--Афанасий Дмитриевич, эн Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү тыйаатырыгар үлэлээн бүппүтүҥ дии? Билигин тугунан дьарыктанаҕын?

   --Дьарыгым элбэх. Күн солото суохпун. Дьокуускай 17-с оскуолатыгар оҕолору үҥкүүгэ үөрэппитим. Билигин циркэҕэ хореограф-репетиторбын. Тыйаатырым оонньообут испэктээктэрбин көрдөрөр буоллахтарына, бэйэм оруолбун тиийэн толоробун. Ол быыһыгар ыҥырыынан улуустарга тахсан, үҥкүү туруорабын.

   -- Бэрт сэргэх олохтоох эбиккин.

    --Сааһыран, төттөрү чуумпуга талаһар буолбуппун. Сүпсүлгэнтэн сылайабын. Бу харантыын кэмигэр дьиэҕэ олорорбун сөбүлүүр эбиппин биллим. Ол иннинэ, үөрэнэн хаалбычча, хайаан да ханна эрэ барыахтаах, ити-бу тэрээһиннэргэ, кэнсиэрдэргэ булгуччу сылдыахтаах курдук саныырым. Билигин өрөбүллэрбэр ханна да тахсыбакка, сытан эрэ ютубунан балет эҥин көрөн сынньанабын.

     --Ээ, балет көрөҕүн диэ...

     -- Туолбатах ырам диэххэ сөп. Дьокуускайга оҕо балетнай устуудьуйата аһыллыбытыгар, онно кэлэн уһуйулла сылдьыбытым. Олорор сирим табыллыбакка, Саҥа дьыл саҕана быраҕан, аҕам быраатыгар Хорообукка тахсан, сэттиһи бүтэрбитим. Онтон дойдубар Ытык Күөлгэ төннөн, “Доҕордоһуу” ансаамбылбар салгыы дьарыктанан барбытым. Ахсыска сырыттахпына, Иркутскайга бальнай үҥкүүлэр куонкурустарыгар күрэхтэһэ барар буолбуппут. Уһук Илиннээҕи уонна Сибиирдээҕи күөн күрэскэ. Онно дьүүллүүр сүбэҕэ Саха сириттэн балетмейстер Алексей Попов баара. Кини: “Бу уолгут балекка барсар”, -- диэн хайҕаабытын өйдүүбүн. Онтон 1979 сыллаахха, 15 саастаахпар, Ленинградка (Санкт-Петербург) Эстрада искусстволарын Бүтүн Сойуустааҕы айар мастарыскыайыгар сүүмэрдээһин буоларын истэн, онно холонон көрөргө санаммытым. Сааспынан төһө да кыра буолларбын, “үөһэ ыстанара, илиитэ-атаҕа барара үчүгэй” диэн ылбыттара. Сорохторбут номнуо култуура училищетын бүтэрбит этилэрэ. Сүүрбэттэн тахса киһини талбыттара. Сыала-соруга – саҥа тэриллиэхтээх Национальнай үҥкүү ансаамбылыгар анаан артыыстары бэлэмнээһин этэ. Ленинградка биһигини кураторбыт Р.П. Игнатьева илдьибитэ. Билигин саныыбын ээ, арай кини онно миигин А.Я. Ваганов аатынан училищеҕа тиийэн көрдөрбүтэ эбитэ буоллар, баҕар, балет үҥкүүһүтэ буолбут буолуом этэ...

   --Ол оннугар Кыыл Уолун аатынан тыйаатыртан бастакынан норуодунай артыыс аатын ыллаҕыҥ дии.

  --Мин үлэлээбит кэлэктииппэр, култуура министиэристибэтигэр наһаа махталлаахпын. Сыралаах үлэбин сыаналаан, үрдүкү наҕараадаларынан  бэлиэтээбиттэригэр – Арассыыйа уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх,  итиэннэ СӨ норуодунай артыыһа ааттары биэрбиттэригэр. Барыта 43 сыл үҥкүүлээтим. 1980 сыллаахха бүтэрэн кэлбит бастакы көлүөнэ үҥкүүһүттэртэн саамай уһуннук. Онтон сүрэҕим бэйэтэ эппитэ: “Сөп буолуо, тохтоо, айылҕа биэрбит кыаҕын-дьоҕурун сөптөөҕүн туһанныҥ”, --диэн...

   -- Итинник диэбиккэр, 50 сааскар Изабелла Егорова туруорбут “Бег за временем” дьүһүйүү-үҥкүүгүтүн санаан кэллим.

   -- Ити үҥкүү мин олохпун ойуулуур. Барыта баара -- сэнэбил да, хайҕал да, түһүү-тахсыы да, өрөгөйдөөһүн да, төттөрү тардыы да, үөрүү да, хомолто да... Ол эрээри бүдүрүйбэккэ, этэҥҥэ айаннаан кэллим. Кырдьык, олоҕум наар бириэмэни сырсыы эбит: гастроллар, Арассыыйа киин куораттарыгар үөрэнии, сыанаҕа тахсыы, киэҥ эйгэҕэ биллии... Ленинградтааҕы уһуйааччыларым мэктиэлээннэр, манна тута солист оҥорбуттара. Ол эппиэтинэһи сааһым тухары дьоһуннук сүгэн кэллим – толкуйум наар “үчүгэйдик үҥкүүлээн, дьону үөрдүбүт киһи” диэн этэ. Ыал буолар, дьиэ-уот тэринэр, байар-талар туһунан санаабат да этим. Барыһырар, эргинэр диэн миэнэ буолбатах. Култуурам министиэристибэтэ, тыйаатырым өйөөбөтөҕө эбитэ буоллар, бука, билиҥҥэ диэри бас билэр кыбартыырата да суох олоруом этэ...

  --Искусство дьоно оннук бөҕө буоллаҕа дии, матырыйаалынай буолбакка, духуобунай баайдааххыт.

     -- Ол эрээри олорор усулуобуйаттан син биир элбэх тутулуктаах. Кыра сылдьан, онтон сылтаан балетнай устуудьуйабын бырахпытым. Оттон кэлин,  Москваны бүтэрэн кэлбиппин кэннэ, “Чароит” мусукаалынай салон иккис этээһигэр олохтообуттара. Оччолорго Чечняҕа номнуо саҕаланан эрэр сэрииттэн куотан кэлбит беженкалары кытта дьукаахтаһан олорбутум. Аны олорум аатырбыт үҥкүүһүт Махмуд Эсамбаев аймах кыргыттара эбит. Бииргэ түспүт хаартыскаларын көрдөрө-көрдөрө кэпсииллэрэ. Ити 1992 сыллаахха. ССРС эстэн, олох саамай сатарыйбыт кэмэ этэ. “Чароикка” арыгылаах дискотекалар буолаллара. Түүннэри тыас-уус, айдаан-куйдаан. Ону тулуйбакка, Тааттаҕа үлэлии тахсыбытым. Бастаан “Доҕордоһуу” ансаамбылга хореографтаабытым, онтон гимназияҕа шейпинг куруһуогун ыыппытым. Ол кэмҥэ Ойуунускай 100 сылыгар аналлаах тэрээһиннэр боппуруостарынан Андрей Саввич Борисов тиийэ сылдьыбыта. Онно миигин көрөн олус соһуйбута: “Бу Москва курдук үөрэхтээх үчүгэй каадырбыт манна шейпиннии сылдьаҕын дуо? Тыйаатыргар төнүн, олорор усулуобуйаҕын оҥоруом”, -- диэбитэ. Онон 1993 сыллаахха сайын Ельцин кэлбит улахан ыһыаҕын кэнниттэн куораттаабытым. Култуура үлэһиттэрин Петр Алексеев уулуссатыгар турар уопсайдарыгар ордер ылан, бэйэм бас билэр хостоммутум. Онно Тааттаттан аймахтарым бары хонон-өрөөн ааһаллара, киһи бөҕө сылдьара.

      -- Москваҕа оччоҕо хаһан үөрэммиккиний?  

--Ленинградтааҕы эстраднай мастарыскыайы бүтэрэн кэлэн үлэлии сырыттахпына, 1982 с. аармыйаҕа ыҥырбыттара. Чита уобалаһыгар танкистары бэлэмниир чааска түбэспитим. Эт-хаан өттүнэн эрчиллиилээҕим туһалаабыта аҕай. Байыаннайдыы хаамарбын холобур оҥостоллоро. Офицердар идэтийбит үҥкүүһүппүн билэн, ойохторугар аэробика дьарыгын ыыттараллара. Ытык иэспин төлөөн, дойдубар тиийэн, саҥа үлэлээн эрдэхпинэ, ансаамбылбыт аны Сибиир байыаннай чаастарынан турнеҕа туруммута. Инньэ гынан сулууспалаабыт сирдэрбинэн кэнсиэртиир чиэскэ тиксибитим. Офицердарым үөрүү бөҕө: “Биһиги Афанасьевпыт”, -- дии-дии, тыл эҥин эппиттэрэ. Онтон, дьэ, 1986 сыллаахха Москваҕа “Үтүө санаа оонньуулара” (“Игры доброй воли”) күрэхтэһии буолбута. 1980 сыллаахха Олимпиадаҕа бойкуоттаан кэлбэтэх эмиэрикэлэри уонна арҕааҥҥы кэккэ судаарыстыбалары кытта сыһыаны сымнатар соруктаах тэрийбиттэрэ. Ол култуурунай бырагырааматыгар сойуус өрөспүүбүлүкэлэрин ансаамбыллара кыттыбыппыт. Барыбытын “Измайлово” гостиницаҕа түһэрбиттэрэ. Наһаа үчүгэй этэ, чахчы, норуоттар доҕордоһуулара диэн онно баара. “Лужники” стадиоҥҥа буолар бэлэмнэнии быыһыгар аны мин уора-кистии абитуралаабытым. Сааһыран эрэбин диэн (24 сааһым этэ), сылы уһаппакка, үрдүк үөрэххэ үөрэнэргэ быһаарыммытым. Киинэ режиссера Алексей Романов оччолорго ВГИК устудьуона этэ. Киниттэн дүҥүр уларсан, норуодунай артыыс Игорь Смирнов иннигэр үҥкүүлээн, “5” сыананы ылан, култуура институтун хореографияҕа салаатыгар киирэн хаалбытым. Олох укулаата саамай уларыйар кэмэ этэ. Ардыгар аччыктыыр да буолларбыт, эдэр саас эрчиминэн олус бэһиэлэйдик үөрэммиппит. Үҥкүүлүүр маастарыстыбам биллэ үрдээбитэ. Оруобуна Сэбиэскэй Сойуус ыһыллар ытылҕаннаах сылыгар Дьокуускайбар кэлбитим.

--Ансаамбылгар төттөрү киирдиҥ?

--Бастаан Ленинграды бүтэрэн кэлбиппитигэр, олох фурор оҥорбуппут. Үтүөлээх артыыс Зоя Соловьева кэпсиир ээ: “Сунтаар нэһилиэктэринэн кэнсиэрдииргитин батыһа сылдьан көрбүппүт”, -- диэн. Москваттан эргиллибиппэр, эмиэ ол репертуарбытын толоро сылдьар этилэрэ. Ол иһин саҥа, сонун сүүрээни киллэрээри, “Show Modern Dance” диэн аныгы үҥкүү бөлөҕүн эҥин тэрийэ сылдьыбытым. Өссө ламбадаҕа Арассыыйа чөмпүйэнээтэ буолбутугар, Саха тыйаатырын артыыһа Лена Сергеева-Румянцевалыын баран күрэхтэһэн, көрөөччүлэр биһирэбиллэрин ылбыппыт, 200-чэкэ  кыттааччыттан 6 бастыҥ иһигэр киирбиппит.

-- Онтон ыла билиҥҥэ диэри “Мистер ламбада” диэн биллэрээччилэр дии?

-- Итинник уонна “Үҥкүү хоруола” дииллэрин, дьиҥэр, сөбүлээбэппин. Ол эрээри норуот иҥэрбит аата диэн убаастаан, “итинник диэмэҥ” диэн буойа-көннөрө сатаабаппын. Уопсайынан, бытархайга болҕомтобун уурбаппын. Кылаабынайа, дьон мин үҥкүүбүттэн дуоһуйууну ыллаҕына үөрэбин.

-- Артыыска абылыыр айылгы диэн улахан суолталаах. Эн оннук харизмалаах буолаҥҥын, көрөөччү эйигин ала чуо бэлиэтии көрөр. Хайа, уонна уопсастыбаннай үлэҕэ да көхтөөх буолаҥҥын, дьон-сэргэ билэрэ сүрдээх.

-- Култуура министиэристибэтин иһинэн бэтэрээннэр сэбиэттэригэр баарбын. Дьокуускайга олорор таатталар түмсүүлэригэр үлэлэһэбин, култуурунай өттүн салайсабын. Тэрээһиннэригэр актыыбынайдык кыттабын, артыыстары булабын, дьону мунньабын, ардыгар ыытааччы да буолабын. Урбаанньыт да, салайааччы да буолбатах киһи дойдубар итинник эрэ көмөлөһөр кыахтаах буоллаҕым дии.

--Саамай улахан көмө дии. Бээ, артыыстары босхо кэпсэтэр манан дьыала буолбатах ээ. Баҕа санааҥ?

--Ийэм Мария Алексеевна 100 сааһын ааһыар диэри олордор. Уонна ханна эрэ муоралаах сиргэ быстах кэмҥэ олоруохпун  баҕарабын.

--Дьоллооххун?

-- Дьоллоохпун. Саха омук култууратын сайдыытыгар сэмэй кылааппын киллэрсибиппиттэн. Айылҕа биэрбит талаанын таба тайаммыппыттан. Сыыһа-халты туттуммакка, сөптөөх суолунан айаннаан, үөрэхтээх, идэлээх, ааттаах-суоллаах киһи буолбуппуттан. Үлэм үрдүктүк сыаналаммытыттан, бар дьон билиниитин ылбыппыттан. Үтүө дьон мэлдьи миигин арыаллыырыттан, бэртээхэй кэлэктиипкэ түбэһэн үлэлээбиппиттэн. Ийэм тыыннааҕыттан, бэйэм этэҥҥэ сылдьарбыттан...

Кэпсэттэ Анисия Иевлева.