Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Уопсастыба

Табахтааһыны хааччахтыыр сокуон барыла киирдэ

Ил Түмэҥҥэ кулун тутар 26 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тустаах уопсастыбаннай сирдэргэ табаҕы, никотиннаах бородууксуйаны тардыыга эбии хааччаҕы олохтуур туһунан» сокуон барыла киллэрилиннэ. Сокуон барыла түөрт ыстатыйалаах, онтон бииригэр…
29.03.24 10:35

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Ырыа – олох аргыһа диэн мээнэҕэ эппэтэх буолуохтаахтар. Ырыа олохпут сиэркилэтэ буолар,  хас биирдии норуот олорон ааспыт историятын ырылыччы көрдөрөр ураты аналлаах. Холобур, «День Победы» диэн ырыаны билбэт киһи, арааһа, суоҕа буолуо. Бу улуу ырыа бу күннэргэ сахалыы тылынан ылламмытын дьон-сэргэ олус сэргээтэ, тута ыллаата. «Күрүлгэн» уус-уран альманах эрэдээктэрэ Афанасий Гуринов-Арчыланныын кэпсэтэн,  ырыа  сахалыы тылбааһа хайдах оҥоһуллубут, айыллыбытын туһунан кэпсэттибит.

Ырыа – олох аргыһа диэн мээнэҕэ эппэтэх буолуохтаахтар. Ырыа олохпут сиэркилэтэ буолар,  хас биирдии норуот олорон ааспыт историятын ырылыччы көрдөрөр ураты аналлаах. Холобур, «День Победы» диэн ырыаны билбэт киһи, арааһа, суоҕа буолуо. Бу улуу ырыа бу күннэргэ сахалыы тылынан ылламмытын дьон-сэргэ олус сэргээтэ, тута ыллаата. «Күрүлгэн» уус-уран альманах эрэдээктэрэ Афанасий Гуринов-Арчыланныын кэпсэтэн,  ырыа  сахалыы тылбааһа хайдах оҥоһуллубут, айыллыбытын туһунан кэпсэттибит.

-- Үтүө күнүнэн,  Туох санааттан, толкуйтан ити “Кыайыы күнэ” ырыаны тылбаастаатыҥ?

‒ Дьиҥэр, ол туһунан санаан даҕаны көрбөтөҕүм. Бу өйдөөтөхпүнэ, оскуолаҕа сырыттахпына, биир доҕорум “Кыайыы күнэ!” дии-дии ыллыыр этэ. Ол кэмҥэ ити ырыа, дьэ, күүскэ ылланан эрэрэ. Аны Тойбохойго Гарольд Пирцхалава диэн ырыаһыт кэлэн ньиргиппитин өйдүүбүн. Ити 1976-1977 сыллардаахха буолуо. Ырыа күүһэ, толоруу үчүгэйэ бэрт буолан, бука, оччотооҕу бэдик мэйиитигэр хатанан хааллаҕа буолуо. Уонна доҕорум эмиэ ол иһин тылбаастаабыта буолан ыллыыра чахчы.

‒ Төһө өр тылбаастаатыҥ?

‒ Олус соһуччу этэ. Ыам ыйын биэс күнүгэр СӨ  дьокутаата Мария Христофорова: “Бу ырыа Кыайыы күнүгэр ылланыахтаах, маны көр эрэ, уонна ким тылбаастаабытын билэҕиний?” ‒ диэн төлөпүөннээн ыйыппыта. Уонна толорооччулар ыллыахтаах тылбаастарын бассаабынан ыыппыта.  Чахчы, ырыа тахсыбат тылбааһа этэ. Көрөн бараммын оннук эппитим. Сатамматах диэн. Онуоха: “Суруйааччылартан салгыы ыйыталас, баҕар, ким эмэ тылбаастаабыт буолуон сөп”, ‒ диэбитэ. Ол кэннэ бассаап бөлөхтөрүнэн ыйыппытым да, туһа тахсыбатаҕа. Мария Николаевнаҕа киэһэлик биллэрбиппэр: “Дойду үрдүнэн барыахтаах тэрээһин, онно Саха сирэ кыттыстаҕына сатанар, бэйэҥ тылбаастаан көр”, ‒ диэн эппитэ. Онон, холонон тылбаастаан барбытым. Хойукка диэри эриспитим уонна сарсыныгар, эрдэ туран, эбии кыладыйан биэрбитим.   

‒ Тылбаастыырга төһө ыарахан этэй?

‒ Тылбаас судургута суох буолар. Ордук уус-уран айымньы тылбааһа. Эбиитин ырыа, буолаары буолан, киэҥник биллибит ырыа тылбааһа ыарахан бөҕө буоллаҕа. Бастаан ис хоһоонун биэриэхтээххин, тыынын таба тутуохтааххын, онтон хас биирдии тылыҥ, этииҥ ырыа музыкатыгар, тэтимигэр таба олоруохтаах. Хас дорҕоон, сүһүөх ‒ барыта суолталаах. Ол ылбычча таба туттарбат. Бүтэрэн бараммын, тургутар соруктаах, композитор Кирилл Герасимовка, филология  билимин дуоктара Варвара Окороковаҕа уонна кэнники кэмҥэ тылбаасчыт, хоһоонньут быһыытынан күүскэ биллэн иһэр Валентина Комиссарова-Күлүмүрэҕэ ыыппытым. Кинилэр санааларын истэн, кыратык көннөрөн, Мария Николаевнаҕа ыыппытым. Ол кэннэ миэхэ “Биир ньыгыл Арассыыйа” пресс-сулууспатыттан Спиридон Протодьяконов эрийэн билсэ сылдьыбыта. Ити күн киэһэ тылбааспын бассаап бөлөхтөргө ыытабын. Суруйааччыларга, хоһоон бөлөхтөрүгэр. Хаһан да буоларын курдук, ким эрэ сөбүлээбитэ, ким эрэ атыҥыраабыта. Оттон мин төбөбүттэн Варвара Борисовна “Саҕаланыыта туруору тылбаас буолбут”, -- диэн суруйбута тахсыбат этэ. Ол иһин салгыы эмиэ лигиччи олороммун, аны биир көрүҥү оҥоробун. Онтубун сэттис сарсыарда Спиридон Протодьяконовка ыытабын. “Бу көрүҥэ ордук табылынна, маны ыллыыр ордук”, ‒ диибин. Ити курдук салгыы Өркөннүүн кэпсэтэн үлэлиибит. Эрдэ бэлэмнээбит тылларбыттан-этиилэрбиттэн ырыаҕа хайата ордук тахсарын талбыппыт. Бастакы көрүҥ бассаапка тарҕаммыт буолан, ону филармония артыыстара таба көрөн эмиэ ылланан хаалла. Ону сэргэ иккис көрүҥүн Өркөннөөх ыллаатылар. Бу өйдөөтөххө, дьэ, сүрдээх. Итиччэ кылгас кэм устатыгар тылбаас икки көрүҥэ бэлэмнэнэр, иккиэн дуораччы ылланаллар, эбиитин клип оҥоһуллар. Ити биһиги дьон-омук быһыытынан ис кыахпытын илэ-бааччы көрдөрөр түгэн дии саныыбын. Тылбаас туһунан эттэххэ, иккис көрүҥҥэ “Уоттаах суоллар күдэннэрин сүгэммит” диэн тылбаастаабыппын, астыммакка, Өркөннүүн сүбэлэһэ олороммун, “бурҕатан” диэҥҥэ уларытан кэбиспитим. Барыта ыксал этэ буоллаҕа. Онтум строфа дьүөрэтин (рифматын) туппатын кэлин өйдөөн көрбүтүм. Инньэ гынан, ол оннук ылланна. Оттон сөптөөх тылбын Кыайыы күнүгэр булан уларыттым. Уонна кэлин бу көрүҥүнэн ылланарыгар баҕалаахпын.

‒ “Кыайыы күнэ” ырыа айыллыбыт историятын үөрэппит буолуохтааххын. Ол туһунан кэпсээ эрэ.

‒ Ону ордук сиһилии кэлин билистим. Тылбаастаан бүтэн баран. Туһугар уустук дьылҕалаах ырыа эбит. Эмиэ барыта эмискэ уонна кыл мүччү буолбут. Ол курдук, поэт Владимир Харитонов күрэх сабыллаары турдаҕына хоһоонун Давид Тухмановка биэрбит. Биирдэрэ бэрт түргэнник ырыа айа охсубут. Тухманов кэргэнэ ыллаабыт. Күрэххэ оннук киллэрбиттэр, ол эрэн, ырыа биһирэммэтэх. Дьүүллээччилэр: “Кыайыы туһунан маннык музыканан ыллыыр табыллыбат!” ‒ диэбиттэр. Ити ‒ 1975 сыл кулун тутар ыйыгар. Күрэххэ ааспатах бастакы төрүөтүнэн композитор эдэрэ, аата-суола суоҕа буолбут. Ити кэмҥэ буойун-поэт Владимир Харитонов тылыгар биллэр-көстөр композитордар эрэ ырыа суруйаллар эбит. Иккис курдук, музыкатыгар синкопа (ритмическэй уонна метрическэй акценнар сөп түбэспэт буолуулара) баара, эбиитин танго, фокстрот дэгэттэрэ иһиллэрэ ыар таһаҕас буолбут. Ол да буоллар, ити сыл ыам ыйын 9 күнүгэр “Голубой огонёкка” бу ырыаны Леонид Сметанников толорбут. Көрөөччүлэр биһирээбиттэр. Күһүнүгэр Лев Лещенко дуораһытар. Дьэ, ити курдук ырыа бэйэтин суолун тэллэр тэлэн барар. Уонна Давид Тухмановка икки сылынан бу ырыа иһин Ленинскэй хомсомуол бириэмийэтин аныыллар. Итинник.

‒ Ханнык эмит биллэр ырыаны тылбаастыыр санаа баар дуо?

‒ Оннук санаа суох. Хайдах эрэ соһуччу тылбаастыыбын. Ити “Катюшаны” муус устар сүүрбэтин диэки, бассаап ситимигэр биир тылбааһы көрөммүн, онтон тэттэн тылбаастаабытым тарҕана оҕуста. “Катюша-Кээчэ” диэн 35 кыттааччылаах, элбэх улууһу хабар күрэҕи ситиһиилээхтик тэрийдибит. Дьон көрдөһөн, былырыын сэтинньигэ “С чего начинается Родина?” ырыаны тылбаастаабытым. “Ийэ дойду туурата туохтаный?” диэн. Москубаҕа библиотекаҕа үлэлиир саха хотуттара бэйэлэрин күрэхтэригэр анаан ыллаабыттара. Дьэ, бу ырыа тылбааһа уонна эмиэ аатырбыт “Дьүдьэлэрим” (“Мои цыплятки”) ырыаны тылбаастаабытым бэйэлэрин толорооччуларын булан ылланыахтарын саныыбын. Итинник ырыалары сахабыт тылынан дуораччы ыллыырбыт биһиги ийэ тылбыт уонна бэйэбит дьон-омук быһыытынан кыахпытын арыйыа, көрдөрүө этэ дии саныыбын.

Хаартыскаҕа:

“Эйэ ырыатын”, “Доҕордоһуу ырыатын” суруйбут буойун-поэт Степан Иванович Тимофеевтыын. Дьокуускай, 2010 с.

 

КЫАЙЫЫ КҮНЭ

Владимир Харитонов тыла

Давид Тухманов музыката

Кыайыы күнүн кыыма бэрт симик этэ ‒

Уоһар чох кылаҥ гынарын кэриэтэ...

Уоттаах суоллар күдэннэрин тэпсэммит  ‒

Бу күн дьолун чугаһата сатыырбыт.

Хос ырыата:

Дьэ, бу Кыайыы күнүн аҥкыла ‒ буорах!

Күндү күммүт күрэҥсийбит чанчыктаах.

Бу үөрүүбүт харах уута былаастаах.

Кыайыы күнэ! Кыайыы күнэ! Кыайыы күнэ!

Күнүн-түүнүн, кыһа уотун кыымырда,

Ийэ дойду, саатар, нуктаан ылбата...

Күнүн-түүнүн кыргыһыыга киирэммит ‒

Бу күн дьолун чугаһата сатыырбыт.

Хос ырыата:

Кэллим, ийээ, оттон сорох төннүбэт...

Сүүрүүм дуу атах сыгынньах, сиик кэһэн...

Тэгил сири, дойдулары арҕаран ‒

Бу күн дьолун чугаһата сатыырбыт.

Хос ырыата:

                                               1975 с.

Арчылан тылбааһа.

05-09.05.2020 с.

 

День Победы

 

Слова Владимира Харитонова

Мелодия Давида Тухманова

День Победы, как он был от нас далек,
Как в костре потухшем таял уголек.
Были версты, обгорелые, в пыли, -
Этот день мы приближали как могли.

Припев:
Этот День Победы
Порохом пропах,
Это праздник
С сединою на висках.
Это радость
Со слезами на глазах.

День Победы!
День Победы!
День Победы!

Дни и ночи у мартеновских печей
Не смыкала наша Родина очей.
Дни и ночи битву трудную вели -
Этот день мы приближали как могли.


Припев:


Здравствуй, мама, возвратились мы не все...
Босиком бы пробежаться по росе!
Пол-Европы прошагали, полземли, -
Этот день мы приближали как могли.

Припев:

 

 кыччат Кыайыы ырыата фото 1

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением