ССРС Верховнай Сэбиэтин Бүрүсүүдьүмүн Сэкирэтэрийээтэ 1945 сыл атырдьах ыйын 21 күнүгэр бигэргэппит, мэтээли туттарыы бэрээдэгин туһунан Балаһыанньаҕа сөп түбэһиннэрэн, бу мэтээлинэн 1941 сыл бэс ыйыттан 1945 сыл ыам ыйыгар диэри кэмҥэ предприятиеларга, учреждениеларга, тырааныспарга, сопхуоска, МТС-ка биир сылтан итэҕэһэ суох үлэлээбит дьон наҕараадаламмыттара. Производствоҕа төннүбүт сэрии инбэлииттэрэ, эрэмиэсэлэннэй учуулуссалары, ФЗО оскуолаларын бүтэрбит эдэр оробуочайдар, инбэлиитинэн үлэттэн босхоломмуттар, дьиэ кэргэннэрин балаһыанньаларынан үлэттэн босхоломмут дьахталлар, өскөтө кинилэр ыйыллыбыт кэм устатын тухары 6 ыйтан  итэҕэһэ суох үлэлээбит буоллахтарына, мэтээл эмиэ туттарыллара.  Сэрии сылларыгар үлэлэригэр төннүбүт кырдьаҕас производственниктар, кинилэр 6 ыйы кыайбат кэмҥэ үлэлээбит да буоллахтарына, мэтээлинэн наҕараадаланаллара. Холкуостаахтарга, кинилэр холкуоска олохтоммут үлэ күнүн алын ахсаанын аһара толорбут уонна үлэ дьиссипилиинэтин тутуспут буоллахтарына, мэтээли туттарыы ыытыллара.

ССРС-ка, 1987 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи дааннайынан, «1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэ иһин» мэтээлинэн 16 100 000 киһи наҕараадаламмыт.

Таатта оройуонун Серов аатынан холкуоһун дьонун «1941-1945 сс.

                        Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэ иһин» мэтээлгэ түһэрии                         

1946 с.  Бэс ыйын 29 к.

Арасп. Аата. Аҕа аата. Дьарыга. Үлэтин ыст. Кылгас харак-ката.

1.Бабанов Павел Кирилл. Бостуук. 1932 сылтан.  1942 сылтан 1943 с. ыам ыйыгар диэри сэрии кыттыылааҕа. Билигин сүөһү бостууга. Сыл ахсын 40 төбөҕө диэри сүөһүнү үчүгэй уойуулааҕынан тутар.

2.Бытыкова Мария Сем. Сэбиэт сэкир.-рэ. 1941 сылтан. Нэһ.сэбиэтин дьокутаата. Бары дьаһалларга көхтөөхтүк кыттар. 1944 сылтан БСК(б)П чилиэнигэр хандьытаат.

3.Васильев Дм.Яковл. Холкуостаах. 1931 сылтан. Удаарынньык. Хонуу биригээдэтин үлэһитэ. Прозводств. сорудаҕын сыл ахсын аһара толорор. Уопсастыбаннай олоххо көхтөөхтүк кыттар.

4.Варфоломеева Анна Кирилл. Ыанньыксыт. 1936 сылтан. Удаарынньык.1943-1944 сс. ыччат сүөһүнү 100 быр. тыыннаахтыы ииппитэ. Үүтү туттарыы былаанын аһара толорбута.

5.Львов Григор.Никол. Холкуостаах. Холкуос сэкир-рэ. 1871 сыл. төрүөх. Хонуу биригээдэтин үлэһитэ. Удаарынньык. Сорудаҕын 150 – 200% толорор.

6.Павлов Павел Конст. Эрэдэбиэй. 1931 сылтан. 1879 с.төрүөх. Хонуу биригээдэтигэр үлэлиир. Удаарынньык. Сыл ахсын  сорудаҕын 250% толорор. Холкуос бырабылыанньатын чилиэнэ.

7.Попов Сем.Никол. Холкуостаах. 1943 сылтан. Сэрии кыттыылааҕа. II курууппалаах инбэлиит. 1944 с. алтынньытыттан 1945 с. ыам ыйыгар диэри, 267 үлэ күнүн үлэлээтэ.

8.Попов Егор Сем. Холкуостаах.1942 сылтан. Хонуу биригээдэтин үлэһитэ. Удаарынньык. 1944 сылга 316 үлэ күнүн таһаарда.

9.Попова Варв. Роман-на. Ыанньыксыт. 1940 сылтан. Удаарынньык. 1943-1944 сс. ыччат сүөһүтүн бүттүүнүн тыыннаахтыы ииппитэ.

10.Таллаев Иван Тимоф. Уус. 1943 сылтан. Удаарынньык. 1943 сылтан тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтин өрөмүөнүн үчүгэй хаачыстыбалаахтык оҥорон, болдьоҕун иннинэ бүтэрэр.

11.Чаров Ник.Сем. Холкуостаах дьиэ кэргэнин чилиэнэ. 1941 сылтан. Массыынанан оту оҕустарааччы. Удаарынньык. Сорудаҕын өрүүтүн аһара толорор.

12.Чарова Матрена Иван. Холкуостаах. 1939 сылтан. Удаарынньык. Хонуу биригээдэтигэр үлэлиир. Сыллата сорудаҕын 150-250% аһара толорор.

Өрөсөлүүссүйэ: 21 киһини бигэргэтэбин. САССР Верховнай Сэбиэтин Бүрүсүүдьүмүн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Петров.  1946 с. атырдьах ыйын 20 к.

СӨ  НА. 50.П.  60. Уоп.  45. Дь.  49.Л. 

Өлүүкэ санаа

Сэбиэскэй Сойуус бигэ тыыллаах буолан сэриигэ кыайбыта, уодаһыннаах өстөөҕү самнарбыта. Аармыйа аһынан-үөлүнэн хааччыллыыта мөлтөх эбэтэр өссө ол онто кыаллыбат түбэлтэтигэр, кини уһуннук сэриилэһэр кыаҕа суох. Аармыйа хантан эрэ, кимтэн эрэ халаан-талаан, аһаан-сиэн сылдьыан, сэриилэһиэн сатаммат.

Сэриилэһэр судаарыстыба тыыла күнүстэри-түүннэри быыстала суох тиргиччи үлэлээн, сэриигэ туох наадалааҕы барытын: аһыттан-таҥаһыттан, луоскатыттан-хочулуогуттан саҕалаан, ботуруонугар-буомбатыгар, сэрии сэбин арааһыгар, модун кыахтаах тиэхиньикэтигэр тиийэ хааччыйдаҕына, аармыйа сэриилэһиэн уонна кыайыан сөп.

Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ тыыл уонна боруон биир ньыгыл күүс буолбуттарын түмүгэр Кыайыы ситиһиллибитэ.

Оттон тыылга сүрүн күүһүнэн дьахтар буолбута. Дьахтар тулууругар уонна күүһүгэр төбөнү нөрүтүөххэ эрэ сөп. Саллааты кытта кини кыайыыны тэҥҥэ аҕалсыбыта. Дэлэҕэ, нуучча дьахталлара сэрии саҕанааҕы сордорун-муҥнарын санаан кэлэн, «Мин эмиэ да дьахтарбын, мин эмиэ да эр киһибин, Мин эмиэ да аппын, мин эмиэ да оҕуспун…) диэн суланыы аҥаардаахтык, ол быыһыгар суустуур эҕэлээхтик ыллыахтара дуо. Уус-уран литэрэтиирэ, ускуустуба ол кэмнээҕи дьахтар ыар олоҕун кэпсээн, көрдөрөн, ойуулаан иэс син төлөнө сатаабыт курдук. Оттон судаарыстыба бэйэтин төһө иэстээҕинэн ааҕынара дуу, суоҕа дуу төрдүттэн биллибэт. Ким да умнуллубатын, туох да умнуллубатын туһунан этэрин этэбит. Кыайтарбыт Ньармаанньа эмсэҕэлээбиттэргэ толук төлүүрүн тохтоппот. Биһиги тыылбыт бэтэрээннэригэр көмөбүт бэтэрээнэн соҕус. Били, нуучча биллэр өһүн хоһоонун кыратык уларытан, «Судаарыстыбаҕа эрэн эрээри, бэйэҥ даллайан олорон биэримэ» диир олох муудараһа син биир тахсан кэлэ турар буоллаҕа үһү.