Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр түҥ былыргыттан уран тарбахтаах иистэнньэҥнэр, тимири ыллатар, маһы хаамтарар уустар төрөөн-ууһаан ааспыттарын археологическай булумньулар туоһулууллар. Ол үгэспитин күн бүгүҥҥээҥҥэ диэри тута сылдьарбыт аан дойдуну сөхтөрөр. Бүгүн Уус Алдан улууһун биир ыраах сытар Бээрийэ диэн ааттаах нэһилиэгэр туостан сахалыы иһиттэри тигэр «Арчы» диэн түмсүү чилиэттэрэ Марианна Терентьевна Арсентьева, Екатерина Николаевна Васильева, Прасковья Артемьевна Васильева тустарынан билсиэххит.

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр түҥ былыргыттан уран тарбахтаах иистэнньэҥнэр, тимири ыллатар, маһы хаамтарар уустар төрөөн-ууһаан ааспыттарын археологическай булумньулар туоһулууллар. Ол үгэспитин күн бүгүҥҥээҥҥэ диэри тута сылдьарбыт аан дойдуну сөхтөрөр. Бүгүн Уус Алдан улууһун биир ыраах сытар Бээрийэ диэн ааттаах нэһилиэгэр туостан сахалыы иһиттэри тигэр «Арчы» диэн түмсүү чилиэттэрэ Марианна Терентьевна Арсентьева, Екатерина Николаевна Васильева, Прасковья Артемьевна Васильева тустарынан билсиэххит.

ТҮМСҮҮ ТЭРИЛЛИИТЭ, УСТУОРУЙАТА

Бастаан Марианна Арсентьева түмсүү хас сыллаахха тэриллибитин, ким салайсыбытын, бэйэтэ бу эйгэҕэ хас сааһыгар кэлбитин туһунан сырдатта. Ол курдук, «Арчы» туосчуттар түмсүүлэрэ официальнайдык 2003 сыллаахха тэриллибит эрээри, манна иистэнньэҥнэр уруккаттан 2-3 буолан бөлөҕүнэн түмсэн, туостан иһит тигэллэр эбит.

2019 сыллаахха Бороҕон сэлиэнньэтигэр Бээрийэ туосчуттара 25 сылларын бэлиэтээбиттэр. Түмсүү маҥнай тэриллэригэр 7-8 саастаах иистэнньэҥнэр баар эбиттэр, онтон кэлин Варвара Тихоновна Васильева эдэр дьахталлары туостан иһити тигии эйгэтигэр угуйан, билигин 15 буолбуттар. Түмсүү чилиэттэрэ улуус, өрөспүүбүлүкэ маастардара буолуталаан эрэллэр. Манна Бээрийэҕэ туостан иһити тигиини бастакынан саҕалаабыт, түмсүү үгүс чилиэттэрин үөрэппит Евдокия Васильевна Васильева сабыдыаллааҕа саарбахтаммат.

Түмсүү билиҥҥи бас-көс киһитэ Варвара Васильева буолар. Кини сүүрэн-көтөн, Мандар Уус бырайыагынан Таатта Баайаҕатыгар Моҕол Ураһа тутуллуутугар 20-чэ оройуон туосчуттара, ол иһигэр «Арчы» түмсүү иистэнньэҥнэрэ кытталларын ситиспит. Оттон нэһилиэк иһигэр түмсүүнү Парасковья Николаевна Васильева салайар.

Түмсүү сыллата Арассыыйа, өрөспүүбүлүкэ, улуус, итиэннэ кэмиттэн кэмигэр аан дойду таһымнаах быыстапкаларга ситиһиилээхтик кыттар эбит. Элбэхтэн аҕыйах холобур: Дьокуускайга сыллата ыытыллар «Якутия мастеровая» уустар, иистэнньэҥнэр быыстапкаларыгар, Олоҥхо ыһыаҕар көтүппэккэ кытталлар. Итиэннэ кыраныысса таһыгар Францияҕа, Соҕуруу Кореяҕа, Монголияҕа, Канадаҕа бараннар биһирэнэн кэлбиттэр. Марианна Арсентьева этэринэн, түмсүүлээхтик уонна тэрээһиннээхтик туоһунан иистэниигэ, быыстапкаларга кыттыыга Саха сиригэр соҕотохтор эбит. Ол гынан баран, биллэн туран, улуус аайы биирдиилээн туоһунан иистэнэр дьон баарын бэлиэтиир.

Моҕол_ураһаҕа_үлэлии_сылдьан.jpg

Маны таһынан үп-харчы көрүллэр эрдэҕинэ, 2005-2016 сылларга түмсүү иһинэн оҕолорго лааҕыр үлэлээбит. Онно сүрүннээн В.Д. Лонгинов аатынан Бээрийэ орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ сөбүлээн сылдьыбыттар.

640a710b-d293-4b9a-9cd3-83f24ee3185b.jpg

ТУОСТАН ТИГИИ ЭЙГЭТИГЭР ХАЙДАХ КЭЛБИТТЭРИЙ?

Марианна Арсентьева 50 сааһыттан туостан иһити тигиинэн идэтийэн туран дьарыктаммыт. Иистэнэн саҕалыырыгар Евдокия Васильева, Александра Колесова, Розалия Арсентьева күүлэҕэ улахан иһити тикпиттэрин көрбүтэ оруолу оонньообут.

– Сайын күүлэҕэ, сып-сырдыкка, туостан улахан иһиттэри тигэллэрин көрөр наһаа үчүгэй этэ. Онно ымсыыраммын, атырдьах ыйыгар кэлбитим. Күһүн кэллиэгэбинээн үрэх анныгар баар чараҥтан туос хастаабыппыт, ол гынан баран, күһүҥҥү туос хараҥа буолар эбит. Ону тэмэлдьилээх дииллэр, – диэн бу эйгэҕэ бастаан кэлбитин туһунан үллэстэр.

Марианна_Арсентьева.jpg

Марианна Терентьевна туостан тигии үлэтин олус ыарахан, хара үлэнэн ааҕар. Туостарын олус ыраахтан баран хастыыллар, сылгы кутуругуттан, сиэлиттэн саптарын хаталлар, бүргэһинэн тэһэн тигэллэр эбит. Аны тигэллэригэр үгэстэри тутуһан киэргэтэллэр, оһуордууллар-мандардыыллар. Онон туос иһити тигиэхтэрин баҕалаахтарга Марианна Арсентьевна эдэр саастарыттан саҕалыылларыгар сүбэлиир. Бу үлэ сүрдээх элбэх сыраны-сылбаны, сэниэни эһэрин бэлиэтиир.

Екатерина Васильева 1995 сыллаахха Бээрийэ оҕо биэбэйигэр иитээччинэн үлэлии кэлбит, 1997 сылтан кийииттээн, бу дойдуну сөбүлээн олохсуйбут. Туос эйгэтигэр эдэр кыргыттар тигэллэрин олус ымсыыра көрөр эбит, ол эрээри, оҕолоро кыра уонна ыарытыйар буоланнар чугаһаабатах.

– 2012 сыллаахха бастакы сырыыбар эмээхситтэр сылгы киэргэлин ат кутуругунан хаттаран оҥотторбуттара. Онтон "сатаан хатар эбиккин" диэннэр, кыралаан бэйэлэригэр көмөлөһүннэрбиттэрэ. 2013 сылтан бэйэм иистэнэр буолбутум. Онно ыаҕайалары тигэтэлээн, Чурапчыга ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕар кыттыбытым. Бастакы тикпит ыаҕайам Бэрэсидьиэҥҥэ бэлэхтэммитэ, иккиспин хомуска атастаспытым. Онтон улахан ыаҕайаны тикпиппин «Симэх» национальнай киин атыыласпыта – диэн кэпсэтээччим туос эйгэтигэр хайдах кэлбитин сэһэргиир. Онтон сиэттэрэн хаппахтаах иһиттэри тигиигэ холоммут. Екатерина Васильева тикпит иһиттэрин сөбүлээн култуура министиэристибэтэ, «симэхтэр» атыылаһалларын сэргии иһиттим. Оһуорун-мандарын да көрдөххө, киһи хараҕа кэрэхсиир, хатанар гына тигэр эбит. Билигин Екатерина Васильева СӨ идэлээх маастара.

Екатерина_Васильева.jpg

– Мандар Уус Баайаҕаҕа Моҕол Ураһа тутуутун бырайыагар бээрийэлэр бастакынан кыттыбыппыт. Кини тиэхиньикэтинэн Бээрийэттэн Варвара Васильева, Ольга Томская, Елизавета Семенова уонна мин буоламмыт испэ туоһу тикпиппит. Онтон кэлин курдуу туоһун, таспа туоһун эскиистэрин тигэтэлээбиппит, онон бэйэбит кылааппытын хаалларбыппыт, – диэн Екатерина Николаевна Бээрийэ туосчуттара улахан бырайыакка үтүө өҥөлөөхтөрүн ситэрэн-хоторон кэпсээтэ.

Моҕол_ураһаҕа_үлэлии_сылдьан_1.jpg

Кини кэлин тикпит иһитэ «Сүктэр кыыс маллаах иһитэ» дэнэр. Ол иһитин атыыга буолбакка, бэйэтигэр, быыстапкаҕа көрдөрөргө диэн тикпит. «Бастаан итинник иһити Баайаҕаҕа бара сылдьан Оруоһун баай кыыһа сүктэригэр тиктэрбитин түмэлгэ көрбүппүт», – диэн сэһэргиир. Эрдэ Елизавета Семеновалыын үс иһити тигэн «симэхтэргэ» атыылаабыттар. «Сүктэр кыыс маллаах иһитэ» харысхалынан, быыһа-арыта сүлүүдэнэн киэргэтиллибит. Екатерина Николаевна бу улахан иһитин алтынньыга тигэн саҕалаан баран, саҥа дьыл иннинэ бүтэрбит. Ол гынан баран, туоһу хастааһына, оһуорун-мандарын сайын оҥорон бэлэмнээбит. Онон сыл аҥаардаах улахан үлэни бастакы көрөөччү уонна сыаналааччы мин буоларбыттан испэр үөрдүм.

маллаах_иһит.JPG

Прасковья Васильева туоһунан 2008 сыллаахтан дьарыктаммыт. Итиэннэ иитээччи идэтигэр кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрэригэр, «Сюжетная аппликация из бересты» диэн тиэмэҕэ дьупулуомун көмүскээбит. Биир кэмҥэ оҕолору туоска уһуйа сылдьыбыт. Ол оҕолоро нэһилиэк иһинээҕи «Бээрийэ кыымнара» диэн куонкуруска кытта сылдьыбыттар. Прасковья Марианна Терентьевнаҕа үөрэммит, биир сайын ыаҕайаны тиктэрбит. Ол ыаҕайатын 3 күнүнэн бүтэрбит.

прасковья_васильева.jpg

– Ыаҕайаны тигэн саҕалаан баран, туос олус үчүгэй эбит дии санаабытым. Ол гынан баран, түмсүүгэ 2019 сыллаахха киирбитим. Онуоха диэри иэйиим киирдэҕинэ тигэрим, соннук бэйэм-бэйэбэр өр кэмҥэ сылдьыбытым. Кэргэмминээн сайынын туос хастааччыбыт. Кыра кыыһым лааҕырга Марианна Терентьевнаҕа, Екатерина Николаевнаҕа эмиэ туостан иһит тигэргэ, салама өрөргө үөрэммитэ. Кыыһым сабы миигиннээҕэр үчүгэйдик хатар, – диэн дьиэ кэргэнинэн туоһунан дьарыктаналларын сэһэргиир.

Прасковья Артемьевна туоһунан дьарыктаныаҕыттан улахан ситиһиитэ – ааспыт сайын Өлүөхүмэҕэ ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕар үлэтин ыытан, анал аакка тиксибит. Итиэннэ соторутааҕыта улуус таһымнаах идэлээх маастар ааты ылбыт. Салгыы өрөспүүбүлүкэ маастарыгар барар сыал-сорук баарын биллэрэр.

Кэпсэтээччилэрим үһүөн туос иһити тигиэн баҕалаахтарга эдэр сылдьан саҕалыылларыгар, итиэннэ кыра иһиттэн саҕалаан тигэллэригэр сүбэлииллэр. Өскөтүн улахан иһиттэн саҕалаатахтарына, бөтө бэрдэрэн кэбиһиэхтэрин сөп эбит.

Бээрийэ нэһилиэгин «Арчы» туосчуттар түмсүүлэрин инникитин өрүү ситиһии эрэ арыаллыы сылдьарыгар, өссө даҕаны эдэр иистэнньэҥнэр кинилэр дьыалаларын салгыылларыгар баҕарыахха.

  • 1
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением