Бу айаҥҥа айылҕа уонна киһи диэн өйдөбүл олус чаҕылхайдык уонна чуолкайдык көстүбүт. Айан хас биирдии хонугар, түгэнигэр - олус түргэн күүстээх сүүрүктээх хотугу үрэхтэр түһүүлэрэ, тахсыылара, ыркый ойуур, аар тайҕа, кута, бадараан, киһи мэйиитэ эргийэр үрдүк сирдэр... Сүрүн сыаллара, бүтэһик туочуката - Кыайыы муҥутуур чыпчаала (Пик Победы) диэн Муома улууһугар баар Сибиир саамай үрдүкү хайатыгар дабайыыларыгар үктэннэхтэрин аайы түһэ турар таастар, сиҥнэ турар буор уо.д.а. Айан хамаандатын салайааччыта СӨ байыаннайдарын, ИдьМ бэтэрээннэрин бэрэссэдээтэлэ, ''Кыайыы былааҕа бырайыак'' ааптара В.В. Местников. Олох уустук сирдэргэ анал бэлэми барбыт, оннук сирдэргэ сылдьа үөрүйэх дьон эппиэтинэстээхтэр эбит. Холобура, уунан сылдьар сирдэргэ, хайа чааһыгар уо.д.а. Айан тухары хас биирдии киһи төрөөбүт, үөскээбит үтүөкэн дойдубут Сахабыт сирин дьикти кэрэ айылҕатын сөҕө-махтайа, киэн тутта көрдүлэр-иһиттилэр, эттэринэн-хааннарынан биллилэр, өйдөрүгэр-санааларыгар иҥэрдилэр. Биллэн турар, кинилэр бу ханна баран иһэллэрин, туох кинилэри күүтэрин туһунан эрдэттэн дириҥник, хорутан, иҥэн-тоҥон үөрэппиттэр, ол эрээри үөрэтии, бэлэмнэнии биир, онтон дьиҥ хараҕынан көрүү, дьиҥ сылдьыы, устуу, дабайыы ол өссө күүстээх иэйиини, сүрэх-дууһа өрүкүйүүтүн, бэйэни кыайыыттан (кутталы, саллыыны, дух-дах буолууну) үөрүүнү билии бу - Орто дойду олоҕун дьоллоох түгэнэ буоллаҕа.

Дьэ маннык айаны, сырыыны сылдьыбыт киһи саха киэнэ саарына, киһи киэнэ килбиэннээҕэ диэн сыанабылы ылыан ылар! Экспедиция чилиэттэрэ бары даҕаны айаннарын тухары кэккэлэһэ хаампыт аар тайҕа ыраахтааҕыта - эһэ элбэҕин, сир аһа - ол кэмҥэ сиппит сугун киһи хараҕа ыларынан күп-күөх буола үүммүтүн, өҥ-дьүһүн үтүөтэ иҥмит дьикти кэрэ чэчиктэри, эҥинэ бэйэлээх кэрэ диэн өйдөбүл иҥмит оту-маһы, эҕирэйдэх аайы доруобуйаны иҥэрэр дьикти ыраас чэбдик салгыны, сарсыарда күн тахсыыта түүҥҥү чуумпуттан уһуктар айылҕа араас тыаһын - чыычаах, көтөр ырыатын, кыыл-сүөл саҥатын, таһаҕас бөҕөлөөх, хас эмит киһи олорбут катамаранын түүтэх курдук ыла-ыла талбыт сиригэр быраҕар күүстээх сүүрүктээх үрэхтэри сөхтүлэр. Ордук уустук учаастактарга сирдьит буолан сылдьыбыт чахчыта да айылҕа оҕолоро олохтоохторго махталлара улахан. Сылдьалларын тухары сиэри-туому, үйэни туораабыт үгэстэри тутуһан сырыттылар. Дьэ маннык түгэннэргэ буоллаҕа өбүгэ саҕаттан кэлбит айылҕаҕа сүгүрүйүү, кини муудараһын иҥэринии, кырдьыга төрүт дьоммут барахсаттар муударайдара, саха улуу омук буолан сатабыла, өркөн өйдөөхтөрө. Маны барытын хайаҕа ыттыыга, дабайыыга анаан көмөҕө киин Арассыыйаттан кэлбит идэтийбит, аан дойду араас хайаларын үрдүк чыпчаалларын үктэлигэр үктэммит альпинистар үрдүктүк сыаналаабыттар. Ол туһунан Муома улууһун да, өрөспүүбүлүкэ да көрдөрөр - иһитиннэрэр да, бэчээт да тэрилтэлэригэр сэһэргээтилэр, кэпсээтилэр. Муома дьоно барахсаттар бу Кыайыы көтөллөөх экспедицияны ытыстарын үрдүгэр түһэрэн көрүстүлэр, сылаас сыһыаннарын, киэн туттууларын биллэрдилэр, саха санаабыта барыта баар баай остуолларыгар олортулар, дьону-сэргэни кытта көрүһүннэрдилэр. Ыллам ырыа ылланна, хомоҕой хоһоон этилиннэ. Күндү ааҕааччым, биир дойдулааҕым аах, киэн тутун, кэпсээ, сэһэргээ биир дойдулааҕыҥ туһунан - Сибиир саамай үрдүк өргөһүгэр 3147 м дабайан тахсыбыт Капитонов Николай Афанасьевич - эрэллээх кэргэн, абыраллаах аҕа, эйэҕэс эһээ, күндү доҕор-атас туһунан.

Руфова Н.И., Хатас