1923 сыллаахха эдьиийим уола Никифоров Г.К. кытта сатыы Сиинэ дэриэбинэтигэр киирсибитим. Итинтэн ыла 1929 сылга диэри  Өлүөнэ өрүһү сыыйан, Өлүөхүмэ Кыыллаах Арыытыгар уонна Бүлүү куоракка тиийэ, хара үлэҕэ сылдьыбытым. Арыт дойдубун олус ахтан, Баппаҕаайыга кэлэн сайылаан барарым. Икки сыл устата Петров Никифордыын Тиит Арыыга хара үлэҕэ үлэлээбитим.

1926 сыллаахха Иһит диэн дэриэбинэҕэ нуучча уолаттарын кытта сэттиэ буоламмыт хомсомуолга киирбиппит. С.А.Новгородов «Улахан дьон ааҕар кинигэтэ» диэн кинигэтинэн үөрэнэн, син хоп курдук ааҕар уонна суруйар буолбутум.

1929 сыллаахха Бүлүү уокуругун хомсомуолун сэкирэтээрэ С.С. Сүүлүскэй уонна боропсойуус уокуруктааҕы кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Н.В.Обойуукап диэн үтүө дьон көмөлөрүнэн, Саха сирин боропсойуустарын I cийиэстэригэр дэлэгээтинэн быыбарданан Дьокуускайга киирбитим. Сийиэс кэнниттэн Сэбиэскэй-бартыыйынай оскуолаҕа үөрэнэ хаалбытым. Бар туома үөрэхтээх буолан, сыл бастакы аҥаарыгар улаханнык ыарырҕаппытым. Үөрэх бүтүүтэ, 1-кы куурус бастыҥ үөрэнээччитэ аатырбытым эрээри, дьиҥ дьыалатыгар билии-көрүү мөлтөх киһитэ этим.

«Дойду иһин, Сталин иһин, ураа!» хаһыытаабытынан ойон турбуппут. Кэннибититтэн дьоммут эмиэ «Ураа!» хаһыытаабытынан атаакаҕа турбуттара.

2-с кууруска үөрэнэ сылдьан, Саха байыаннай оскуолатыгар үөрэнэ көспүтүм. Ити 1930 сыллаахха этэ. Байыаннай оскуоланы болдьоҕун иннинэ эрдэлээн бүтэрэн баран, 1931 сыллаахха Москваҕа К.Либкнехт аатынан учуутал рабфагар үөрэнэ барбытым. Рабфагы бүтэрэн баран, хомсомуол киин кэмитиэтин уонна Саха уобаластааҕы бартыыйынай кэмитиэтин этиилэринэн, И.В.Сталин аатынан Хомунньуустуу үнүбэрсиэт иккис куурсугар үөрэнэ киирбитим. 1935 сылга үнүбэрсиэти бүтэрэн, баартыйа Мэҥэ Хаҥалас оройуонунааҕы кэмитиэтин   үстүрүүктэринэн, онтон бырапагаандаҕа уонна аҕытаассыйаҕа салаатын сэбиэдиссэйинэн 1938 сылга диэри үлэлээбитим. Ити сыл баартыйа Өлөөн оройуонунааҕы кэмитиэтин 1-кы сэкирэтээринэн быыбардаммытым.

Ити дуоһунаска 1940 сылга диэри үлэлээбитим. Сайыҥҥы кэмҥэ оройуон табата «ыыраахсыт» диэн ыарыыттан элбэхтик охтубутунан сибээстээн үлэбиттэн босхоломмутум. 1940-1941 сс. Куорунай оройуонун  Бэрдьигэстээх орто оскуолатыгар 6-9 кылаастарга история, география уонна  физкультура учууталынан үлэлээбитим. Ити сыл Дькуускайдааҕы  педүнүстүүт историяҕа факультетын 3-с куурсун бүтэрбитим. Сэрии саҕаланыар диэри үнүстүүккэ үөрэнэ сылдьыбыппыт. Сэрии буолаатын суһаллык бүтэттэрэн, тарҕаталаан кэбиспиттэрэ. Мин куораттан Бэрдьигэстээхпэр тахсан паарталары, дуоскалары өрөмүөннүү сырыттахпына, баартыйа 1-кы сэкирэтээрэ ыҥыртарар диэн буолла.

Тиийбиппэр райком сэкирэтээрэ: «Дьэ, Алексей Николаевич,  бу байаҥкамааттан дьону боруоҥҥа хомуйа  таҕыстылар», - диэтэ. «Чэ, үчүгэй. Ийэ дойдубун көмүскүү барарга бэлэммин», — диэтим. Ол кэннэ 1 №-дээх бэбиэскэни  көрдөөтүм. Байаҥкамаат бэрэстэбиитэлэ Г.Н.Соколов илиибин ыга тутан туран «баһыыба» диэбитэ.

 Бэрдьигэстээхтэн 500 киһи хомуллан, от ыйыгар аттаммыппыт. Миигин холуонна начаалынньыгынан анаабыттара. Атаарыыга бэрт элбэх киһи мустубута эрээри ытаһыы, айманыы суох этэ.

Биһиги эшеломмут Чита куорат таһыгар «Антиниха» байыаннай лааҕырга 80-с пуол­каҕа 48-с стрелковай дибиисийэҕэ тохтообута. Онтон араас байыаннай чаастарынан тарҕаммыппыт. Мин 3-с батальон 9-с оруотатыгар отделение хамандыырынан сырыттахпына, Уркуускайга 3 ыйдаах  политруктар куурустарыгар ыыппыттара.

Икки ый үөрэтэн баран, Москваҕа куттал суоһаата диэн арҕаа ыыппыттара. Москва таһыгар ахсынньы 12-13 күннэригэр тиийбиппит. Манна кылгас бириэмэҕэ тохтотон баран, биһигиттэн хас да киһини А.Белобродов диэн полковник хамаандалыыр 79-с дибиисийэтигэр анаабыттара. Манна 8-с батальон 12-с оруотатыгар түбэспитим. Москваттан Калугаҕа барар суолга Нарофоминскай куораты босхолооһуҥҥа улахан кыргыһыы буолбута. Биһиги батальоммут ньиэмэстэр барар суолларын быһарга былааннанан 10 км тоҥуу хаарынан быһа түһэн тиийэн, биир дэриэбинэни чаас аҥаарын кэриҥэ ытыалаан босхолообута. Манна биһиэхэ билиэн түбэспит сүүһүнэн куһаҕан халтаҥ таҥастаах, дьахтар былаатын пилоткаларын таһынан бааммыт, улахан баҕайы мас уллуҥахтаах бачыыҥкалаах, тоҥмут-хаппыт, куттаммыт ньиэмэс саллааттара «Гитлер бүттэ» диэн тылы туттар буолбуттара. Мантан антах үгүс дэриэбинэлэри босхолооһуҥҥа өстөөх тиэхиньикэлэрин быраҕа-быраҕа куотар буолбута. Үгүстэрэ тоҥон өлөллөрө, ону ааҕар соло суоҕа.

Тиһэҕэр Нарофоминскай куораты босхолуур иһин кыргыһыы буолбута. Мин биир взводу хамаандалаан куорат хоту өттүнэн киирбитим. Ньиэмэстэр биһигини эрдэттэн билэннэр күүстээх уоту аспыттара. Биһиги өлбүтүнэн уонна бааһырбытынан 10-тан тахса киһибитин сүтэрбиппит. Старшай сержант В.Г.Ануфриевтыын иннибит диэки сыылан киирэн, ньиэмэстэр бөҕөргөтүнэн сытар дьиэлэрэ чугаһаабытыгар «Дойду иһин, Сталин иһин, ураа!» хаһыытаабытынан ойон турбуппут. Кэннибититтэн дьоммут эмиэ «Ураа!» хаһыытаабытынан атаакаҕа турбуттара. Биһиги взводпут бойобуой сорудаҕы толорбута. Куоракка ньиэмэстэр элбэх киһини өлөрбүттэр этэ. Ыйаан өлөрөр маска  9 киһи ыйанан турара, хас да дьахтар баара.

18-с аармыйа үгүс куораттары, дэриэбинэлэри, ол иһигэр Калуганы, Сухуничины босхолообута. Сухуничины босхолуур кыргыһыыга хаҥас илиибэр бааһырбытым. 20 хонук хуоспуталга эмтэммитим кэннэ, Брянскайдааҕы боруон 11-с аармыйатын 11-с гвардейскай дибиисийэтигэр ыыппыттара.

1942 сыл сайыныгар 14 киһини Ста­линградтааҕы боруоҥҥа ыыппыттара. Челябинскайга саҥа эшелоҥҥа түбэһэн, Сталинградтааҕы боруон 62-с аармыйатын 13-с дибиисийэтин 2007-с пуолкатыгар анаммытым. Бастаан оруота хамандыырын солбуйааччытынан, онтон хамандыырым бааһыран туораабытын кэнниттэн, хамандыырынан сэриилэспитим.

Бадаҕа, балаҕан ыйыгар этэ. Ньиэмэстэр биһиги оруотабытын миномет уонна бүлүмүөт уотунан күүстээхтик ытыалаан баран, атаакаҕа киирэр сибикилэрэ биллибитэ. Ол иһин суһаллык тутуу былдьаһар наадата тирээбитэ. Бу гынан баран, мин саллааттарым улаханнык эстэн, сылайан сылдьар буоланнар, сылбырҕатык атаакаҕа туруорар сүрдээх ыарахан суол этэ. Мин окуопаттан тахсан өстөөҕү бүнүөкүлүнэн көрбүтүм уонна Ингаличев диэн саллааттан мохуорка табаҕы көрдөөн ылан, тиэтэйбэккэ кумааҕыга эринэн тардан барбытым. Байыастарым: «Табаарыс хамандыыр! Өлөрүөхтэрэ, окуопаҕа түһэ оҕус!» — диэн хаһыытаспыттара. Сотом аҥаарын тардан баран, тобоҕун старшина Беловка биэрбитим. Окуопаҕа төттөрү түспэккэ эрэ: «Уолаттар, ньиэмэскэ эмэһэтигэр уоту анньыаҕыҥ эрэ! Бары мин кэннибиттэн! Ураа!» хаһыытаабытынан инним диэки түһүнэн кэбиспитим. Дьонум бары бииргэ түһүнэн кэбиспиттэрин харахпынан көрөн буолбакка, сүрэхпинэн сэрэйбитим. Оруотам улахан сүтүгэ суох, өстөөҕү ол миэстэтигэр саба охсон кэбиспитэ.

Ыараханнык бааһыран, өр эмтэнэн баран, 1943 сыл ыам ыйыгар диэри Челябинскай уобалас Чеберкуллааҕы  байыаннай лааҕыр 4-с пуолкатыгар сулууспалаабытым. Онтон Муром куоракка Сэбиэскэй Аармыйа байыаннай-тэхиниичэскэй учуулуссатыгар үөрэнэн баран, Белорусскай боруон 233-с дибиисийэтин1059-с пуолкатыгар бастаан оруота, онтон батальон хамандыырын солбуйааччынан сылдьыбытым.

Бу боруоҥҥа сэриини Минскэй куораттан саҕалаан баран, Белоруссия Барановичи, К-Березовка, Брест-Литовскай уо.д.а. куораттарын босхолооһуҥҥа кыттыбытым. Онтон Польшаҕа тахсан, Варшава куораты босхолооһун иһин кыргыһыыга аны уҥа илиибэр бааһыран, хуоспуталга уһуннук сыппытым. Калининскай уобаласка Сэбиэскэй Аармыйа эписсиэрдэрин билиилэрин үрдэтэр үөрэххэ сырыттахпына, сэрии түмүктэммитэ.

Сэриигэ отделение хамандыырынан киир­битим, сэриини батальон хамандыырынан түмүктээбитим.

1945 сыллаахха хапытаан сыбаанньатын ылбытым. Икки Кыһыл Сулус, биир Аҕа дойду сэриитин I истиэпэннээх уордьаннарынан, «Хорсунун иһин», «Бойобуой үтүөлэрин иһин» мэтээллэринэн наҕараадаламмытым, үс төгүл И.В.Сталин Махталын туппутум.

1945 сыллаахха Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтиттэн Ис дьыала министиэристибэтигэр ыыппыттара. Үлэлии сылдьан, Свердловскай куоракка ССРС Ис дьыалатын министиэристибэтин үрдүкү эписсиэрдэрин оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитим.

«Кинилэр Белоруссияны көмүскээбиттэрэ» Александр Калашников хомуйан оҥорбут кинигэтиттэн