Ити курдук биир сайыҥҥы ыраас күҥҥэ Уорҕа бөһүөлэгин арҕаа өттүгэр Саахтайга сэриигэ барааччылары атаара, оҕолордуун, улахан дьоннуун бука бары мустубуттара. Биһигиттэн убайбыт (аҕабыт быраата) Сэмэн Осипов ыҥырыллыбыт этэ, онон биһиги эмиэ кинини Ийэ дойду көмүскэлигэр атаара барбыппыт. Ферма дьиэҕэ олорорбут. Ийэбит Верхалина --- ыанньыксыт, эдьиийбит Өкүлүүн -- асчыт. Барарбытыгар ас астыыр хоһу уонна дьиэни хататалаабыппыт.

Бу  күн  Сима,  аһыыр  кыһалҕаттан,  соҕотоҕун  Уорҕаттан   үс  биэрэстэлээх Намтаҕар  үрэҕэр  үөрэ  отун  хомуйа барбыт . Оччолорго  үөрэ отун, кииһилэни хааһылаан сиир этибит. Сима  үрэхтэн  кэлэн баран,  эмиэ дьону атаара, Саахтайга тиийиэхтээх  эбит.  Эдьиийим  Өкүлүүннүүн  дьон мустубут сиригэр тиийбиппит, барааччы элбэх этэ, бары  аттаахтара. Онно ытаһыы-соҥоһуу, айманыы, атаарар алгыс тыллар этиллибиттэрэ.

Эдьиийим  биһиги  убайбытын  Сэмэни кытта  быраһаайдаһан  баран,  иккиэн урутаан, барааччылар хоҥносто иликтэринэ (Өкүлүүн эрдэттэн Тохту уолуттан сэрэнэр эбит этэ), дьиэбитигэр төннүбүппүт. Бөһүөлэк ортотугар ойуур тыа булгунньахтаах, ол  бөһүөлэги икки аҥыы араарар, онон илин өттө хаххаланар. Оскуоланы  кыратык  ааһарбытын  кытта, арай  дьиэбит  cоҕуруу түннүгүнэн  биир хара бэкир киһи тахсан, куула тыа диэки ыстанан эрэр эбит. Мин ону чуолкайдык өйдүүбүн, харахпар бу баарга дылы. Өкүлүүн бу киһини сонно тута биллэ быһыылаах: “Тохту уола Ньукулай, тохтоо!”-- дии-дии, хаста да хаһыытаан ылбыта. Ону анарааҥҥыта истиэ баара дуо, сүүрэрин  кубулуппакка тыа диэки түһэ турбута. Сотору тыаҕа киирэн мэлийэн хаалбыта. Киһибит куоттаҕа  ол.

Бу куоппут түөкүн  киһибит кимий? Тохту оҕонньор уола Ньуукка, үөрэҕи ылбатах, онон-манан, куоратынан-тыанан ускул-тэскил сылдьыбыт,  харса-хабыра суох тыллаах, сааһын сиппит хара бараан уол. Кини оҕолорго куоракка хайдах сылдьыбытын, уулусса күлүгээннэрэ дьону кырбыылларын, талыылларын,  өлөрөллөрүн, о.д.а. туһунан элбэхтик  кэпсиирэ. Биһиги киниттэн улаханнык толлор, куттанар этибит.   

Өкүлүүн биһиги дьиэбитигэр кэлбиппит, ааммыт күлүүһэ алдьаммыт, аан аһаҕас. Ас астыыр хос күлүүһэ эмиэ алдьаммыт, аана тэлэччи аһыллыбыт. Холкуос cүөгэйэ үөһэ долбуурга ууруллан турара. Асчыт онно тахсыбыта, сүөгэйин көрбүтэ, балачча сиэммит этэ. Хос ииннээҕэ, айаҕар хаан тохтубутун көрбүппүт. Олус куттаммыппыт. Оннук бодьуустаһа сырыттахпытына, дьоннор кэлитэлээбиттэрэ, дьиэ иһин-таһын көрбүттэрэ. Дьону мунньа охсоннор, Тохту уола куоппут тыатын тараахтаан хаамсаннар көрдөөбүттэрэ да, булбатахтара. Ол айыыта онон көстүбэтэҕэ, таастыы мэлийбитэ.   

Онтон хаан тохтубут иинин аанын (хаппаҕын) аспыттара: “Ким баарый, булгуччу таҕыс!” --  диэн хаста да эппиттэрэ да, туох да эппиэт суоҕа. Ол иһин биһиги ийэбитин Верхалинаны: “Умуһаҕы киирэн көрөн таҕыс,” -- диэбиттэригэр, киирэн иһэн, эмискэ хаһыытаабытынан ойон тахсыбыта. Киирэн иһэн киһини харбаабыт, ол иһин олус куттаммыт этэ. Онтон уоту уматан, иккистээн киирэн көрбүттэрэ, пионер Сима Сергеев өлөрүллэн баран быраҕыллыбыт. Сонно тута оройуоҥҥа тыллаабыттара, кэлин Чурапчыттан милииссийэлэр кэлбиттэрэ. 17 төгүл хайа түбэһиэх сиринэн быһаҕынан анньыллыбыт этэ...

 Сима олорор дьиэтэ ферма дьиэтин таһыгар кэккэлэһэ турар. Кини кииһилэлээн кэлбитигэр, дьиэтигэр ким да суох буолан биэрбит. Оҕо ферма дьиэтигэр тыас-уус баарын истэн, онно ыстанан тиийбит. Көрбүтэ -- Тохту уола холкуос сүөгэйин сии турара. Онуоха Сима: “Холкуос сүөгэйин тоҕо уоран сиигин, бараммын дьоҥҥо тыллыам, эн уоруйах эбиккин, дьиэни алдьатан киирбиккин, түөкүн эбиккин, хайаан да этиэм!” -- диэн саҥарбыт буолуохтаах. Дьэ, ол иһин Тохту уола бу буруйтан Симаны дьаһайдаҕа.

Сима холкуос баайын-дуолун түөкүнтэн көмүскээн, бэйэтин сырдык тыынын толук ууруута – бу  дьиҥнээх геройдуу быһыы. Эдэр пионер хорсун патриотизма – ыччакка, үөрэнээччилэргэ үйэ саас тухары умнуллубат кэрэ бэлиэ символынан буолар.

 Константин Осипов,

08.08.1986с.                                                        

                      Аата өрүү тыыннаах

Пионер, комсомол күүрээннээх сылларыгар, 1981-82 үөрэх дьылыгар, Хадаар аҕыс кылаастаах оскуолатыгар саха тылын учууталынан ананан үлэлии кэлбитим. Кэлэрбин кытта, сүрүн үлэм таһынан пионер баһаатайынан анаан кэбиспиттэрэ. Тэҥнэһиэм дуо, үлэлээн көрөргө быһаарыммытым.

Сүрэхтээх, үлэҕэ сыстаҕас, айымньылаахтык үлэлиир кэлэктиип (дириэктэрдэр В.Ф Посельскай, П.В. Божедонов, завуч К.С. Игнатьева) өйөбүллэринэн, актыбыыс оҕолорум көмөлөрүнэн сыыйа ылсан, кэлин тиһэҕэр үөрэтиллэн иһэн тохтоон хаалбыт үлэни сөргүтэн, хорсун пионер Сима Сергеев олоҕун историятын үөрэтэн-хасыһан барбыппыт. Биир бэйэм куоратынан-тыанан  алта архыыбы хаһыспытым, 4-5 улууһу кэрийэн, оччотооҕуга сельсовет бэрэссэдээтэлинэн, биригэдьииринэн, суотчутунан үлэлээбит дьону, бииргэ үөрэммит оҕолорун көрсүтэлээн ахтыыларын хомуйбутум, магнитофоҥҥа уһулбутум, хаартыскаҕа түһэрбитим. Өрөспүүбүлүкэ  36 оскуолатын, пионерскай дружиналарын кытта суруйсарбыт, шефтэһэрбит, ахтыылары, араас матырыйааллары атастаһарбыт.      

1968 сылтан Чурапчы оройуонун Бочуоттаах пионера Сима Сергеев (Серафим – Серапета Николаевич Сергеев) 1931 сыл сэтинньи ый 3 күнүгэр Саха АССР Чурапчы оройуонун Одьулуун-Чакыр нэһилиэгэр (билигин Одьулуун) төрөөбүтэ. Кини аҕата Ньукулай -- Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Холкуоска бухгалтерынан, нэһилиэк сэбиэтин сэкирэтээринэн үлэлээбитэ. Ийэтэ Варвара Михайловна Сергеева – холкуос үлэһитэ.

Сима 1940-41 үөрэх дьылыгар Хадаар нэһилиэгин Уорҕа начаалынай оскуолатыгар кэлэн үөрэнэр. 1941-42 үөрэх дьылыгар пионерга киирэр.

1942 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр пионер Сима холкуос баайын көмүскээн, тэҥэ суох хапсыһыыга уоруйах Н.А. Григорьев  (Тохту уолун) илиититтэн кыыллыы өлөрүллүбүтэ.  Ол аахта көстүбэтэҕинэн, оччолорго аахтаны оҥорбут дьону (сельсовет исполкомун бэрэссэдээтэлэ П.К. Дьячковскайы, биригэдьиир А.Е. Дьячковскаяны, нолуок хомуйааччы агент А.Н. Осипова-Хоютанованы) сирэй көрсөн, итини бигэргэтэр докумуоннары, илэ көрбүт дьоннор ахтыыларын хомуйбуппут.

Хорсун пионер Сима Сергеев аатын оройуоҥҥа Хадаар аҕыс кылаастаах оскуолатын пионерскай дружината, 17 оскуола пионерскай этэрээттэрэ, Чурапчы сэлиэнньэтин биир уулуссата сүгэллэрэ.

Сима Сергеев аатынан этэрээттэр өрөспүүбүлүкэ үгүс оройуоннарыгар, Мииринэй, Бүлүү, Дьокуускай куораттарга бааллара. Кина аатынан лауреат аатын иҥэрии, паарта олохтоммуттара, ону сэргэ Сима Сергеев аатынан мусуой оскуола иһинэн тэриллэн, 1986-1987сс.үлэтин саҕалаабыта.

Пионер Сима Сергеев көрдөрбүт хорсун быһыытыгар суруйааччылар С.В. Федоров “Сиимэ” диэн уочарката (1976 с.), сахалыы уонна нууччалыы тылларынан С.В. Софронов “Сиимэ туһунан сэһэн” поэмата (1972 с.) А.Л. Габышев “Сима” драмата (“Хотугу сулус” литературнай сурунаал), В.В. Яковлев “Айаным умсулҕана” уочарката  анаммыттара. Мелодист Г.Н. Шахурдина “Сима Сергеев туһунан” ырыаны айбыта. Герой-пионер туһунан ахтыылар өрөспүүбүлүкэ, оройуон хаһыаттарыгар бэчээттэммиттэрэ.

ЫБСЛКС Чурапчы оройуоннааҕы кэмитиэтэ, оройуон пионерскай тэрилтэтин Сэбиэтэ (сал. М.В. Сивцева) хорсун пионер Сима Сергееви үүнэр көлүөнэни хомуньуустуу тыыҥҥа иитиигэ улахан үтүөлэрин иһин, 1986 сыл сэтинньи 3 күнүгэр 55 сааһын туоларынан сибээстээн, В.И. Ленин аатынан Бүтүн Сойуустааҕы пионерскай тэрилтэ Бочуотун кинигэтигэр киллэрэргэ, кыаллар буоллаҕына, Герой-пионер оҥорорго мэктиэлээн, Москваҕа ЫБСЛКС Киин Кэмитиэтигэр докумуон ыыппыттара.

 Ол түмүгэ кэлбитэ -- баара - суоҕа 11 саастаах пионер Сима Сергеев  Бүтүн Сойуустааҕы пионерскай тэрилтэ Бочуотун кинигэтигэр киллэриллэн, кини сырдык аата Герой-пионердар летопистарыгар кыһыл көмүс буукубаларынан суруллубута.

Екатерина Никонова (Осипова),                        

     1981-1987 сс. Хадаар оскуолатын пионер баһаатайа.