Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -13 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Сэбиэскэй сэриилэр кыайыылаах кимэн киириилэрин туох да бэйэлээх утарсар күүһүнэн тохтотор кыах букатыннаахтык мэлийбитэ. Өстөөх ииригирэн туран тиһэҕэр диэри кыргыһара гынан баран, модун буурҕа оту-маһы булгу сөрөөн кэбиһэринии, чугуйартан уонна кыайтарартан атыны билбэт буолбута.

Сэбиэскэй сэриилэр кыайыылаах кимэн киириилэрин туох да бэйэлээх утарсар күүһүнэн тохтотор кыах букатыннаахтык мэлийбитэ. Өстөөх ииригирэн туран тиһэҕэр диэри кыргыһара гынан баран, модун буурҕа оту-маһы булгу сөрөөн кэбиһэринии, чугуйартан уонна кыайтарартан атыны билбэт буолбута.

Сэбиэскэй саллаат – улуу буойун

Аан дойдуну аймаабыт, Дьобуруопаны ааһан иһэн саппыкытын иһэҕэр кубулуппут, баар-суох аармыйаларын эккэһит ыты батыһыннарар кэриэтэ бэйэтигэр сөрөөбүт гитлеровскай Германияны кытта түөрт төгүрүк сыл кэриҥэ кэмҥэ барбыт кыа хааннаах сэрииттэн, сэбиэскэй саллаат модун кыахтаах бойобуой сэбинэн толору сэбилэнэн эрэ буолбакка, бэйэтигэр муҥутуур эрэллээх эрдээх санаалаах, киэн туттунуулаах, бөҕө куттаах-сүрдээх эргиччи кыайыылаах тахсыбыта. Ол этэ сэбиэскэй норуот бүттүүн кыайыыта.

Сэриилэһиигэ уонна өстөөх оккупациятыгар түбэспит аарыма дойду киин өттүнээҕи куораттара уонна сэлиэнньэлэрэ күл-көмөр буолан сыталлара. Дойду урусхалламмыт производствотын уонна экэниэмикэтин оннугар түһэрэргэ, өссө өрө көтөҕөргө, сайыннарарга төһө күүс уонна бириэмэ наада буолуоҕун улахан кэбиниэттэр түгэхтэригэр дьүүллэһии хайы-үйэ бара турбут буолуохтаах.

Оттон норуот тыылга ахтылҕаннаах, өр кэтэһиилээх кыайыыны күүтүүнэн уонна  дьоруойдуу үлэнэн олороро. Сэбиэскэй норуот бүттүүнэ. Ким туох омук буоларыттан, улаханыттан-кыратыттан, элбэҕиттэн-аҕыйаҕыттан, чугас-ыраах олороруттан тутулуга суох. Олох кырдьыгын ордук чугастык, итэҕэтиилээхтик кэпсиир урукку уус-уран литэрэтиирэни аахтаххына, киинэлэри көрдөххүнэ, дьон көрсүбүт иэдээнэ-алдьархайа, соро-муҥа, эмиэ ол курдук эрэлэ, күүтүүтэ, үөрүүтэ-көтүүтэ, дьоллонуута – барыта үкчү биир маарыннаһар өрүттэрдээҕин булгуччу бэлиэтиэҥ.

Боруон уонна тыыл – биир ньыгыл күүһүнэн

Ыраах Саха Сирэ ойуччу олоҕунан, туспалаах быһыыга-майгыга олорботоҕо. Географическай балаһыанньатын, килиимэтин усулуобуйатын, олоҕун-дьаһаҕын майгытын сорох уратыларыгар тохтообот буоллахха. Уонунан тыһыынча уолаттара, эр дьоно кыргыс толоонугар букатыннаахтык хаалбыттара, кырамталара да хараллыбакка сураҕа суох сүппүттэрэ. Үгүстэр киһи чиэппэрэ, аҥаара буоланнар төрөөбүт буордарыгар төннүбүттэрэ, ол үрдүнэн сэрии уодаһыннаах уота ситэн сиэтэлээн, ол курдук кылгас үйэлэммиттэрэ.

Кыайыылаах буойуннар, эйэлээх олоххо төннөннөр, үлэ-хамнас үөһүгэр туруммуттара. Олох көнүө, тупсуо букатын ыраах этэ гынан баран, биһиги ийэлэрбитин-аҕаларбытын, эбэлэрбитин-эһэлэрбитин куттуур, чаҕытар ханнык да ыарахаттар уонна мэһэйдэр суохтара. «Тыыннаахпын – ол аата олоробун!  Тыыннаахпын – ол аата дьоллоохпун!» – диирэ сэрииттэн эргиллибит саллаат. «Сэрии эрэ буолбатын, атына барыта оннун булуоҕа», – диэн киниэхэ эпсэрэ холбойбут көхсүгэр тыыл бары ыардарын сүгэн туораабыт саха дьахтара барахсан.

Өлүүнү илэ көрбүт, көрсүбүт саллааттан ордон, олох күндүтүн толору сыаналааччы, бука, аҕыйах буолуоҕа.  Бэҕэһээҥҥи саллаат, дойду бүгүҥҥү боростуой кырасданьыына оҕотун-уруутун муҥутуур тэнитэр суолга туруммута. (Аатырбыт сынаайпар Сүөдэр Охулуопкап 10 оҕолоох, аатырбыт артыларыыс Хабырыыл Бырдьахаанап 9 оҕолоох этилэр. Бу маннык испииһэги төһө баҕарар салгыы туруохха сөп). Олох тардыытыттан, умсулҕаныттан ордук күүстээх туох да суох. Саха Сирин тыатыгар, олох дьиҥ күөстүү оргуйан бидилийбитэ. Ыал бөҕө үөскээбитэ, ону кытта ыһар буор курдук элбэх оҕо төрөөбүтэ. Саха омук төлкөтүн түөрэҕэ саҥалыы охсуллубута. Тыа сиригэр, ааспыт үйэ 70-с сылларын бүтүүлэригэр диэри,  алталыы-сэттэлии оҕолоох ыал тугунан да уратыйбат боростуой көстүү буолара.

Сэрии сылларын хаҕыс тыыныгар, син биир сэрии толоонун буулдьатыгар курдук, өлөрдүү оҕустарбыт, сэрии бары ыардарын намчы санныгар сүгэн туораабыт, Улуу Кыайыыны тэҥҥэ аҕалсыбыт саха дьахтарын, кыыһын туһунан өйдөбүнньүк тыл ситэрэн этиллибитэ, тилэри кэпсэммитэ буолуо дуо? Сэрии ыар төлөбүрдээх содулуттан төһөлөөх олох ситэри олоруллубатаҕа, төһөлөөх таптал сириэдийэ умайбатаҕа, төрөөбүт уонна төрүөхтээх төһөлөөх оҕо-уруу түҥнэри төлкөлөммүтэ, төһөлөөх кыыс-дьахтар соҕотохтуу сорсуйар дьылҕаламмыта буолуой! Саха Сирэ ханнык да түбэлтэҕэ умнуо суохтаах: 1941-1943 сс. ньэгэй, ньүдьү-балай салалтаттан сылтаан, өрөспүүбүлүкэ тыатын сиригэр дьон маассабай хоргуйан өлүүтэ тахсыбытын. Оттон ол дьон – сүрүннээн кырдьаҕастар, оҕолор уонна дьахталлар этилэр…

1945 сыл өрөгөйдөөх сааһа бу кэлэн турара. Бүгүн буолбатаҕына, сарсын кыайыы ньиргийиэхтээҕэр ким да саарбахтаабата. Кыралыын-улаханныын долгуйуулаах күүтүүнэн, бүтэй үөрүүнэн туолан сылдьара.

САССР үрдүкү салалтата сир ахсын Кыайыы ыһыахтарын ыһар туһунан быһаарыы ылыммыта. Манна кыратык чуолкайдааһын наада буолара буолуо. Сэбиэскэй кэмҥэ саха норуотун национальнай бырааһынньыга – ыһыах – үгэс курдук, өрөспүүбүлүкэ тыатын оройуоннарыгар ыһыллара. Куораттарга, бырамыысыланнай дэнэр оройуоннарга бу үгэс тарҕаммат этэ. Ааспыт үйэ 90-с сылларыттан эрэ саҕалаан национальнай үгэспит өрөспүүбүлүкэбитигэр оннун булбута.

Оччотооҕу саха дьонун өрө көтөҕүллүүтүн өйбүтүгэр-санаабытыгар бэрт кыратык оҥорон көрө сатыаҕыҥ. Хоргуйуу ынырык сыллара ааспыттара 1-2 сыл буолбут кэмэ. Судаарыстыба Саха Сирин холкуостарыгар көмөнү оҥорон, саҥардыы уот диэки көрөн эрэр кэмнэрэ. Урукку саха үгэһинэн, таска тугу да биллэрбэккэ, барытын искэ тутан сылдьан, ээр-сэмээр кыайыыны кэтэһии. Кимнээххэ эрэ уоллара-убайдара, кимнээххэ эрэ кэргэннэрэ-аҕалара, эдэрдэргэ тапталлаахтара ол кыайыыны кытта бииргэ тиийэн кэлиэхтээхтэрэ.

Оччотооҕу үөһээ салалта норуотун ис туругун, өйө-санаата долгуйуутун олус даҕаны таба өйдөөн, санаатын күүһүрдэр, эрэлин кытаатыннарар баҕанан, Кыайыы ыһыахтарын сир ахсын ыһар туһунан быһаарыыны ылыммыт эбит. Онон, Кыайыы Ыһыахтара!

Баартыйа уобаластааҕы кэмитиэтин сэкирэтээрэ Г.И.Масленников, Норуот хамыһаардарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ И.Е. Винокуров ыһыахтары ыһыы услуобуйаларын туһунан баартыйа оройуоннааҕы кэмитиэттэригэр тэлэгирээмэлэрэ

Бэс ыйын 9 к.                                          1945 с.

Баартыйа уобаластааҕы кэмитиэтэ уонна НХС буолаары турар ыһыахтарга кэккэ оройуоннар ситэтэ суох бэлэмнээхтэрин бэлиэтииллэр. Ньурба уонна Таатта оройуоннарыгар ыһыахха бэлэмнэнии үлэтэ ээл-дээл ыытыллар. Итинник сыһыан түмүгэр бу оройуоннарга ыһыы үлэлэригэр, бааһыналары паардааһыҥҥа  дьону түмэ тардыы мөлтөх туруктардаах буолла.

Уобаластааҕы кэмитиэккэ уонна НХС-ка биллэринэн,  сорох оройуоннар уонна олор холкуостарын салалталара ыһыаҕынан сибээстээн, элбэх сүөһүнү эккэ туттарга, элбэх харчыны ороскуоттуурга суоттаналлар. Өрөспүүбүлүкэ үгүс оройуоннара сүөһү иитиитин судаарыстыбаннай былаанын толорбуттарын уонна аһара толорбуттарын үрдүнэн, ыччат сүөһү өлүүтэ кыайан тохтотулла илик. Сылгы иитиитин салаатыгар судаарыстыбаннай былаан кыайан туолбакка турар. Бу сылга холкуостаахтар кэтэх сүөһүтэ, ыанар ынаҕа суох буолууларын бүтэһиктээхтик  тохтотуу соругун олоххо киллэриэхтээхпит. Быйыл күһүҥҥүттэн холкуостаахтар үлэлэрин күннэрин иһин төлөбүрү этинэн, арыынан уонна харчынан биэрии соруга турар. Бу соруктар туолуулара кытаанах кэмчилээһини тутустахпытына, кэмин иннинэ сүөһүнү уонна үбү-харчыны ороскуоттааһыны төрдүттэн таһаарбатахпытына эрэ ситиһиллиэҕэ.

Баартыйа обкуома, Совнарком ыһыахтарга күндүлээһиннэргэ анаан сылгыны өлөрбөт уонна ынах сүөһү ороскуотун аһара таһаарбат туһунан быһааран этэллэр. Үүт бородуукталарыгар ороскуоту судаарыстыбаҕа туттарыы былаанын толорбут холкуостарга эрэ көҥүллүүргэ. Үп-харчы тыа хаһаайыстыбатын артыалларын устааптарыгар олохтоммут бэрээдэги тутуһан туттуллуохтаах. Ыһыахха анаммыт ас-үөл, үп-харчы холкуостаахтар уопсай мунньахтарын быһаарыытынан эрэ бэриллиэхтээх.

Обкуом уонна Совнарком өссө төгүл ыһыахтар сүүнэ улахан бэлитиичэскэй уонна хаһаайыстыбаннай суолталарыгар болҕомтолорун уураллар. Холкуостаахтар уопсай көхтөрүн түмэн, кинилэри өрө күүрдэн, норуот бырааһынньыгын – ыһыаҕы – ситиһиилээхтик  ыытыы соруга эһиги иннигитигэр турар. Биэстии күн буола-буола, ыһыах бэлэмин хаамыытын иһитиннэрэ туруохтааххыт.

СӨ НА. 87.П. 1.Уоп. 1630. Дь. 11.Л.

 

Бүлүү оройуонун II Чочу нэһилиэгин М.Калинин аатынан холкуоһун ыһыаҕа ыһыллыытыгар эппиэттээх М.Т.Миронов дакылааттыыр саппыыската

От ыйын 8 к.                                            1945 с.

Бу колхозка ыһыах ыытылынна 17/VI күнүгэр 12 чаастан  18/VI түүн 5 чааска диэри.

Ыһыах буолар түһүлгэтин оҥоруута

Трибуна толору киэргэтиллибитэ: ити илин өттүгэр 9 сэргэни суоран, араас ойууну түһэрэн туруору сааллыбыта, ити төбөлөрүгэр ат бастара, чороон оҥоһуллан, кинилэргэ араас былыргы ойуулары оһуордаммыта. Ити кэннэ былыргы туттуллар сэптэр: үҥүү, батас туруору туруоруллубута, сулус анньыллыбыта.

Ыһыах аһыыта

Күнүс 1 чааска сэдир түһүлгэ иһигэр кэлбит дьону бары олордон баран, ыһыаҕы аһарга нассовет солбуйааччы председателэ Селинов тыл эппитэ, онтон Советскай Союз гимна ылланар, кылгас дакылаат буолар.

Ыһыах практическай чааһыгар киирэргэ аҥаарыма кырдьаҕас сэдир ыһыах алгыһа диэн алгыыр, кинини арыаллаан 9 уол, 9 кыыс киирэн толору кымыһынан кутуллубут чороону өрө тутан туран т. Сталины уруйдаан-айхаллаан бүтэрэллэр. Ол кэнниттэн «Ыһыах ырыата» диэн ырыа толоруллар. Кымыс иһиитигэр киһи бары чуумпуран олорор, ол ортотугар колхозтаах кырдьаҕас Яковлев Гаврил «Сайын кэлиитэ» диэн ырыаны ыллыыр уонна… Иван былыргы Омоҕой саҕана ыһыах түһүлгэтигэр ылламмыт «Айыыһыт алгыһа» диэн ырыаны ыллаабыта. Бу кэннэ үҥкүү, тустуу ыытыллар, онтон эбиэт буолар. Онно эти үтэһэлээн тарҕатыы буолар.

Тустуу. Эр дьоҥҥо. Дьахталларга. Оҕолорго.  Бастаабыт киһи бирииһэ – 100 солк. 2-с миэстэ – 75 солк. Дьахталларга эмиэ итинник бириистэр. Уолаттарга бастаабыт бирииһэ – 25 солк., 2-с миэстэ – 15 солк.

Эр киһи сыссыыта

1-гы миэстэ – 50 солк. 2-с миэстэ – 30 солк. Дьахтар сыссыыта эмиэ итинник бириистэрдээх. Кылыыр 9 туоска. 1-кы бириис – 40 солк. 2-с бириис – 30 солк. Ат сүүрүүтүгэр бириистэр 150 – 100 солк. этилэр уонна үһүс бириис 75 солк.

Саха омук бэйэтин үҥкүүтэ «Оһоохой» ыытыллыбыта.

Ыһыах барыытыгар

800 литр биэ үүтүнэн оҥоһуллубут, 30 кг арыыттан арыттаммыт кымыһы оҥоһуллубута, ону испиттэрэ. 2 быраактаммыт оҕус этин уонна 220 л пиво испиттэрэ уонна бириэмийэ хаччытын тута комиссия биэрбитэ.

СӨ НА.  87.Ф.  1.Уоп.  1630.Дь.  29 – 32.Л.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением