Үөһээ Бүлүү улууһун «Сомоҕо» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтэ Улуу Кыайыы 75 сылын дьоһун бырайыактаах көрүстэ. Оҕолор «Ийэ сүрэҕэ – саллаакка» уонна «Хос эһэм – киэн туттуум» диэн өйдөбүнньүк кинигэлэри таһаарбыттар. Онтон харантыын кэмигэр дьиэҕэ хаайыллан олорон, ону сыныйан, бэрийэн, салайааччыларын (С.Л. Ильина уонна А.Г. Николаева) тэрийиилэринэн бэчээттээн, нэһилиэнньэҕэ билиһиннэрдилэр. “Кинигэлэрбитин «Мин үтүө көҕүлээһиним» диэн улууспут баһылыга В.С. Поскачин тэрийбит гранын куонкуруһугар кыттан, харчынан өйөбүл ылан таһаардыбыт”, -- диэн киэн тутта кэпсээтилэр.

Кинилэр «Арассыыйа ийэлэрэ» Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаннай хамсааһын «Ийэ өлбөөдүйбэт, өлбөт-сүппэт хорсун быһыыта» дьаһалыгар кыттыһан, «Кыайыы волонтердара» диэн ааттанан, үөрэх дьыла саҕаланыаҕыттан матырыйааллары хомуйан саҕалаабыттар.

«Ийэ сүрэҕэ – саллаакка»

Итинник диэн үлэни толорорго сэриигэ оҕолорун, хорсун-хоодуот уолаттарын, сүтэрбит Ытык ийэлэр аймахтарын, дьоннорун кытта көрсөн сэһэргэспиттэр, матырыйааллары хасыһан, мусуойдарга сылдьан, устуоруйаны сураспыттар. Саллаат фронтан суруктарын, хаартыскаларын, ордон хаалбыт малларын кытта билсибиттэр. “Кинигэҕэ анаан, 16 нэһилиэк матырыйаал түмэн ыыппыта улахан көмө буолла”, -- диэн кэпсииллэр.

“Сомоҕолор” кинигэҕэ барыта 40 ийэ аатын-суолун сураһан-чуолкайдаан киллэрбиттэр. “Кинилэр эйэлээх халлаан туһугар анаммыт олохторо умнуллубаттык үйэтийдэ”, -- диэн үөрүүлэрин үллэстэллэр. Салгыы мунньубут, устубут матырыйаалларынан сүрдээх үчүгэй сюжет оҥорон,  «Саха» НКИХ ханаалынан киэҥ эйгэҕэ таһаарбыттар. Маныаха олохтоох «Хотун Бүлүү» тэлэбиидэнньэ оҕолор саҕалааһыннарын өйөөбүтэ хайҕаллаах.

Чуолаан Харбалаах нэһилиэгиттэн биэс бииргэ төрөөбүт ини-бии Федоровтар дьылҕалара киһи хараҕар хатанар, дууһатын долгутар. Уолаттар утуу-субуу бэбиэскэни тутан, Моччой алаастарыттан эргиллибэттии аттаммыттара ааҕыахха, саныахха ыарахан... Эдэр дьон, иккис уолтан ураты, ыал буолбакка, дьиэ-уот тэриммэккэ, олох кэрэтин билбэккэ, сэриигэ сырдык кэскил туһугар олохторун анаабыттара, сэрии толоонугар дьоруойдуу охтубуттара аныгы көлүөнэ ыччакка элбэх санааны үөскэтэр.

«Хос эһэм – киэн туттуум»

Барыта 125 эссе киирбит. Онтон 26 бастыҥы талан, хомуурунньукка бэчээттээбиттэр. Оҕолор хос эһэлэрин туһунан кинилэр тус ахтыыларыгар, эһэлэрин-эбэлэрин, төрөппүттэрин кэпсээннэригэр олоҕуран, матырыйаал оҥорон биэрбиттэр. Хорсун быһыыларын, бойобуой мэтээллэрин ордук сиһилии сырдаппыттар. Оҕолор үлэлэрин аахтахха, буойун хос эһэлэрин үтүө ааттара кинилэр дьиэ кэргэннэригэр, аймахтарыгар өлбөт-сүппэт өйдөбүл буолан, ыччаты иитиигэ, саҥа кэм сайдыытын түстүүргэ сирдьит буолара саарбахтаммат.

«Мин эһэбин хаһан да көрбөтөҕүм, ол эрээри кини туһунан элбэҕи билэбин. Эһэм туһунан миэхэ аҕам, ийэм, эбэм кэпсииллэр. ϴссө улахан убайдарым эһэлиин сылгыларын аһаталларын, аттарын миинэллэрин кэпсииллэр. Кинилэр улахан буолан, эһэлэрин көрбүттэр, эһэ сымнаҕас илиитэ төбөлөрүн имэрийэрин билбиттэр. Эһээ, мин бүгүн эйиэхэ эҕэрдэ ыытыахпын баҕарабын. Эн уһансыбыт Улуу Кыайыыҥ 75 сылын туолла. ϴрөгөйдөөх үбүлүөйү көрсө, мин быйыл оскуолаҕа киирдим» диэн суруйбут Дүллүкү орто оскуолатын I кылааһын үөрэнээччитэ, кыайыыны, эйэлээх олоҕу кэрэһилиир сырдык ааттаах киһичээн Замир Захаров.

«Ытыктыыбыт, сүгүрүйэбит, махтанабыт»

Хоһоон айааччылар улуустааҕы «Ытыктыыбыт, сүгүрүйэбит, махтанабыт» куонкурустарын тэрийбиттэр. Маныаха оскуола оҕолоро уонна улахан дьон кыттыбыттар.

--Табыллыбыт айымньылар «Чэчир» олохтоох хаһыакка уонна Интэриниэт ситимигэр бэчээттэммиттэрэ. Бэлэм хоһоон, хартыына үйэтигэр “тыыннаах” айымньы тута болҕомтону, биһирэбили ылла.

«Мин хоһооммун хос эһэбэр Тарасов Петр Тарасовичка анаабытым. Биһиги, эдэр көлүөнэ дьон, маннык эйэлээх кэмҥэ олорорбутугар тыыннарын толук уурбут буойуттарбытынан киэн туттан туран, бу хоһоону айбытым. Бэйэм кыралаан суруйарга холонобун. Төрөөбүт дойдум уонна айылҕа кэрэтин туһунан сөбүлээн хоһуйабын. Түгэнинэн туһанан учууталбар, «Эрэл» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтүн салайааччыта Нь.В. Федороваҕа махталбын тиэрдэбин», – диэн кэпсиир биир бастыҥ хоһоону суруйбут Фаридун Алексеев, Мэйик сүрүн оскуолатын IX кылааһын үөрэнээччитэ.

Хас биирдии ахтыы – сыаналаах булумньу

Саргылаана Ильина, Үөһээ Бүлүүтээҕи «Тускул» оҕо киинин иһинэн үлэлиир «Сомоҕо» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтүн салайааччыта:

- «Ийэ сүрэҕэ – саллаакка» кинигэбитигэр Харбалаах нэһилиэгиттэн сэрииттэн эргиллибэтэх биэс ини-бии туһунан ахтыы киирбитэ улахан суолталаах.  Николай Федоровтан хаалбыт суос-соҕотох сыдьааннара Спартак Федоров истиҥ, киһини эрэ долгутар кэпсээнэ барыбытын дириҥ толкуйга, элбэх санааҕа сирдээтэ. 80 саастаах Спартак Николаевич маннык үйэлээх үлэни ыыта сылдьарбытыгар, кинилэри саныырбытыгар улахан махталын биллэрдэ. Оҕолор киһи дууһатыгар иҥэн киирэр истиҥ кэпсээнин олус сэҥээрдилэр. Ханнык баҕар ыарахаттары туоруурга киһиэхэ үтүө уонна күүстээх санаа олоҕуруохтааҕын бигэтик өйдөөтүлэр. Ыччат дьоммутун убайдарбыт, эһэлэрбит, хос эһэлэрбит холобурдарынан иитиигэ хас биирдии хомуллубут кыра да матырыйаал күндү булумньу буолар. Онон дьоммут олорон ааспыт олохторо, хорсун быһыылара, үтүө мөссүөннэрэ умнуллубакка, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр күдү баайбыт буолар.

Лиза Алексеева, «Сомоҕо» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтүн бэрэссэдээтэлэ, М.А. Алексеев аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи интэринээт-лиссиэй IX кылааһын үөрэнээччитэ:

-- Биhиги Улуу Кыайыы 75 сылыгар улууспут дьонугар тугу эрэ туhалааҕы, үйэлээҕи оҥоруохха диэн санааҕа кэлбиппит. Бырайыактарбытын оҥорор кэммитигэр бары тугу эрэ саҥаны арыйбыппыт саарбахтаммат. Ордук сэрии ыар кэмнэрин туһунан ахтыылартан, докумуоннартан, кэпсээннэртэн истэн толкуйга түстүбүт, бэйэ олоҕун ырытан, анааран ыларга сананныбыт. Аны матырыйаалы хомуйан баран, ону эрэдээксийэлиир, кинигэ быһыытынан таҥар эбэтэр биэриини устан, интервью оҥорон баран, ордук тупсаҕай буоллун диэн кэпсиир, лиэнтэни монтажтыыр, аттарар олус уустуктардаах эбит. Суруналыыс идэтэ диэн элбэх үлэттэн, сыраттан турарын биллибит. Бу бырайыакка волонтер быһыытынан үлэлээбит оҕолор кэнчээри ыччаттарга анаан үйэлээҕи, интэриэhинэйи, наадалааҕы оҥорон таhаардыбыт дии саныыбын. Биhиги дьоруойдарбытын санаабатахпытына, билбэтэхпитинэ-көрбөтөхпүтүнэ, ким кинилэр сырдык ааттарын үйэтитэн, үүнэр көлүөнэ дьонугар тиэрдиэй?

Геннадий Охлопков,

СӨ  ыччат уонна оҕо

уопсастыбаннай тэрилтэлэригэр тирэх буолар

ресурснай киин дириэктэрэ,

РФ Суруналыыстарын

сойууһун чилиэнэ.