Сэрии саҕаланыыта эбээм 14-тээх, быраата Сэмэн 10-наах, балта Розалия 4-тээх эбиттэр. Аҕа дойду сэриитэ 1941 сыллаахха буолбутугар, аҕыйах хоноот, «байыаннай балаһыанньа» диэн ааттаан, аһы-үөлү барытын нуорма оҥорбуттар. Бурдугу, үлэлиир киһиэхэ диэн, бэрт кыраны биэрэллэр эбит. Ону убаҕас хааһы оҥостоллоро үһү.

Бары эр дьон бэбиэскэ туппуттар, доруобуйалара үчүгэйдэрэ сэриигэ барбыттар. Балаҕан ыйын ортотун диэки оройуонтан боломуочуйалаах уонна байыаннай киһи тахсан, улахан мунньаҕы оҥорбуттар. Онно хас да холкуоһу холбоон, хоту Кэбээйи оройуонугар оҕолуун-кырдьаҕастыын бары көһөн, балыкка үлэлии баралларын биллэрбиттэр. Ким барбатах, байыаннай балаһыанньанан, буруйга-сэмэҕэ тиксэрин сэрэппиттэр.

Икки хонук иһигэр хомунан, Аллараа Бэстээххэ оҕолуун-уруулуун, кыаммат кырдьаҕаһыгар тиийэ, кыра маллаах-саллаах, утуйар таҥастарын тэлиэгэҕэ тиэнэн айаннаабыттар. Элбэх сыарҕа, оҕустаах-аттаах дьон уһун субурҕа буолан, суолга ыраахха диэри көстүбүттэр. Саҥа-иҥэ диэн суох. Бары уку-сакы дойдуларыттан арахсыбыттар. Сорох эмээхситтэр, аны тыыннаах дойдуларыгар эргиллибэттэрин сүрэхтэринэн таайан, кистии-саба ытаспыттар.

Хас да хонук айаннаан, Өлүөнэ биэрэгин булбуттар. Аһаҕас халлаан анныгар, ардах-силбик ортотугар ый аҥаара олорбуттар. Онтон биирдэ кэтэһиилээх борохуоттара баарса соһуулаах кэлбит. Бары да аһыыр-аһаабат сылдьан, сэниэлэрэ эстэн, нэһиилэ иэҕэҥнэһэн, сүөһүлэрин кэнниттэн баарсаҕа симиллэн, хоту айаннаабыттар. Дьон тымныйан, аччыктаан өлүү-сүтүү саҕаламмыт.

Кэбээйигэ кэлэн, хас да ыал, кыттыһан, дьукаах олорбуттар. Арыый кыанар өттө балыкка үлэлээбиттэр. Балык тутааччы киһи куулга балыктарын тута хаалаан, дэриэбинэ таһыгар балык тууһуур дьоҥҥо тиксэрэр. Ону барытын сэриилэһэ сылдьар дьоҥҥо ыыталлар эбит. Үксүн балык суох буолан мэлийбиттэр. Наһаа курааннаан, сир-дойду хаччаччы хаппыт, аһыҥа бөҕө ыспыт. Бэс субатын, балык иһин, үөрэ отун убаҕас хааһыга былаан сииллэр эбит. Дьон-сэргэ аччыктаан, балаҕан аайы дьиэ кэргэттэргэ өлүү-сүтүү тахсыбыт. Хас да киһини биир ииҥҥэ көмөллөрө.

Кыайыы буолбутун кэннэ, тыыннаах хаалбыттар дойдуларыгар төннүбүттэр. Тулаайах хаалбыт оҕолору Оҕо дьиэтигэр ыыталаабыттар. Эбээм Александра Семеновна сэрии кэмин оҕото буолан, оонньуур-көрүлүүр диэни билбэтэҕэ. Аччыктааһыны-хоргуйууну этинэн-хаанынан билбитэ. Кэнники эһээбитигэр Егор Спирдонович Ноеноховка кэргэн тахсан, 5 оҕоломмута, 12 сиэннэммитэ. Олох салҕанар. Сэрии кэнниттэн промкомбинакка, быткомбинакка таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Үчүгэй үлэтин иһин элбэх грамоталаах, сыаналаах бириистэринэн наҕараадаламмыт. Үлэ, тыыл бэтэрээнэ. Улуу Кыайыы үбүлүөйүнэн мэтээллэрдээх, «Коммунистическай үлэ удаарынньыга”.

Эһээбит Егор Спирдонович Ноенохов 2019 сыллаахха төрөөбүтэ 100 сылын туолла. Кини 1939 сыллаахха милииссийэ үөрэҕэр Дьокуускай куоракка үөрэммит. 1940 сыллаахха Тааттаҕа НКВД учаастактааҕы боломуочуйулааҕынан үлэлээн саҕалаабыт. Онтон сэриигэ ыҥырыллар. 1946-1947 сс. Өймөкөөҥҥө, 1947-1948 сс. Дьокуускайга,  1948-1954 сс. Тааттаҕа оперуполномуочуйанан биэнсийэҕэ тахсыар диэри үлэлээбит. «Германияны кыайыы иһин», «Аҕа дойду Улуу сэриитин 1941-1945 cc», «Өр сыллаах эҥкилэ суох үлэ иһин», «Бойобуой үтүөлэрин иһин» мэтээллэрдээх.

Үлэни өрө тутан олорбут эбээлээх эһээбитинэн киэн туттабыт. Кинилэри үйэтитэр биһиги ытык иэспит.

Надя Голикова,

 XI кылаас.

Хара Алдан, Таатта.