Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Ини-бии учуутал идэлээх Павловтары Ньурба улууһун дьоно бары ытыктыыллар. Кинилэр баай ис хоһоонноох олохторун биир кэрчигинэн Аҕа дойду сэриитин уоттаах толоонугар хорсуннук кыргыспыттара буолар.

Өҥөлдьө сэлиэнньэтигэр үөрэх салаатын атаҕар туруорбут Павловтартан биирдэстэрэ Михаил Иванович Павлов кэргэнэ Мария Игнатьевна Степанова -- эмиэ хас да көлүөнэ ыччаты билии сырдык аартыгынан сирдээбит учуутал.

Ини-бии учуутал идэлээх Павловтары Ньурба улууһун дьоно бары ытыктыыллар. Кинилэр баай ис хоһоонноох олохторун биир кэрчигинэн Аҕа дойду сэриитин уоттаах толоонугар хорсуннук кыргыспыттара буолар.

Өҥөлдьө сэлиэнньэтигэр үөрэх салаатын атаҕар туруорбут Павловтартан биирдэстэрэ Михаил Иванович Павлов кэргэнэ Мария Игнатьевна Степанова -- эмиэ хас да көлүөнэ ыччаты билии сырдык аартыгынан сирдээбит учуутал.

 

Валентина Никифоровна

 

Валентина Никифоровна -- биэс бырааттыы Павловтар биир ини-биилэрэ Никифор Иванович Павлов кыра кыыһа. Никифор Иванович Дьокуускайга сэрии иннинэ рабфакка 1 сыл үөрэммит. Цингалаан төннөн кэлбит. Ол да буоллар, ылбыт билиитэ, айылҕаттан тобуллаҕас өйө, мындыра Ньурбаҕа сберкассаҕа счетоводунан, кэлин Андайбыкка, Чуукаарга сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлииригэр олук буолбуттар. Бырааттара Михаил Иванович, Дмитрий Иванович, бэйэлэрэ билинэллэринэн, убайдара Никииппэр кинилэртэн оҕо да эрдэҕиттэн чорбойоро. Билии-көрүү, өй-санаа, сатабыл, тыл-өс өттүнэн. Ол курдук, кырдьык, имигэс, уус-уран тыллаах буолан, остуоруйа, олоҥхо курдук норуот уус-уран айымньыларын хото тутан кэпсиирэ эбитэ үһү. Хомойуох иһин, ким да суруйан, уһулан хаалбатах. Кыргыттарыттан улахана Елизавета арыый да хомоҕой тыллааҕа, икки кыра кыргыттара сааһыламмыт тыллаахтар эбит, биирэ медик, биирэ математик буолаллар.

Валентина Никифоровна Өҥөлдьө оскуолатын 1964 с. бүтэрэн баран, 1966 с. Марха орто оскуолатын үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрбит, «Орленок» Бүтүн Сойуустааҕы лааҕырга барарга путевканан наҕараадаламмыт. СӨ педагогичсекай энциклопедиятын 1-кы кинигэтигэр киирбит, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, биир дойдулаахтара киэн туттар киһилэрэ. Тапталлаах Өҥөлдьөтүн үйэтитэр сыалтан 2016 с. Ньурбатааҕы «Калейдоскоп» оҕо устуудьуйатын кытта документальнай киинэни устубуттара. 4.30 мүнүүтэлээх киинэ араас куонкурустарга, тэрээһиннэргэ туһанарга олус табыгастаах матырыйаал буолан биэрбит. Сэриигэ кыттыбыт 4 ини-бии Павловтар, кинилэр сэриигэ хайдах кыттан кэлбиттэрин, улахан убайдарын Уйбааны, Сталининград иһин кыргыһыыга бааһыран, госпитальга өлөөрү сыттаҕына, Михаил Иванович көрсүбүтүн, Өҥөлдьө бүгүҥҥүтүн -- мындыр өйдөөх кырдьаҕастарын, талааннаах ыччатын, араас кэмнэрдээҕи ситиһиилэрин, уопсастыбаннай түмсүүлэрин, о. д. а. кэрэхсэнэр, сыаналанар түгэннэри -- барытын хаппыттар. Кэнэҕэски көлүөнэлэргэ үйэлээх үлэ.

 

Мария Игнатьевна

Мария Игнатьевна 1920 с. 2-с Малдьаҕар нэһилиэгэр Игнатий Степанович Степанов дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт. Аҕата холкуостары тэрийэр саҕана Малдьаҕарга «Ленин» холкуос маҥнайгы бэрэссэдээтэлэ, онтон нэһилиэк сэбиэтин салайбыт. Саха сирин сэбиэттэрин I съеһин делегата. Мария Игнатьевна Малдьаҕар, Ньурба оскуолаларын бүтэрэн, Бүлүү педучилищетын 2-с кууруһугар үөрэнэ сырыттаҕына, ийэтэ ыалдьан, дойдутугар төннөн кэлэн, Ньурба, Араҥастаах детдомнарыгар ситиһиилээхтик үлэлиир.

1946 сыллаахха пединституту бүтэрэр. Үөрэҕэр сүрдээх чулуу кыыс Орджоникидзе аатынан стипендияны ылар. Ол харчытын аҥарын кыаммат дьонугар ыытан көмөлөһөр. Институтун кыһыл дипломнаах бүтэрэр.

Институкка хааллара сатаабыттарын үрдүнэн, 1947 сыллаахха Өҥөлдьөттөн сылдьар пединститут устудьуонугар, фронтовик М.И. Павловка кэргэн тахсан, Өҥөлдьөҕө кэлэн, үлэтин дириэктэринэн саҕалыыр. Биологияны, географияны, химияны үөрэтэн барбыт. Саҥа оннуларын булан үлэлээн эрдэхтэринэ, 1951 с. Хорула орто оскуолатын эдэр дириэктэрэ сөмөлүөт саахалыгар өлөн, аны үрэх баһыгар Хорулаҕа ананан тахсыбыттар. Бу кэми Мария Игнатьевна саамай таһаарыылаах сылларынан ахтар.

"Хорулаҕа маҥнайгы пришкольнай учаастагы тэрийэн, оҕуруот аһын, бурдук араас суордун, бэл диэтэр, кукурузаны кытары үүннэрэрэ", -- диэн ахталлар 50-с сылларга Хорулаҕа үөрэммит оччотооҕу оҕолор.

Мария Игнатьевна киэҥ билиилээх оҕолорго улахан сабыдыаллаах учуутал этэ. «Кини, чахчы, дэлэгэй, элбэҕи билэр-көрөр учуутал этэ. Уруоктара холку, киһи ыксаабат, уруок бүтүүтэ билиигин тургутан, үөрэ- көтө сыана туруоран үөрдэрэ. Кини оҕону хайгыырын ааһан, туохха дьоҕурдааҕын таба көрөн сайыннарар идэлээҕэ». Оннук сыһыан оҕону үөрэнэргэ, билиигэ- көрүүгэ, үлэҕэ, чахчы да, уһуйара, угуйара, көҕүтэрэ.

«Учууталбыт хаһан да кыыһырар диэни билбэтэ. Аан бастаан оҕурсу диэни киниттэн билбиппит. Бэйэтэ арааһы барытын үүннэрэрэ. Билиини булгуччу тириэрдэр учуутал этэ».

«Кини уруогун олус кэрэхсээн истэрбит. Айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ тапталы аан маҥнай кини биһиэхэ уһугуннарбыта. Иккиэн оҕолору олус таптыыллара. Кыһалҕалаах оҕолорго көмөлөһөллөрө».

Нэһилиэнньэ ортотугар аптарытыаттаах, үрдүк култууралаах, идэлэригэр бэриниилээх, дириҥ билиилээх учууталларынан билинэллэрэ. Хорулаҕа үөрэппит оҕолоро бары олоххо суолларын булуммут дьон. Олор истэригэр учууталларын туйаҕын хатарааччылар элбэхтэр. Учууталга онтон үрдүк наҕараада туох баар буолуой?!

«Мария Игнатьевна ханнык да кэмҥэ, ханна да үлэлээбитин иһин, кини туһунан сылаас-иһирэх тылларынан ахталлар, таптыылларын, убаастыылларын биллэрэллэр», -- диэн Валентина Никифоровна ахтар. Кини дьолунан ааҕар маннык учууталларга тубэһэн үөрэммитин.

Мария Игнатьевна уопсастыбаннай, педагогическай үлэтэ сыаналанан, Саха сирин интелигенциятын бастакы съеһин кыттыылааҕа. Дьахтар сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлии сылдьан, фермаҕа дьахталлар оҕолорун илдьэ сылдьаыбаттарын туруорсар. Инньэ гынан сотору соҕус дьиэтигэр маҥнайгы дьыссааты аһан, кыра оҕолор сөпкө аһаан, көрүллэн, ыанньыксыттар үлэлэрэ чэпчиирин ситиспит.

 

Михаил Иванович

Кэргэнэ Михаил Иванович, дьон ахтыыларынан сылыктаатахха, кытаанах, ирдэбиллээх, энциклопедическай билиилээх, үрдүк култууралаах учуутал, табаарыс, доҕор, лектор эбит. Оҕо эрдэҕиттэн билиигэ тардыһыылаах буолан, ньирэй тириитэ ыстаана торточчу тоҥнор да, Чуукаар Кубалааҕар дьиэтиттэн сатыы сылдьан үөрэнэн баран, аны Куочайга киирэн үөрэнэрэ эбитэ үһү.

Куочайга билиигэ тардыһыыта өссө күүһүрбүт. Сэрии иннинэ Москва анныгар Коломна куоракка пединститут история салаатыгар киирэр. Сэрии кэнниттэн Дьокуускайга үөрэҕин пединститукка салҕаан, үрдүк үөрэхтээх историк буолар. Үөрэххэ дьулуурдарынан, сүрэхтэринэн, билиилэрин таһымнарынан Мария Игнатьевналыын, чахчы, майгыннаһар, дьүөрэлэһэр дьон ыал буолан, Мария Игнатьевна сөпкө да куоракка үлэлии хаалбатах эбит дии саныыбын.

Мария Игнатьевна да, Михаил Иванович да доҕордоһууну олус сыаналыыллара, элбэх ыалдьыт, хоноһо сылдьара. Ыалдьыттары көрсөр, сынньатар аралдьытар үгэстээхтэрэ. Иккиэн сэрии иннинэ, оҕо сылдьан, аас-туор олоххо олорбут буолан, остуоллара хоточчу астаах буолара.

Маннык көрсүһүүлэргэ даҕаны Михаил Иванович сэрии туһунан кэпсээбэт этэ. Ол эрээри биирдэ эмэ уруокка сэриигэ сылдьыбыт сирдэрин, сэрии кэннэ нууччалыы билбэт, муна-тэнэ сылдьар саха саллааттарын суолларын буллартаан, дьоҥҥо да туттартаан, дойдуларыгар ыыталаабытын туһунан этэн аһарара.

Аны сэрии бүппүтүн кэннэ, кытаанах майгытын иһин буолуо, Прибалтикаҕа бандьыыттааһыны утары охсуһууга эмиэ ыыта сылдьыбыттар. Уопсайынан, ханна да буоллар, Михаил Иванович атаҕастааһыны, баттааһынын, балыырга түбэһиннэриини олох сөбүлээбэтин биллэрэр, дьону быыһыырга санаатын ууран туран үлэлиир эбит. Ону үтүөнү оҥорбут дьоно хаһан да умнубаттар. «Для меня Михаил Иванович останется эталоном человеческого благородства, честности, доброты, подлинной человечности и любви к людям. Я горжусь, что был ему другом» диэн суруйбут филологическэй наука кандидата, СГУ доцена, И.М. Гоголев-Кындыл аатынан литературнай бириэмийэ лауреата Егор Сидорович Сидоров.

Павловтарга үөрэммиттэрин дьолунан ааҕаллар

Кэргэнниилэр олохторун улахан аҥаара Өҥөлдьө оскуолатыгар ааспыта. Кинилэр уникальнай учууталларынан биллибиттэрэ -- интеллектуальнай таһымнарынан, үлэлэригэр ураты сыһыаннарынан, үлэлиир ньымаларынан, олоҕу көрүүлэринэн.

Степанова М.И.Павлов М.И. устудьуон кэмнэрэ

«Кэргэннии Павловтар бэйэлэрин холобур буолар олохторунан Өҥөлдьөҕө сайдыылаах олох үктэлин олугун уурбуттара. Олох кэрдиистэрин ымпыгын-чымпыгын силистээн-мутуктаан өйдөппүттэрэ, билиигэ-көрүүгэ тардыһыыга күүс-көмө буолбуттара. Дириҥ билиилээх, үрдүк култууралаах дьиҥнээх учууталлар кэлэннэр, дьон-сэргэ, олох дьаһах сайдыытыгар сабыдыаллара олус улахан этэ» диэн нэһилиэнньэ ортотугар үтүө өйдөбүл олохсуйан хаалбыт.

Михаил Иванович математиканы, нуучча тылын, историяны, оттон Мария Игнатьевна биологияны, химияны, анатомияны үөрэтэллэрэ. Мин санаатахпына, араас предметтаргэ бэлэмнэниитэ да элбэх буолуохтааҕа.  Ол да буоллар, үөрэппит оҕолорун уруок иһинэн эрэ буолбакка, үөрэх таһынан эбии дьарыктыыллара. Мария Игнатьевна оҕуруот аһын арааһын хайдах олордорго, туһанарга үөрэтэрэ. Күһүн кэллэхтэринэ: «Рассадаҕыт төһө аһы биэрдэ?» --диэн туоһулаһа көрсөрө. «Аны биирдэ уруокка куртуйаҕы тутан туран кэпсээн баран, интэринээккэ таһааран эттээн, буһаран, бары аһаабыппыт», --  диэн кэпсииллэр үөрэппит оҕолоро.

Биология кэбиниэтэ Мария Игнатьевна баҕатынан араас  сибэккинэн толору буолара. «Хайа, бу оҕолор олох сад ортотугар үөрэнэллэр эбит дии!» -- диэн соһуйаллара куораттан кэлэр инспектордар. Сурунаал ыстатыйаларынан уруоктарын тиэмэтин чиҥэтэрэ. Ол сурунаал нүөмэрин эттэҕинэ, оҕолор бибилэтиэкэҕэ баран ааҕан кэлэллэрэ. Хорула, Өҥөлдьө оскуолаларын выпускниктара Павловтарга үөрэммиттэрин дьолунан ааҕаллар, олохторугар сырдык сулус оностоллор.

Ол туоһутунан 2018 сыл күһүнүгэр ааттарын ааттатааччылара, эмиэ удьуор педагог Л.М. Павлова уола Андрей Николаевич Павловтыын ийэлэрин, эбэлэрин аатыгар сүгүрүйэн туран, учууталлар аллеяларын оҥорор туһунан идиэйэни көтөҕөн, оскуола выпускнига Григорий Егорович Максимов оҥорбут Мария Игнатьевна бюһун туруорбуттара. Үөрэппит оҕолоро Ньурбаттан, Дьокуускайтан, Мархаттан, Өҥөлдьөттөн кэлэн, үйэлээх махталларын, ытыктабылларын биллэрбиттэрэ.

 

Валентина Федорова,

педагогическай үлэ бэтэрээнэ,

Түмүк нэһилиэгин Бочуотутаах гражданина.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением