кэрдиискэ таһаарбытыгар, култуурабыт сайдыытыгар төһүү күүс буолбутугар,  норуота туругурарын туһугар турууласпытыгар.

Бэлэмнээтэ Анисия Иевлева