Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

1941 сыллаахха бэс ыйын 22 күнүгэр сарсыарда 4 чааска фашистскай талабырдьыттар биллэрбэккэ эрэ сэриинэн саба түспүттэрэ.

1941 сыллаахха бэс ыйын 22 күнүгэр сарсыарда 4 чааска фашистскай талабырдьыттар биллэрбэккэ эрэ сэриинэн саба түспүттэрэ.

Бу аймалҕаннаах, кутурҕаннаах, хорсун-хоодуот ытык кэмнэргэ нэһилиэкпит дьоно "Биһиги кыайыахпыт, дойдубутун өстөөххө биэриэхпит суоҕа. Барыта кыайыы туһугар!" — диэн бигэ санаанан олороллоругар ити кэмнээҕи коммунистар,  салайааччылар, учууталлар иилээччи-саҕалааччы, тирэх күүс буолбуттара саарбаҕа суох.

Биһиги аҕабыт, коммунист, нэһилиэк  бастакы учууталларыттан биирдэстэрэ,  Саха АССР Верховнай Советын  депутата Павлов Николай Афанасьевич  кинилэртэн биирдэстэрэ буоларынан муҥура суох киэн туттабыт.

Аҕабыт Николай Афанасьевич 1919 сыллаахха Бүлүү Тааһаҕарыгар Өксүүнньэ уонна Охонооһой (Бусхаан) Павловтар дьадаҥы кэргэннэригэр төрөөбүтэ. Эһэбит Бусхаан Охонооһой бастакы кэргэниттэн Миитэрэй, Дьэрэмэй, Кирилл диэн уолаттардаах уонна өссө кыыстаах эбит. Иккис кэргэниттэн Өксүүттэн биһиги аҕабыт төрөөбүт уонна аймахтарыттан кыыс оҕо ылан ииппиттэр, онон аҕабыт Өкүлүүнэ диэн тапталлаах балыстаах этэ. 

ПавловНА копия

Кини оҕо сааһа Тааһаҕарга ааспыта. Онно оскуолаҕа киирэн, алын сүһүөх оскуоланы бүтэрэн, салгыы Хампа сэттэ кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэр. Ити оскуоланы бүтэрэн баран, дойдутугар "Хомустаах" колхозка счетоводунан икки сыл үлэлээбит.  Сэрии иннигэр Бүлүүтээҕи училищеҕа үөрэнэ киирэр. 

Училищены суһал кэмнээх курсунан бүтэрэн 1938 сыллаахха Тоҕус начальнай оскуолатыгар учууталынан ананан үлэтин саҕалыыр. Педучилище толору курсун бүтэрбэтэх, опыта суох эдэр специалиска үлэлииргэ олус уустук этэ.  Ол эрээри эдэр эрчимнээх учуутал, бүттүүн үөрэхтээһин идеятын өрө тутан, дьону түмэр дьоҕурдаах буолан, үөрэнээччилэргэ иһирэх сыһыанынан, төрөппүттэргэ элэккэй майгытынан кинилэр дириҥ ытыктабылларын ылыан ылбыта. 1941 сыллаахха Улуу сэрии саҕаланар, ол эрээри эдэр учуутал уол бу сэрии уһуо суоҕа, сотору бүтүөҕэ диэн дьон санаатын бөҕөргөтөр уонна бэйэтэ бүк эрэнэр этэ.

Дьэ ол иһин, сырдык санаанан салайтаран, 1942 сыллаахха оскуоланы Орто Күөл диэн алаастан нэһилиэк киинигэр Тоҕус  бөһүөлэгэр көһөрөн аҕалан туттарбыта.

Сэрии саҕаланыытыгар доруобуйатынан мөлтөх буолан, бастакы хомуурдарга армияҕа ыҥырыллыбатаҕа. Суостаах сэрии иккис сыла, 1942 сыл, төһө да хаан тохтуулаах, харах уулаах буолтун иһин, аҕам олоҕор саамай дьоллоох сыла этэ: оскуолаҕа сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьан, 23 саастаах эдэр киһи ийэбин, сүүрбэччэлээх кыысчааны таба көрөн, дьылҕа-хаан ыйааҕынан холбоһон, саас муус устарга аал уоту оттубуттара.

1941 сыллаахха атырдьах ыйын 26 күнүгэр эдэркээн учуутал уол партия чилиэнигэр кандидатынан, 1943 сыллаахха олунньу 3 күнүгэр ССКП чилиэнинэн ылыллар. Анаммыт үлэтигэр дьоһуннаахтык сыһыаннаһар, дьон-сэргэ ытыктабылынан туһанар эдэр эрчимнээх үлэһит 1943 сыллаахха партия райкомун пропагандиһынан ананан, Бүлүү куоратыгар үлэлии киирэр.

1944 сыллаахха аҕам Николай Афанасьевич райком чилиэнин быһыытынан сэриигэ ыҥырыыттан бронялаах эрээри, баҕа өттүнэн фроҥҥа барбыта. Ийэм биирин ааспыт Ксениятыныын, хотуна Өксүүнньэлиин, балта Өкүлүүнэлиин аҕабын сэриигэ атаарбыттара. Аҕам барахсан айаннаан иһэн өйө-санаата дьонугар, дойдутугар эбит. Хас тохтообут сириттэн телеграмма, Дьокуускайтан, Киренскэйтэн оннооҕор сурук суруйбутун билигин биһиги, оҕолоро, сиэннэрэ ааҕан күндү дьоммут олохторун биир кэрдиис кэмин билэр кыахтанныбыт. Аҕам ити күчүмэҕэй кэмҥэ дойдутуттан, дьонуттан тэлэһийэ сылдьан суруйбут 20-тэн тахса суруктара, уонча телеграммата, ийэм аҕабар суруйбут биэс суруга билигин биһиги дьиэ кэргэҥҥэ туохха да тэҥнэммэт сыаналаах докумуон буолан уурулла сыталлар.

1944 сыллаахха аҕам фроҥҥа айаннаан иһэн Дьокуускайтан суруйар: "Миигин букатын барбыт курдук санаан, санаарҕаабаккытыгар көрдөһөбүн. Мин хайдах баарым курдук олоруохтааххыт. Ийээ! Мин букатын барбытынан ааҕыммаппын. Хаһан эрэ эһиэхэ төттөрү устан тиийиэм дии саныыбын. Онон эн мин тиийэрбин күүтэҥҥин, ыалдьыбакка олоруох тустааххын". Бу кэмҥэ кини дьиҥнээх байыаннай комиссияны ааһа илик эбит. Ити кэнниттэн  Мальтаттан суруйбут суругар чааска тутуллубутун, ол эрэн туох үөрэххэ ыыталларын билбэтин, кэлэн баран казармаҕа киллэрэ иликтэрин, таһырдьа олорон аһаабакка да суруйбут. Кини тыҥатынан сылаабай буолан комиссияны ааспатах, онон үлэ фронугар анаммыт.

Атырдьах ыйыттан 50 саха буолан мас соҕотуопкатыгар сылдьыбыттар. Сарсыарда 6 чаастан киэһэ 8 чааска дылы тохтоло суох үлэлииллэр эбит. Нуормалара күҥҥэ алта кубометр маһы 3,5 метр уһуннаах дүлүҥүнэн чохчолууллар эбит.

Ити сыл ахсынньытыгар: "Сэрии сотору бүтүө, оччоҕо көҥүллүк дьоллоох олоҕу олоруохпут. Эһиги онуоха тиийиэххэ дылы бу Аҕа дойду сэриитин кыһалҕатын билбэттик олорорго үлэлээҥ ," — диэн суруйар.

Эмиэ ити ыйга холуокка сыарҕалаах атынан хайаттан маһы массыына тиэйэр сиригэр түһэрэллэрин туһунан суруйар. Нуормалара  биирдии киһиэхэ күҥҥэ 12 кубометр мас эбит. Батальоннарыттан ыалдьааччылар сыыйыллан дойдуларыгар бара тураллар эбит. Ол курдук,  Бүлүү Мастааҕыттан Степанов, Үөһээ Бүлүүттэн Петров Спиридон уонна биһиги нэһилиэкпититтэн Афанасьев Петр сыыйыллан барбыттарын суруйар. 130 солкуобайга түөрт буолан хаартыскаҕа түспүттэрин ыыппыт.

Аҕам барахсан ийэбэр хас суругун ахсын нэһилиэгин салайарыгар, хаһаайыстыбатын дьаһанарыгар сүбэ-ама биэрэр эбит. Ити сыл ахсынньытыгар бу курдук суруйар: "Мария, барыта тахса турар законнарынан толору туһаныахха наада. Быйыл үүнээйи үчүгэй буолуо, бурдуккутун кытаатан хомуйуҥ. Ынахтаргытыгар отто булан иитэлии сатааҥ, өлөрүмэҥ, сүөһүтэ суох бүтүн хаһаайыстыба дьон сатаныаххыт суоҕа".

Ийэм аҕабар суруйбут суруктара сороҕо тиийбэтэхтэр, ол иһин аҕам хас суругун ахсын чаастатык суруйалларыгар көрдөһөр эбит. 1945 сыл атырдьах ыйыгар:" Маруся! Бу сэрии эрэ бүттүн, ол кэнниттэн Аан дойду үрдүнэн уһун эйэлээх олох кэлиэҕэ. Оччоҕо биһиги эрэйи-буруйу көрбүт, икки сэриини түмүктээн бүппүт дьон быһыытынан, дьэ дьоллоох эдэркээн олохпутун салҕаан, күндү көлүөнэлэри иитэн, килбиэннээх алаһа дьиэни тэринэн, иккистээн ыал буолуохпут..."

Дойдутун, дьонун ахтан, түүн түүлүгэр көрөр эбит: "...Маруся! Мин түүн түһээн дьиэбэр тиийэн алаадьылаах, барбыт хойуу чаайы, эбэтэр эти, суораты, үүтү иһэр, аһыыр буолабын. Эһиги толору бааргытын көрөбүн, дөссө кыыспын Ксенияны улааппыт урукку дьүһүнүттэн лаппа уларыйбыт сэбэрэлээҕин көрөбүн, олус да үөрүүлээх сытан хомойон уһуктабын, бука ити хаһан эрэ тиийиэхпин үтүктэрим буолуо дии саныыбын...»

Бүтэһик суруга 12.08.45 сылга суруллубут: "Эһиги истибиккит курдук субу күн хараҕар военнай времянан, эбэтэр Японияны кытта сэрии буолбута үс хонно, ол гынан баран Япония капитуляцияҕа киирэн эрэр диэн сурахтар иһиллэн эрэллэр... Мин билигин субу действующай фроҥҥа олоробун, өскөтө Япония ити этэр курдук капитуляцияҕа киирбэтэҕинэ сэриилэһэ барарым мүччүрүйбэт... Бука бу сэриигэ граница таһыгар сытар биһиги уолаттарбыт кииристэхтэрэ буолуоҕа, хайаан да Сергин Афанасий, Унаров Яков киирбит буолуох тустаахтар, кинилэр дьылҕалара бу күннэргэ хайдах быһаарыллыбытын билбэтим... бу сэрии итинэн бүттэҕинэ бука бааһырбыт фронтовиктар барыахтара буолуо диэн таайабын, бу мин курдук эдэр саастаах дьоннору субу сэрии бүтээтин ыытыахтара суоҕа".

1945 сыллаахха сэрии бүтэн, күһүн аҕам демобилизацияланан этэҥҥэ дойдутугар эргиллэн кэлбитэ.  Кэлээт да 1946 сыл күһүөрү оскуола арыйар соруктаах, аҕам сэбиэдиссэйинэн, ийэм учууталынан ананан,  дьонум ыаллыы сытар Бүлүү Бороҕонугар көһөн бараллар.

Ити иннигэр Бороҕоҥҥо оскуола суох буолан, оҕолор барахсаттар Мукучунан, Тоҕуһунан кыһын тоһуттар тымныыга, саас-күһүн ардаҕы-хаары аннынан сатыы сылдьан үөрэнэллэр эбит. Онно тиийэн дьонум нэһилиэк киинин Чай бөһүөлэгин төрүттэспиттэр. Аҕам Тоҕустан Хаахынайдаахха турбут Баһылай Дьөгүөрэп дьиэтин көһөрөн аҕалан туттаран, ийэбиниин оскуола арыйбыттар.

1956 сыллаахха, Бороҕоҥҥо уон сыл олорон баран,  аҕам «Ленин» колхоз председателинэн ананан, дьонум Тоҕуска төттөрү көһөн кэлбиттэрэ. Аҕам, үөлээннээхтэрэ ахталларын курдук,   дьиҥнээх коммунист, киниэхэ  итэҕэйбит,  сүктэрбит соруктарын ис сүрэҕиттэн кыһаллан, дьоҥҥо, дойдуга туһалаах буоллун диэн, түүнү-күнү аахсыбакка, аһыырын-утуйарын да умнан туран, булгуччу тиһэҕэр тиэрдэр дьүккүөрдээх эбит.

Онон партия ханна ыытар да, уон оҕолоохпун, дьиэлээхпин-хаһаайысты­балаахпын диэн батыммакка, барытын чиэстээхтих толорор үлэһит буолан, ханна үлэ-хамнас кыаллыбатах, ыарахан учаастактарыгар улгумнук баран үлэни-хамнаһы  элбэхтик өрө көтөхпүт өҥөлөөх  диэн кырдьаҕастар сыаналыыллар. Ол курдук кини  «Сталин», «Ленин»,  «Правда», «Мастаах» колхозтар салалталарыгар күүһүн-күдэҕин харыстаабакка бэриниилээхтик үлэлээбитэ. Кэлиҥҥи сылларга уон оҕону, кырдьаҕастары көһөрө сылдьар айгыта бэрт буолан, бэйэтэ эрэ баран, «уунан»  сылдьан, ыал муннугар кыбыллан олорон  үлэлиирэ. Ити сылларга ийэм барахсан эһэбиниин биһигини, уон оҕону, ону таһынан балыстарын, бырааттарын,  тугунан да тутахсыппакка, көрөн-истэн, иитэн-такайан олордохторо.

Дьаныһан туран эмтэнэн, үтүөрэн да баран ийэм учууталлыы төннүбэтэҕэ: уон кыта кырбас  оҕо, кырдьаҕас төрөппүттэр, улахан хаһаайыстыба көрүүнү-истиини эрэйэллэрэ, эппиэттээх үлэҕэ сылдьар кэргэнин өйүүр, көмө-тирэх буолар дьоһун соруктааҕа. Ол да иһин аҕам таһаарыылаах, ситиһиилээх  үлэтинэн колхозтаахтар олохторун уйгута улааттаҕа, улуус, дойду сайдыытыгар сүҥкэн кылаатын киллэрдэҕэ. Итиннэ ийэм үтүөтэ-өҥөтө үтүмэн буоллаҕа.

Аҕам кинилэргэ эркин курдук эрэнэр буолан, үлэтэ таһаарыылаах, ситиһиилээх буоллаҕа. 1956 сыллаахха  Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин депутатынан быыбардаммыта кини дьүккүөрдээх үлэтин туһунан элбэҕи этэр.

Ол эрэн аҕам барахсан итинник бэйэни харыстаммакка, кыаҕы таһынан үлэлээһин түмүгэр, 1967 сыллаахха Тоҕуска управляющайдыы олорон, уон оҕотун тулаайах хаалларан,  соһумардык күн сириттэн суох буолбута. Баара эрэ 48 саастааҕа...

Аҕам өлөрүгэр уон оҕоттон биирбит да үлэһит буола илигэ, саамай кырабыт, билигин Саха Республикатын үтүөлээх артыыһа Аскалон Павлов биирин эрэ ааспыт саҥа хааман бадьаалыыр киһи этэ, мин, уончалаах кыысчаан, төрдүс кылааска үөрэнэрим.

Кинилэр сэрии ыар сылларыгар санаа­ларын түһэрбэккэ, инники кэскил­лэрин ырыҥалаабыттара, тускулларын түстээбиттэрэ туолбута: күн анныгар ааттарын ааттатыах 10 оҕону көччөх гынан көтүппүттэрэ. Кинилэртэн улахан уол нэһилиэк, тэрилтэ салайааччытынан, икки кыыс медицинаҕа, биир уол сибээскэ, биир уол тыа хаһаайыстыбатыгар, үс кыыс норуот үөрэҕириитигэр ситиһиилээхтик үлэлээбиттэрэ, үлэлииллэр. Оттон саамай кырабыт, онус оҕо, мелодист, ырыаһыт  Аскалон Павлов буолар.

Аҕабыт, Николай Афанасьевич Павлов нэһилиэкпит, дойдубут  сайдарыгар, олохпут тупсарыгар үтүмэн өҥөлөөҕүнэн, кинини билэр дьон бары истиҥник ахталларынан  муҥура суох киэн туттабыт уонна кэнэҕэс кэнчээри ыччаппытыгар кини олорбут олоҕун кэрэ кэпсээн оҥорон хаалларар иэспит диэн санааттан бу ахтыыны суруйдум.

Зинаида Сергина

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением